Overspoeld door Oekraïense plofkip

Na maandenlange protesten ondertekende de regering van Oekraïne in 2014 een controversieel associatieverdrag met de Europese Unie. Het akkoord moest onder andere de handel tussen Europa en Oekraïne bevorderen. In Nederland leidde het voorgenomen akkoord tot heftige discussies en zelfs een referendum. Voorstanders hoopten dat Oekraïense exportbedrijven nu gedwongen zouden worden aan de hogere Europese duurzaamheidsstandaarden te voldoen. Vier jaar later leidt de enorme groei van de Oekraïense kippengigant MHP tot steeds meer protest. Onder Europese kippenboeren én onder Oekraïense dorpelingen.

Miljoenenleningen

Myronivsky Hilboproduct (MHP) is een enorm bedrijf. MHP slacht zijn eigen kippen, verwerkt het vlees en maakt ook het veevoer zelf; de benodigde mais, tarwe en zonnebloemen worden door MHP verbouwd. Het heeft een supermarktketen, een eigen buslijn, een crematorium en het huurt een beveiligingsbedrijf in.

Al jaren is MHP de onbetwiste marktleider in de Oekraïense pluimveesector. Maar Kosyuk wil zich gaan richten op de export en zoekt daarvoor kapitaal. In 2008 brengt hij MHP naar de Londense beurs en ontvangt hij een reeks miljoenenleningen van de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD), de International Finance Corporation (een deel van de Wereldbank), de Europese Investeringsbank (EIB) en van Nederlandse banken als ING en Rabobank. Met al die investeringen wil Kosyuk de productie verdubbelen. In eerste instantie gaan de kippen van MHP vooral naar Rusland en het Midden-Oosten. Maar dankzij het associatieakkoord lonkt nu ook de Europese markt.

Kippenstront

Dubbel zoveel kippen betekent ook dubbel zoveel kippenstront. Met die stront kan energie worden opgewekt, en daarom wil Kosyuk een grote biogasinstallatie bouwen in de provincie Vinnyzja. Om dat project te financieren klopt hij nogmaals aan bij de EBRD. Eind 2017 krijgt MHP een nieuwe lening van 25 miljoen euro – uit een investeringsfonds voor klimaattechnologie voor bedrijven.

In Vinnyzja krijgen de mensen echter genoeg van het immer uitdijende kippenbedrijf. Boeren uit drie verschillende dorpen dienen begin juni 2018 een officiële klacht in bij de geschillencommissie van de EBRD. De Amerikaanse advocate Caitlin Daniel staat de dorpsbewoners juridisch bij. Zij werkt voor de Amerikaanse ngo Accountability Counsel: een organisatie gespecialiseerd in conflicten tussen grote bedrijven en lokale gemeenschappen. Het is geen gemakkelijke klus, verzucht ze: “Eén van de grootste problemen waar we keer op keer tegenaan lopen is het gebrek aan informatie. Daarom is het eigenlijk onmogelijk vast te stellen of MHP voldoet aan de Europese normen of niet.”

Daarnaast zijn ze bang dat de mest, die MHP opslaat op betonnen platen, door regenwater en smeltende sneeuw alsnog in de bodem en hun drinkwater terechtkomt. Die angst wordt bevestigd door onafhankelijke milieuexperts. Die hebben een toename van stoffen als nitraat en ammoniak in de waterbronnen gemeten. Hard bewijs is er echter niet: het bedrijf staat geen watermetingen toe op door hen gepacht land. Tegelijkertijd heeft MHP de lokale politiek zodanig in zijn zak dat klachten genegeerd worden, zegt Vdovichenko: “Toen wij uit protest tegen de uitbreidingsplannen van MHP drie dagen lang de wegen blokkeerden, zijn dorpspolitici niet eens komen luisteren naar ons. Dat is hoe serieus ze hun inwoners nemen.”

Kipfilet

Kosyuk weet ondertussen zijn toegang tot Europese markt steeds verder op te rekken. Tot enkele jaren geleden hanteerde de Europese Unie strikte importquota op kipfilets, om zo de eigen veehouders te beschermen tegen goedkope invoer uit Oekraïne. Maar nog voordat het associatieverdrag in werking is getreden, begint Europa al met het verruimen van de markttoegang voor Oekraïense landbouwproducten. In 2016 mag het land in totaal zestienduizend ton kipfilets naar de EU exporteren. Binnen slechts drie maanden wordt dat hele quotum volledig opgebruikt door MHP alleen.

Ook weet MHP te achterhalen dat het importquotum níet geldt voor vlees met botten. Daarom opent MHP een fabriek in Veenendaal waar het, samen met Jan Zandbergen BV, Oekraiense kippenkarkassen tot Nederlandse filets verwerkt. En zo kan MHP opeens zonder enige beperking naar de EU exporteren. Zelfs de Europese Commissie signaleert dat het volume kippenkarkassen dat Europa binnenkomt gestegen is van niets in 2015 tot 27.000 ton in 2017. MHP weet de handelsregels handig te omzeilen, tot woede van Europese pluimveehouders.

