“Nederland koploper illegale ontbossing voor landbouwproducten”

Onbewust en indirect bezondigt bijna iedere Europeaan zich aan illegale ontbossing in de tropen. Want in duizenden producten zit ‘ingebedde ontbossing’: in zeep, snacks, cacao, benzine, rubber, vlees, leer – om er een paar te noemen. Vandaag publiceert de ngo Fern een rapport met schokkende gegevens. “De Europese Unie kan dit probleem oplossen”, zegt Saskia Ozinga van Fern.

De helft van de ontbossing in de tropen sinds 2000 is veroorzaakt door het illegaal kappen van bossen voor commerciële landbouw. In de plaats van bossen komen oliepalmplantages, sojavelden en rundveehouderijen. Het omzetten van bos in landbouwgrond is inmiddels de grootste ontbossingsfactor in de tropen.

De Europese Unie is verantwoordelijk voor de import van 25 procent van alle soja, 18 procent van alle palmolie, 15 procent van het rundvlees en 31 procent van het leer in de internationale handel in grondstoffen die direct verband houden met de illegale vernietiging van tropisch regenwouden, en Nederland is de grootste importeur van alle EU-lidstaten.

In 2012 importeerde de Europese Unie voor 6 miljard euro aan soja, palmolie en rundvlees dat werd geproduceerd op land dat illegaal is ontbost. Elke twee minuten wordt een bos ter grootte van een voetbalveld illegaal gekapt voor landbouwgrondstoffen voor de EU. Niemand ontkomt aan de consumptie van ‘ingebedde ontbossing’, die in duizenden alledaagse en minder alledaagse producten zit.

Bosbewoners

De Europese ngo Fern publiceert vandaag het rapport Stolen Goods, met deze schokkende gegevens. Fern wil het probleem aanpakken via de EU, en kijkt daarbij nadrukkelijk naar de manier waarop de EU de import van illegaal hout onder controle probeert te krijgen.

“De EU kan bindende en integrale afspraken over agrarische producten maken met producerende landen”, zegt Saskia Ozinga, coördinator van Fern, en tot 1995 werkzaam voor Milieudefensie. “Cruciaal in die aanpak is dat daarbij ook bosbewoners meepraten en –beslissen over de bossen. Dat is de belangrijkste les van de afgelopen decennia: echte verandering is alleen mogelijk als je hen een stem geeft.”

Het zal voor veel mensen een verrassing zijn dat houtwinning niet langer de belangrijkste ontbossingsfactor is.
“Dat is inderdaad een groot verschil met tien jaar geleden. Verreweg de grootste hoeveelheid hout komt momenteel niet uit kapconcessies, maar is zogeheten conversiehout: hout uit bossen die worden omgezet in landbouwgrond. Een van de drijfveren hierachter is de enorm toegenomen vraag naar biobrandstoffen in de Europese Unie en de koopkracht van de groeiende middenklasse wereldwijd.”

Stolen Goods stelt dat Nederland de grootste importeur is van ‘ingebedde ontbossing’. Is dat wel een eerlijke manier van meten? Een groot deel van de grondstoffen wordt vanuit de Rotterdamse haven doorgevoerd naar ons omringende landen.
“Dat klopt, daarom is ook gekeken naar de netto-import, dus de nettoconsumptie van die landbouwgoederen. Dan is Nederland niet langer de grootste in de EU, maar komt het op de vierde plaats – ook niet mis – na Italië, Duitsland en Frankrijk. Als je daarentegen kijkt naar de oppervlakte land die illegaal is ontbost voor landbouwproductie, dan staat Nederland bovenaan, dus ook als je de doorvoer niet meetelt.”

Meer dan de helft van de totale landoppervlakte die voor de EU-import illegaal wordt ontbost, ligt in Brazilië, een kwart in Indonesië. Brazilië is de belangrijkste producent van soja en vlees, waarvoor met name de cerrado het moet ontgelden, het savanne-achtige binnenland van Brazilië met een zeer hoge biodiversiteit en het zuidelijke deel van de Amazone. Meer dan 60 procent van de cerrado is al omgezet in akkerland.

