De open haard is minstens 400.000 jaar oud, maar blijft tot op de dag van vandaag het meest veelzijdige en duurzame huishoudelijke ‘apparaat’ dat de mens ooit heeft gekend.
Een vuurtje stoken is niet zonder controverse in Nederland. Als verwarmingselement hebben de open haard en de houtstoof een belabberd imago: ze worden inefficiënt en ongezond genoemd. Nochtans heeft het vuur ook belangrijke voordelen: er wordt gebruik gemaakt van een hernieuwbare energiebron en het is klimaatneutraal.
Het routineus gebruik van huishoudelijk vuur is minstens 400.000 jaar oud. Gedurende al die tijd was het vuur de enige energie verbruikende technologie in een huishouden, ongeacht of de familie was gehuisvest in een grot, een tijdelijke hut of een permanente woning. Tot ongeveer 500 jaar geleden bevond de haard zich op de vloer in het midden van de woning, de rook ontsnapte via een gat in het dak. Daarna schakelden steeds meer Europeanen over naar de schoorsteen en een in de muren ingebouwde open haard of een tegelkachel.
Luchtvervuiling door houtstook is een feit, maar de geschiedenis maakt duidelijk dat een open haard niet zo inefficiënt is als we vandaag denken – tenminste niet als hij op de ouderwetse manier wordt ingezet. Onze voorouders gebruikten niet alleen vuur om zich te verwarmen. De open haard was tegelijk ook hun kookfornuis, oven, broodrooster, verlichting, koelkast en vrieskast. Vis en vlees werden in de rook gehangen om ze langer te bewaren, en ook de meeste andere bewaringsmethoden waren afhankelijk van het vuur. De haard was ook de wasdroger, de boiler, en de televisie – de plek waar heel de familie samenkwam.
Als een vuur vandaag inefficiënt wordt genoemd, dan wordt er geen rekening gehouden met de veelzijdige toepassingen ervan. Er wordt evenmin rekening gehouden met de fossiele energie en materialen die het kost om één vuur te vervangen door tientallen apparaten. Bovendien werken die alleen maar dankzij infrastructuur, zoals het stroomnetwerk. Ook dat kost fossiele brandstoffen. Een open vuur of haard kan daarentegen met eenvoudige materialen worden gebouwd en geheel autonoom werken.
De trage doorbraak van de schoorsteen maakt duidelijk dat voor onze voorouders de gezondheidsvoordelen niet opwogen tegen het lagere rendement: de schoorsteen blaast 90 procent van de warmte naar buiten, en dus moet er meer hout worden verzameld. Wij kunnen het ons veroorloven ‘gezondheid’ (net zoals gemak, comfort, of snelheid) te verkiezen boven ‘duurzaamheid’, omdat het extra werk wordt geleverd door fossiele brandstoffen. Maar dat gaat wel ten koste van de gezondheid van toekomstige generaties. Het gebruik van open vuur heeft bewezen duurzaam te zijn: het werkt al 400.000 jaar. De magnetron is nog geen vijftig jaar oud.
Meer over houtstook?
Lees ook:
– Michiel Bussink: “Verantwoord hout stoken kan wel”
– Annemarie Opmeer: Het nieuwe houtstoken: de zorgelijke opmars van de pelletkachel
Teeninga Palmen zegt
Superrrr artikel, er zijn enkele punten daar had ook wel over verteld kunnen worden, voor de rest vind ik ‘m echt top.
Lourens zegt
Houthaard kan theoretisch misschien duurzaam zijn maar ik merk daar in de praktijk weinig van. De reden is dat duurzaam stoken ook een bepaalde verantwoording en (dure) investeringen met zich meebrengt.
Nu ben ik ook een houthaard liefhebber, en dan liefst met een hoog rendement, dus weinig verkeerde uitstoot. Maar in mijn woonplaats heeft 1 op de 5 woningen een houthaard plus ook nog de nodige tuinhaarden in de zomer. Met wat men stookt neemt men het niet zo nauw. Een beetje nat, verf of lijmresten dat stookt men er stiekem doorheen. Soms even een paar zwarte walmen moet maar kunnen. Windstilte weerhoud de stoker niet. In het artikel wordt aangegeven dat de aanvoer van fossiele brandstoffen niet duurzaam zijn. Tja hoe denk je dat die 4 kuub hout bij mijn voordeur komt? Dat komt ook niet aanwaaien, ik heb er dagen werk aan en een motorzaag op benzine voor gekocht. Het hout haal ik zelf in mijn aanhang wagen. Afgelopen jaar uit Vlissingen bij familie (nu hadden we daar toch wel heengegaan). Er zijn zelfs bedrijven die heel “schoon” en droog hout verkopen. Dat hout wordt zelfs eerst gedroogd! Dat hout koop je in “plastic” netten in de supermarkt of je laar een pallet per keer thuis bezorgen door een vrachtwagen de op diesel rijd, met een kraantje. De pallet gaat soms naar de gemeente afval.
Dus hout stoken is volgens mij in de praktijk helemaal niet zo duurzaam en CO2 neutraal als wordt voorgesteld en de overheid van is overtuigd door dit soort (niet in de praktijk) geverifieerde theoretische verhalen.
Los van hout als brandstof luistert het ook heel nauw hoe je stookt, in een slechte meestal goedkope kachel of “open” haard, verbrand je soms wel twee keer zoveel als in zo’n duurdere HR houtkachel voor dezelfde warmte opbrengst. Maar ook daar gaat heel veel warmte door de schoorsteen verloren, veel meer als bij gas. En stook je dan in zo’n “duurzame” haard dan moet je wel opletten dat je de luchttoevoer goed regelt anders brand je hout te snel of te langzaam. (bij veel wind luistert dat nog nauwer) Te snel gaat veel warmte verloren te langzaam dan vergiftig je de wijk waarin je woont met onverbrande gassen en fijnstof. Ook het laten na smeulen van je haard als je inmiddels naar bed bent is een veel gemaakte fout, je moet ook op tijd stoppen met stoken, als is het maar voor de veiligheid.
Persoonlijk ben ik, ondanks dat ik een HR houthaard heb voor het verbod van hout haarden in woonwijken. Het is gewoon onverantwoord omdat mensen veelal niet nadenken bij wat ze doen en vaak vooral willen besparen op de gas rekening. En de gasrekening wordt duurder dus er zal meer hout gestookt gaan worden. Men bereikt precies het tegengestelde voor wat betreft duurzaamheid en milieu naar mijn bescheiden mening.
Ik geef mijn houthaard graag op als dat betekend dat mijn stad houtrook vrij wordt.
Dat gaat natuurlijk niet gebeuren want het interesseert waarschijnlijk niemand dat ze af en toe midden in een gifwolk wonen, dus probeer ik zelf maar wel zo duurzaam mogelijk hout te stoken dat dichter bij uw theorie komt.
Ik denk wel dat mijn Gesloten houtkachel High Tech is. 🙂
Maria ten Hoeve zegt
Fijn dat jullie positiever zijn over de haard. Tegenwoordig heb je ook modernere en schonere varianten. Wij willen ook een haard plaatsen en zijn op onderzoek uitgegaan. Morgen gaan we naar een speciaalzaak en laten ons daar informeren. Erg leuk!