Dierenrechten

Hennie de Haan van de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders (NVP) hekelt naast concurrentievervalsing en consumentenmisleiding ook het gebrek aan toezicht en transparantie in Oekraïne. “Bedrijven die op zo’n schaal produceren, brengen pluimvee zo snel mogelijk op slachtgewicht met zo min mogelijk voer. Nederland is juist een voorloper als het gaat om verduurzaming”, beweert De Haan stellig. “Minder dieren per vierkante meter, een trager groeiend ras, steeds vaker daglicht en een overdekte uitloop. Maar verdere verduurzaming wordt volledig lamgelegd als wij moeten concurreren met goedkope kip uit Oekraïne.” Met name de klimaatlening is de pluimveehouders een doorn in het oog. “Wij moeten steeds duurzamer produceren, maar tegelijkertijd geeft de EBRD geld en advies aan buitenlandse conglomeraten als MHP. Alle vooruitgang in Europa wordt teniet gedaan door investeringen in zo’n ontransparante moloch. In een land waar milieuwetten slecht worden afgedwongen.”

Ook de Nederlandse regering geeft na vragen in Tweede Kamer toe dat de ‘milieueffectrapportages van MHP niet van hoge kwaliteit zijn’, maar benadrukt ook dat dankzij ‘aanvullende informatie van het bedrijf en via derden’ vastgesteld is dat ‘MHP voldoet aan de EU-richtlijnen wat betreft de leefruimte die beschikbaar is per dier’.

Dierenrechtenactivisten uit Oekraïne schetsen een heel ander beeld, vertelt juriste Hanna Tereshko van dierenrechtenorganisatie Open Cages: “De Oekraïense overheid heeft helemaal geen functionarissen in dienst om naleving van dierenwelzijnsafspraken af te dwingen. Sinds 2014 ligt er zelfs een moratorium op bedrijfsinspecties. Dat is bedoeld om willekeur van corrupte overheden tegen te gaan. In de praktijk betekent het echter dat inspecties alleen nog kunnen bij concrete vermoedens van misstanden. Tegen de tijd dat de overheid daar toestemming voor verleent, heeft zo’n bedrijf allang zijn stoep schoongeveegd.”

Geschillencommissie

Een Oekraïens bedrijf dat de verduurzaming van de Nederlandse pluimveesector ondermijnt en met Europees geld wordt gefinancierd; De Haan vindt het vreemd. En nu is er notabene in Oekraïne zelf een klacht ingediend. “Dat maakt het extra zuur dat juist banken als EBRD en Rabobank zo’n bedrijf hebben geholpen met uitbreiden de Europese markt op.”
Inmiddels zijn er tot in het Europese Parlement aan toe vragen gesteld over de aanklacht van de boeren uit Vinnyzja en de gewraakte biogasinstallatie. Hun advocate, Caitlin Daniel, hekelt de impactanalyse die EBRD uitvoerde: “De impact van de totale activiteiten van MHP op de dorpen is gigantisch. Je kunt zo’n biogasinstallatie eigenlijk niet los zien van de rest van de bedrijfsactiviteiten.” De schaal van het huidige uitbreidingsproject zou bovendien nooit aan dorpsbewoners gecommuniceerd zijn.

Desondanks ziet de EBRD zelf geen problemen in de financiering van het kippenbedrijf. De bouw van een biogasinstallatie is bij uitstek een investering die uit het klimaatpotje (FINTECC) van EBRD gefinancierd moet worden, licht Anton Usov in het Oekraïense kantoor toe. “Het gaat hier om een enorme operatie in een land met bijzonder onderontwikkelde milieuwetten. Ik durf te stellen dat zonder EBRD-bemoeienis MHP veel minder hoge standaarden zou hanteren.” De negatieve impact op de verduurzaming van de Europese pluimveesector wuift hij weg. “De situatie van boeren in West-Europa valt buiten ons mandaat.”

Ook MHP zelf benadrukt zich aan de strengste Europese normen te onderwerpen, blijkt uit een e-mail van persmedewerker Anastasiya Sobotyuk. Ook schrijft ze: “In Oekraïne zelf zijn we toegewijd aan samen met lokale gemeenschappen creëren van economische vooruitgang en banen. We werven waar mogelijk lokaal personeel om op die manier getalenteerde mensen de gelegenheid te geven in hun dorpen te blijven wonen in plaats van te moeten verhuizen.”

Desondanks is het laatste dat de dorpelingen willen dat MHP vertrekt uit Vinnyzja, benadrukt advocate Caitlin Daniel. Teveel mensen in de arme landstreek zijn voor hun inkomen afhankelijk van het kippenbedrijf. “Mijn hoop is dat als dorpsbewoners hier hun zin krijgen, MHP zijn hele manier van zakendoen aanpast. Dat zou voor iedereen een mooie uitkomst zijn.”