“Voor ons is kennis en spiritualiteit niet gescheiden”

De gemeenschap van de Colombiaanse Hernando Chindoy ruilde de papaverteelt in voor koffie en fruit, en ontworstelde zich zo aan het drugsgeweld. “We zijn nu misschien armer in termen van geld, maar veel rijker als het gaat om kennis, biodiversiteit en levenskwaliteit.”

De inheemse Inga-leider Hernando Chindoy is een aantal maanden te gast bij Framer Framed, een platform voor hedendaagse kunst en visuele cultuur in Amsterdam. Samen met kunstenaar Milena Bonilla werkt hij aan het versterken van de traditionele kennis, geneeskunde en taal van de Inga uit Colombia.

Chindoy, die voor zijn werk een e­redoctoraat van de University of Arts in London ontving, vertelt in het Spaans over het gebied waar hij vandaan komt. Camila Gueneau de Mussy Zegers, medewerker van Framer Framed, vertaalt. Daarmee komt het aantal gebruikte talen op vier: Inga, Spaans, Engels en Nederlands. We hopen dat er niets van het gesprek lost in translation is geraakt.

Drugsgeweld en glyfosaat

“Ik ben geboren in het Andesgebergte, op de grens van Colombia en Ecuador”, vertelt Chindoy. “Ik groeide op met veertien broers en zussen. Het gebied waar ik vandaan kom, staat bekend als het land van vulkanen en vormt het begin van de rivieren Putumayo, Caquetá en Patía. Het gebied is verbonden met de waterwegen van de Amazone en de Chocobio Geográfico (Pacifische Oceaan – red.).”

De Inga-gemeenschap waarin Chindoy opgroeide, leefde lange tijd geïsoleerd in de bergen. “We waren omringd door een rijke biodiversiteit”, vertelt hij. Maar met de komst van criminele organisaties in de jaren 80 kwam daar een einde aan. Zij legden zich toe op de productie van en de handel in drugs, waaronder morfine en heroïne. Het geweld waarmee dat gepaard ging, was rampzalig voor de inheemse bevolking. De­ biodiversiteit had zwaar te lijden onder het wijdverspreide gebruik van glyfosaat in de papaverteelt. Inheemse kennis en geneeskunde verdwenen steeds meer naar de achtergrond. Chindoy: “Mijn grootouders hadden nog veel inheemse kennis: voor hen zijn wij en het land één, en de Aarde is onze moeder. Deze manier van denken ging verloren door mensen die van buitenaf kwamen.”

Het verdringen van inheemse kennis kent een lange geschiedenis, die begint bij de opkomst van het kolonialisme. Inheemse kinderen mochten bijvoorbeeld hun eigen taal niet spreken op de missionarisscholen die werden gesticht, terwijl dit lange tijd wel het enige beschikbare onderwijs was. “Het onderwijs dat de kolonisten meebrachten, was totaal niet op ons afgestemd. Ze hadden geen oog voor wie wij waren en hoe wij leefden. De generatie van mijn ouders gebruikte de traditionele taal en de traditionele manier van kleden niet meer. Zij waardeerden het land niet meer als deel van zichzelf maar als iets dat je kunt verhandelen en commercialiseren. Hierdoor ging veel van onze kennis verloren.” Eind vorige eeuw werd Chindoy’s gemeenschap uiteindelijk meer dan 15 jaar beheerst door het drugsgeweld, met veel doden tot gevolg. De Inga balanceerden op de rand van de afgrond, fysiek én cultureel.

Wuasikamas

In 2003 kwam de omslag. Chindoy speelde een grote rol in het samenbrengen van zijn gemeenschap om te bespreken hoe ze een einde ­konden maken aan het geweld en hun eigen identiteit konden herstellen. Hij slaagde erin om meer dan 4 ­duizend inheemse mensen en lokale boeren te overtuigen om gezamenlijk af te zien van de papaverteelt. Zo’n 22 duizend hectare werd eigendom van het collectief, traditionele kennis en praktijken kwamen centraal te staan bij het beheer van het land. Het merendeel van de grond is aangewezen als heilig gebied waar strikte milieubescherming geldt. Op het overige land wordt bijvoorbeeld koffie, suiker en fruit verbouwd. De producten worden verkocht onder het label Wuasikamas, dat ‘Beschermers van de Aarde’ betekent.

