“Ook de Noordzee heeft rechten”

Harpo ’t Hart heeft een flesje van het parfum Zeelucht meegenomen naar het interview. Het luchtje is samengesteld door geurkunstenaar Frank Bloem, met verschillende geurtonen van de Noordzee. Bij het ruiken van de geur voel ik een verfrissing die ik inderdaad associeer met een gevoel dat bijna iedere Nederlander kent: met je hoofd in de wind aan de kust staan. Het parfum is een van de initiatieven van de Ambassade van de Noordzee, waar ’t Hart een van de ambassadeurs van is. Een geur die mensen de Noordzee laat ervaren “zodat ze belichaamde kennis over de zee kunnen opdoen.”

Waarom is het belangrijk dat mensen de zee ervaren?
“Om het voorbeeld van die geur maar te gebruiken: Frank Bloem, de geurkunstenaar, heeft veertig geuren uitgesplitst. Een van die geuren ruikt naar doorgekookte spruitjes, veroorzaakt door een molecuul dat vrijkomt als algen aan fotosynthese doen. En als er veel algen zijn, is dat een teken dat de zee niet in evenwicht is. Die geur kan ik nu onderscheiden als ik aan zee ben, waardoor ik beter kan weten hoe het met de zee gaat. Door die belichaamde kennis kun je niet alleen de zee leren kennen, maar haar ook vertegenwoordigen.”

Heb je nog meer voorbeelden?
“Landschapsarchitect Thijs de Zeeuw is bezig met het ontwerp van een ‘palingpark’ bij het Oosterdok waar mensen met de palingen kunnen snorkelen of ze vanaf de kant bekijken. Hij onderzoekt hoe je Amsterdam inclusiever kan maken voor palingen. De paling is ten slotte ook een Amsterdammer. En een bedreigde diersoort bovendien. Hoe kunnen we de infrastructuur van de stad zo inrichten dat de paling gemakkelijker door de sluizen kan, de stad in, en weer terug naar zee?”

Waarom is het zo belangrijk dat de zee een stem krijgt en vertegenwoordigd wordt in het parlement?
“Dat heeft een filosofische component: in de Europese traditie wordt een scheiding aangebracht tussen mens en natuur. Daarbij hebben we de mens centraal gesteld. Het vervelende van dat antropocentrische denken is dat de notie van wie een mens is en dus als zodanig behandeld moet worden, niet op alle mensen van toepassing is. Zo hebben ongedocumenteerde mensen niet eens dezelfde rechten als andere mensen. Volgens filosoof Bruno Latour is die strikte scheiding dan ook een achterhaald idee. Bovendien: ook niet-menselijke entiteiten, zoals haringen, garnalen en de lucht – om even bij de zee te blijven – hebben belangen en rechten. Die moeten meegenomen worden in de besluitvorming. Daar hebben we vertegenwoordigers voor nodig die hun belangen naar voren brengen. We zijn op zoek naar een manier van samenleven waarbij we accepteren dat dingen, en dus de ook de natuur, van zichzelf zijn. Zichzelf mogen bezitten. Als de natuur intrinsieke waarde heeft, dan moet je de besluitvorming zo inrichten dat die intrinsieke waarde gewaarborgd wordt. En dat is helemaal niet zo’n gek idee: landen en bedrijven zijn ook niet-menselijke rechtspersonen. Waarom de zee dan niet?”

Maar hoe weet je nu of de Noordzee het met haar vertegenwoordigers eens is?
“We blijven natuurlijk mensen. Er zijn dingen met een eigen leven die we niet helemaal kunnen doorgronden. Zo kunnen we nooit weten hoe het is om als teek aan een tak te hangen en je naar beneden te laten vallen als er een mens langskomt. Helaas is het zo dat we vanuit ons antropocentrische, humanistische denken ervan overtuigd zijn van dat we dat allemaal wél kunnen weten. Juist omdat we het niet weten, moeten we zorgvuldig zijn met onze besluiten die de andere entiteiten aangaan en is het belangrijk om te weten wanneer het goed en minder goed gaat met ze. In dit geval de zee. Je moet tot de orde geroepen kunnen worden door datgene wat je vertegenwoordigt. Daarom moet je goed luisteren. Omdat de Noordzee geen mensentaal spreekt, is de manier waarop we naar haar kunnen luisteren een zoektocht. We willen uiteindelijk methodes aandragen die daarbij helpen.”

Kunt u eens een voorbeeld geven van een situatie waarin de zee een vertegenwoordiger miste?
“Denk aan de containerramp in de Waddenzee. Je kunt er nu niemand verantwoordelijk voor houden, omdat dát pas gebeurt als er gedupeerde ménsen zijn gevonden. Dit containerschip heeft het gebied schade berokkend en dus de intrinsieke waarde ervan aangetast. Namens de Noordzee kun je dan een zaak beginnen tegen de verantwoordelijken voor de containerramp.

Ziet u de zee en onszelf ook als onderdeel van dezelfde samenleving?
“Precies! De Ambassade van de Noordzee is op die gedachte gestoeld. De zee wordt makkelijk gevuld met windmolens, olieplatforms et cetera, maar is onderdeel van Nederland. Niet van ons, maar van haarzelf. En uiteraard: ik weet ook niet precies wat de Noordzee wil. Dat zijn we met de ambassade aan het onderzoeken. Daarbij gaat het volgens mij om de combinatie van kennis: wetenschappelijk onderzoek, ervaringskennis, belichaamde kennis, verhalen en verbeelding. Daarom kiezen we voor de samenwerking met kunstenaars. Vaak is een cijfermatig of een alarmistisch wetenschappelijk verhaal moeilijker te snappen, terwijl een belevingsverhaal veel makkelijker bij mensen aansluit.”

Er zijn binnen de natuurbeweging ook stemmen die zeggen dat we de natuur moeten afsluiten en met rust laten. Jullie vinden juist dat we dat niet moeten doen en ons op samenleven richten. Leg eens uit?
“Het kost heel veel energie om natuur en mens te scheiden. Denk aan het idee van het wolvenhek rond Friesland of rondom natuurgebieden. Om die scheiding in stand te houden, moet er zowel mentaal als fysiek veel gebeuren. Daarom denken we dat als de rechten van de natuur gewaarborgd zijn, integratie ook meer mogelijk is.”

Hoe reageren beleidsmakers op het idee van de Noordzee in het parlement?
“Verschillende beleidsmakers zijn enthousiast en het gedachtegoed van Latour, ons startpunt, wordt zelfs beschreven in de krant van GroenLinks. We zijn nu overigens nog niet uitgesproken aan het lobbyen voor de Noordzee in het parlement. We willen eerst wat vaste grond onder de voet krijgen met ons onderzoek naar het ervaren van de zee en dat vertalen met de ambassade.”