What do we want? System change!

Afgelopen maart had ik het voorrecht in Johannesburg namens Oxfam Novib een aantal partners en activisten in Zuid-Afrika te ontmoeten. Zoals Mamosweu Tsoabi, een van de oprichters van het Serapeng sa Basadi-­project. Deze biologische boerin en klimaatactivist wil met haar project mensen leren hoe je kruiden en groenten verbouwt zónder veel water te verbruiken.

De worsteling met de gevolgen van klimaatverandering, een afwezige overheid en hebzuchtige bedrijven is daar groot. Door voortdurende stroomstoringen gaan apparaten kapot, waardoor mensen voor verwarming en koken overstappen op hout of kolen. Het gebrek aan water is zo groot dat mensen niet altijd voldoende groenten en kruiden kunnen verbouwen voor eigen consumptie, laat staan voor de verkoop. In townships moeten mensen vooral voor zichzelf zorgen. De overheid is nergens te bekennen, dus zijn ze op elkaar aangewezen.

Ons neoliberale economische systeem vormt tot op de dag van vandaag een bedreiging voor het levensonderhoud en de mensenrechten in Zuid-Afrika. Neem het Amadiba Crisis Committee (ACC) in Oost-Kaap, dat sinds 2007 tegen westerse bedrijven strijdt. Eerst tegen destructieve mijnbouw van een Australisch bedrijf en sinds enkele jaren tegen de praktijken van Shell. Als er banen en economische groei worden beloofd, is het begrijpelijk dat mensen brood op de plank verkiezen boven biodiversiteit, natuur en klimaat. Maar met het werk en het kleine beetje inkomen duiken ook uitbuitingspraktijken van mens en milieu op. Het is een verdeel-en-heers­tactiek, zodat mensen geen gezamenlijke vuist kunnen maken tegen westerse bedrijven. Medewerkers van het ACC zijn doelwit van doods­bedreigingen en worden daarom altijd vergezeld door gewapende persoonsbeveiligers. En toch geven zij de strijd niet op.

En er zijn meer partners en activisten die, ondanks de vele tegenslagen en obstakels, niet opgeven. Zo klaagde jongerenorganisatie African Climate Alliance de Zuid-Afrikaanse staat aan voor het gebruik van kolen. Behalve protesten tegen fossiele bedrijven organiseren ze vanuit Kaapstad ook trainingen en betrekken ze jongeren bij de energietransitie. Zo creëren zij hun eigen manier om hun gemeenschappen te mobiliseren. Om te laten zien dat er ook een andere weg is; dat een inclusieve en rechtvaardige transitie geen illusie is. Ze eisen systeemverandering. Want een energietransitie zonder systeemverandering houdt dit neoliberale economische systeem alleen maar overeind. Met alle gevolgen van dien.

Lawrence Cheuk was jarenlang actief als jongere klimaatactivist. Hij was voorzitter van JMA — nu Milieudefensie Jong — en lid van het Europees jongerenbestuur. Hij zet zich in voor een rechtvaardig klimaatbeleid, inclusiviteit en antiracisme.