Armer, maar ook rijker

Het aantal doden daalde aanzienlijk, en de condor, tapir, brilbeer en het hert keerden terug naar het gebied. Chindoy’s inspanningen werden bekroond met de Equator-prijs van het VN Ontwikkelingsprogramma. “We zijn nu misschien armer in termen van geld, maar veel rijker als het gaat om kennis, biodiversiteit en levenskwaliteit.” Chindoy hoopt dat deze omwenteling een voorbeeld kan zijn, met name voor andere inheemse volken. “In Colombia zijn 115 verschillende inheemse volken, 70 daarvan worden ernstig bedreigd. Als zij er niet meer zijn, gaat hun kennis ook verloren. Elke 15 dagen gaat er in de wereld een taal verloren, voornamelijk van inheemse volken. Het is dan niet alleen de taal die verdwijnt, maar ook de manier van denken die mensen in staat stelde om te leven en overleven in die specifieke context.”

De oprichting van Wuasikamas heeft gezorgd voor een herwaardering van inheemse kennis en praktijken, maar de grote meerderheid van de Inga krijgt nog steeds weinig formele scholing. In het gebied is geen school voor hoger onderwijs waardoor jongeren moeten afreizen naar andere plaatsen, wat door geldgebrek vaak moeilijk is. Degenen die wél hun diploma behalen in verder gelegen steden, keren vaak niet meer terug.

Alternatief voor de universiteit

Daar wil Chindoy verandering in brengen. Om meer mensen een kans te bieden op hoger onderwijs dat is gericht op traditionele kennis, wil hij zogenaamde ‘pluriversiteiten’ ontwikkelen. “De pluriversiteit brengt verschillende gemeenschappen met uiteenlopende culturen en perspectieven samen om te werken aan collectieve doelstellingen, zoals het beschermen van biodiversiteit en het bestrijden van armoede.” De pluriversiteit moet een alternatief zijn voor de universiteiten die gedomineerd worden door een westers begrip van wetenschappelijke kennis. Die westerse wetenschap draagt bij aan de ‘vooruitgang van de mensheid’ door de aarde en alle natuurlijke wezens als objecten te behandelen, legt hij uit. “Inheemse gemeenschappen beschermen echter ongeveer 80 procent van ’s werelds biodiversiteit op slechts 20 procent van het aardoppervlak en baseren zich daarbij op heel andere vormen van kennis.”

“Ons doel: na 12 jaar is 5 miljoen hectare grond beschermd”

Wat Chindoy vooral opvalt aan de westerse wetenschap, is haar kilheid. “Die kan nog zo diep gaan, maar zonder spiritualiteit is er geen verbinding. Voor ons is kennis en spiritualiteit niet gescheiden. Daarom is inheemse kennis zo betekenisvol: wij kunnen communiceren met het hart, de geest en de ziel. Op deze manier kunnen we luisteren naar dat wat niet gezien kan worden, maar wel gevoeld.”

Van de evenaar tot de pool

In plaats van kennis te gebruiken om macht en rijkdom te vergaren, wil de pluriversiteit eraan bijdragen dat mensen en niet-mensen gelijkwaardig naast elkaar kunnen bestaan. De pluriversiteit bestrijkt een breed spectrum en is gebaseerd op het bioculturele principe dat natuur en cultuur sterk met elkaar verweven zijn. “Een belangrijk element is de verbondenheid met het grondgebied. Het land heeft en geeft veel kennis”, vertelt Chindoy. “Bomen zijn ook onderwijzers, net als de jaguar, de anaconda en de brilbeer.”

Op meerdere plekken worden pluriversiteiten opgericht, met elk een eigen focus en karakter. Chindoy richt zijn pijlen nu vooral op de pluriversiteit ËCONEÊRÃ, die in 2026 voor het eerst zo’n vierhonderd studenten zal verwelkomen. “We richten ons op jongeren omdat zij de generatie zijn die zal zorgen voor het voortbestaan van soorten. Het is de bedoeling dat alle studenten deel uitmaken van een gemeenschap die verbonden is met een bepaald grondgebied. Op deze manier wordt het onderwijs verbonden aan de bescherming van dat grondgebied. We willen elke student een beurs aanbieden en zijn nu nog druk op zoek naar financiering.”

Chindoy vervolgt: “Ons doel is om na 12 jaar zo’n 5 miljoen hectare land in verschillende gebieden op aarde – van de evenaar tot het poolgebied – te beschermen via ËCONEÊRÃ. We vinden het belangrijk om deze manier van denken en doen naar verschillende breedtegraden op aarde te brengen. Wat er op de ene plek op aarde gebeurt, beïnvloedt de andere plaatsen. De aarde is immers één geheel.”