De invalshoek van Fern is legaliteit. Dat betekent dat een land zijn eigen wetten moet naleven. Maar er zijn voorbeelden van legale ontbossing met vreselijke gevolgen en illegale ‘ontbossing’ waar weinig mee aan de hand is.
“Illegaliteit is een symptoom van het beheer van bossen. Als er op grote schaal illegaal gekapt wordt, kun je er donder op zeggen dat het hele systeem van wetten, handhaving, transparantie en verantwoording afleggen niet deugt. Dát moet je aanpakken.
Bovendien is het ons mandaat om het EU-bossenbeleid bij te sturen, zodat mensen in het zuiden mee kunnen praten over hun lot. Uit onderzoek blijkt keer op keer dat het goed gaat met bossen als de mensen die er van afhankelijk zijn daar medezeggenschap over hebben. De EU kan tegen landen waarmee ze handelsrelaties onderhoudt, zeggen dat ze zich aan hun eigen wetten en het internationaal recht moeten houden. Ook bedrijven en investeerders zijn gevoelig voor de legaliteitsdiscussie, het wordt steeds lastiger zaken te doen in landen die illegaal bezig zijn. Ten slotte hebben ook lokale organisaties hier wat aan: ze kunnen een beroep doen op de wet.”

Greenpeace ziet meer heil in samenwerking met bedrijven. Bijvoorbeeld in de Palm Oil Innovation Group, om de Round Table on Sustainable Palm oil (RSPO) te prikkelen verdergaande stappen te zetten.
“Wij zeggen dat de aanpak via bedrijven alléén niet werkt. Bedrijven doen allerlei beloften, maar die kunnen ze niet waarmaken in een omgeving waar wetteloosheid heerst. De RSPO bepaalt bijvoorbeeld dat een concessiehouder in Indonesië bosgedeeltes met hoge biodiversiteit niet mag kappen. Prima. Maar de Indonesische overheid kan dit RSPO-criterium overrulen, dat stuk bos afpakken en aan een ander bedrijf geven, dat het wél kapt.

Bedrijven hebben bovendien een probleem om nul-ontbossing aan te tonen. Unilever lost dat op door 80 procent van de kleine boeren uit de palmolieketen te zetten, en alleen te werken met de groten. Wat denk je dat die kleine boeren gaan doen? Dus ook bedrijven moeten druk uitoefenen op landen. Je kunt de aanpak van de bossenproblematiek niet opknippen in geïsoleerde acties.”

De route via de Europese Unie is heel traag. De Houtverordening, die de import van illegaal hout in de EU verbiedt, werd tien jaar geleden aangekondigd en functioneert in geen enkele lidstaat.
“Iedere organisatie heeft zijn eigen mandaat, wij richten ons op de EU. We hebben met Greenpeace discussie over onze legaliteitsaanpak. Wij definiëren legaliteit heel breed, dus het gaat ook over gewoonterecht en internationaal recht. Anders ontkom je met de bedrijvenaanpak niet aan certificering, en daarbij heb ik mijn twijfels.”

Hoezo niet?
“Als je ziet hoeveel tijd en energie daarin is gestopt, en met welk pover resultaat! In Europa is bijna al het bos gecertificeerd volgens de standaard van FSC, de PEFC of beide. Uit een recent rapport van het Europees Milieuagentschap (EEA) blijkt dat de Europese bossen er beroerd tot zeer beroerd bij staan. De impact van certificering is beperkt en de standaard kennelijk niet hoog genoeg. Wel zouden we zonder certificering en het multistakeholdermodel dat FSC heeft opgezet niet zijn waar we nu zijn.”

Herman Verhagen, oud-collega van je en nu voorzitter van Milieudefensie, zei meer dan 25 jaar geleden over tropische bossen: we doen aan stervensbegeleiding. Heeft hij gelijk?
“Daar zit iets in. Als we de opwarming van de atmosfeer niet onder de 2 graden Celsius houden, en dat gaat ons niet lukken, heeft dat zeer negatieve gevolgen voor de Amazone.
Aan de andere kant liggen er toezeggingen van landen en bedrijven om ontbossing in 2030 helemaal te stoppen. Wij laten zien wat daarvoor nodig is, of het lukt is een tweede. Maar we moeten het wel proberen. Dat heeft te maken met mijn levensvisie: iedereen draagt bij naar vermogen. Als ik kijk naar waar we tien jaar geleden stonden, twintig jaar geleden, dan kan ik alleen maar concluderen dat we veel bereikt hebben.”