‘Zaad is de eerste schakel van de voedselketen’

Een paar honderd mensen zouden toch wel een weekend in Wageningse collegebanken willen zitten voor de conferentie Voedsel Anders, dachten de organisatoren. Toen de teller op achthonderd stond was de tent vol en moesten ze de inschrijving sluiten. Voedsel is hot.

Op 21 en 22 februari bezocht een publiek van doeners en denkers, tuiniers en beleidsmakers, rijp en groen, het weidse aanbod van workshops en lezingen. Zadenvrijheid, vrijhandelsverdragen, permacultuur, landrechten van Peruaanse boeren – alles kwam aan bod. Niet vreemd, gezien de samenstelling van het organiserende Voedsel Anders Netwerk dat bijvoorbeeld ASEED, Urgenda, Transition Towns, Transnational Institute, Youth Food Movement, Warmonderhof en de Wageningse Leerstoelgroep Rurale Sociologie verenigt. Voedsel blijkt een onderwerp dat zich niet krap laat inkaderen, dat verbanden legt tussen allerlei gebieden van het leven. Tussen ecologie en economie, wetenschap en praktijk, tussen het microniveau van genen en het macroniveau van vrijhandelsverdragen. Voedsel is alomvattend.

Snoeihard

In de workshop Seed Freedom and the EU seed law trok de wereldberoemde Indiase ecofeministe Vandana Shiva van leer. ‘Zaad is de eerste schakel van de voedselketen,’ zei ze, ‘het bewaren van zaad is de taak van ieder mens en het delen van zaad hoort bij onze beschaving. Tuinieren kan de wereld redden!’ Vanwege dit soort uitspraken beschuldigt men haar wel van naïviteit, maar dat is een onderschatting. Ze combineert de ontwikkeling van een zaadbank en een agro-ecologische boerderij in India met een onvermoeibare rondgang langs internationale podia, waar ze snoeiharde kritiek levert op voedselmonopolies.

Ze hekelt de ‘Groene Revolutie’ die vanaf eind jaren zestig Indiase boeren kunstmest en pesticiden opdrong, en zaden die onvruchtbare planten voortbrengen, zodat zaad een kostenpost werd in plaats van bedrijfskapitaal. Op korte termijn verhoogde de Groene Revolutie de opbrengsten, op lange termijn weekte ze boeren en bodem los uit natuurlijke cycli en maakte hen afhankelijk van externe inputs en de geldeconomie. Het leidde tot een kwart miljoen zelfmoorden onder Indiase boeren, zegt Shiva.

Niet echt bewijsbaar natuurlijk, dit verband, maar de industrialisering van de landbouw en de uniformerende houdgreep van multinationals op ons voedsel dreef ontegenzeggelijk vele boeren van hun land, tastte de vrijheid van de landbouw aan en ondermijnde de biodiversiteit. Sinds de jaren zeventig annexeert een handvol oligarchen als Monsanto, DuPont en Syngenta steeds grotere delen van de mondiale zadenmarkt. De introductie van genetisch gemodificeerde gewassen en patentering van levend plantmateriaal waren daarbij vanaf de jaren negentig behulpzaam.

EU wetgeving

Een recente bedreiging van biodiversiteit en voedselsoevereiniteit is de voorgestelde Europese wetsaanpassing die voor verkoop van alle zaden, planten en plantmateriaal registratie verplicht stelt. De registratietests zijn te duur voor kleine producenten – waaronder veel biologische – die nu onder een uitzonderingsregime nog de nodige speelruimte hebben. Die gaan ze verliezen onder de nieuwe wet die, volgens de tegenstanders, de deur openzet voor verschraling van biodiversiteit en voedselaanbod, en de multinationals meer macht geeft.

Tot opluchting van de tegenbeweging verwierpen twee Europese parlementaire commissies onlangs het wetsvoorstel. Nu is het Europese Parlement aan zet, en is het zaak druk op de ketel te houden. Ondertussen moeten we vooral zaden blijven produceren en ruilen. Want de meest effectieve strategie tegen de grootmachten, aldus Vandana Shiva, is ‘een groot netwerk van veel mensen die kleinschalig werken.’