Open source: een must voor het milieu

Firefox, wie kent het niet. De webbrowser van Mozilla is een levend voorbeeld van de opmars van vrije software. Waarom open source technologie de enig logische optie is voor groene zielen. En nee, je hoeft geen whizzkid te zijn om jezelf en de wereld digitaal te bevrijden.

Van computers die uitrekenen naar welke school je als ouder je kind mag sturen, tot ‘slimme verlichting’ in huis of in de buitengebieden. We gebruiken almaar meer technologie om ons leven en de maatschappij in te richten. Daardoor is het steeds belangrijker geworden dat we kunnen controleren wat die technologie ‘achter de schermen’ eigenlijk precies uitspookt. Zeker voor wie een duurzame samenleving nastreeft.

Geheim

Veel van de computerprogramma’s die we gebruiken lijken op een pak koekjes zonder ingrediëntenlijst: de koekjes zien er prachtig uit en smaken heerlijk. Maar wie bewust leeft wil graag weten hoeveel suiker en E-nummers er in de koekjes zitten, om daarna te besluiten of je die koekjes echt wilt eten. Van de zoete koekjes van Google, Microsoft, Facebook en Apple is het recept geheim.

Hoe ze ‘onder de motorkap’ werken kan niet door derden gecontroleerd worden. Ze voeren zoekopdrachten of tekstverwerking voor je uit, maar wat doen ze nog meer? Welke data verzamelen ze over jou terwijl je de programma’s gebruikt, en waar gaan die gegevens vervolgens heen? Welke filters zetten Google en Facebook op de zoekresultaten en tijdlijn die jij krijgt gepresenteerd? Niemand die het weet.

“In technologie zitten altijd keuzes verwerkt, de vraag is welke”, zegt Marleen Stikker, expert op het gebied van technologie en design en directeur van de Waag Society. “Bij zogenoemde gesloten software, waarvan de instructies niet publiek bekend zijn, is oncontroleerbaar welke keuzes erin verstopt zitten.”

Vrije software

Gelukkig bestaat er een transparant alternatief voor die zogenoemde gesloten software: open source of vrije software. Daarvan is de broncode (source) openbaar. Andere programmeurs kunnen daardoor nalezen of een programma doet wat het zegt. Ze kunnen controleren of er kwetsbaarheden inzitten en samen aan verbeteringen werken. Bij software denk je misschien aan programma’s op de computer, maar dezelfde vlieger gaat op voor de apps op smartphones en tablets.

Voordat je afhaakt en denkt, dit is iets voor nerds: lees eerst nog even deze alinea. Als je vrijheid en de wereld je lief is, doe je er goed aan om open source technologie te gaan gebruiken, stellen vrije-technologie experts. Belangrijk: je hoeft zelf echt geen programmeur te zijn om ermee te beginnen. Van veelgebruikte programma’s en apps bestaan tegenwoordig prima open alternatieven. Lees dus nog even door. Dan weet je wat de nadelen zijn van closed source technologie die je gebruikt. En wat open source daar tegenover stelt. En, vooruit, welke nadelen open source zelf dan weer met zich meebrengt. Want het is natuurlijk niet alleen maar rozengeur en maneschijn in het land van de vrije software.

De uitgangspunten van de vrije software beweging zijn sterk verwant aan die van de milieubeweging en andere progressieve sociale bewegingen. Zij maken zich sterk voor het delen van kennis (in plaats van het afschermen van kennis met patenten), voor openheid en transparantie over welke belangen er spelen, voor onafhankelijke burgers die zelf geïnformeerd kunnen kiezen, voor duurzaam gebruik van grondstoffen, voor reparaties in plaats van geplande slijtage. Kortom voor maatschappelijke ‘winst’ en daaraan bijdragen, in plaats van aandeelhouderswinsten ten koste van een gemeenschappelijk goed als vrijheid of democratie.

Dat klinkt allemaal mooi en aardig, maar hoe zit het praktisch gezien met dat open source, denk je nu misschien?

Legaal

Zonder dat je er bewust voor koos gebruik je waarschijnlijk al wat open source programma’s. Thunderbird voor e-mail en Firefox als webbrowsers zijn twee veelgebruikte programma’s die goed in elkaar zitten. En die je ook op je Windows of Apple computer kunt gebruiken.

Een prettig praktisch voordeel van open source programma’s is dat de meeste gratis en legaal te downloaden zijn. Dat is niet alleen fijn voor je portemonnee. Zeker in meer repressieve landen kan het gebruiken van een illegale Windows-licentie kritische (milieu)organisaties zomaar de das om doen. Overheden die niet op een luis in de pels zitten te wachten gebruiken zo’n software-misdrijf maar al te graag om personen of organisaties te beboeten of voor de rechter te slepen. Wie op een gratis en legaal Linux of LibreOffice pakket werkt, hoeft daar niet voor te vrezen.

Veilig

In gesloten software kan jarenlang een fout zitten zonder dat het bekend wordt. Hetzelfde geldt voor zogenoemde ‘achterdeurtjes’: gaten in de beveiliging van een programma, waardoor bijvoorbeeld inlichtingendiensten en criminelen kunnen ‘meeluisteren’ en gegevens van de gebruiker kunnen aftappen – van gebruikte zoektermen tot creditcardgegevens. Zulke achterdeurtjes blijven makkelijk onopgemerkt als verder niemand in de broncode van een programma kan kijken. En ondertussen is de gebruiker kwetsbaar voor ongewenste indringers in zijn of haar computer (of slimme meter, of smartphone, of thermostaat-met-wifi, you name it).

Omdat bij vrije software elke programmeur die daar nieuwsgierig naar is, kan nakijken of er fouten in de algoritmes (instructies aan de computer) zitten, worden die regelmatig opgespoord en gerepareerd.

Aandeelhouderswinst

Veel grote closed source software bedrijven zijn beursgenoteerd of hebben grote investeerders achter zich. De software wordt daarmee een product dat zoveel mogelijk moet bijdragen aan aandeelhouderswinst, in plaats van een product dat zo goed mogelijk ten dienste staat van de mens die het gebruikt. De gebruiker is dus afhankelijk van de nukken van het bedrijf achter de software. Lekken, bugs, ontbrekende functionaliteit: er wordt alleen wat aan gedaan als dat in het belang van de aandeelhouders is. En als een bedrijf tenslotte besluit om een programma niet meer te ondersteunen, heb je het nakijken.

Bij open source programma’s staan de wensen van de gebruiker centraal – wat overigens niet wil zeggen dat die direct worden ingewilligd. Dat hangt dan weer af van de capaciteit van de open source gemeenschap van programmeurs en bedrijven die hierin actief zijn.

Opgesloten

Organisaties en overheidsinstanties die een gepatenteerd pakket gebruiken voor hun administratie of andere IT processen kunnen bij gesloten of gepatenteerde software te maken krijgen met een vendor lock-in: als een IT leverancier niet (meer) voldoet zit je toch nog aan hem vast. Want vertrekken zou betekenen dat je je hele IT systeem in de prullenbak moet gooien: een andere partij kan er niet mee verder. Bij open of vrije technologieën kunnen andere partijen juist wel een bestaand pakket onder handen nemen. Als organisatie heb je dus meer bewegingsvrijheid en een betere onderhandelingspositie. Mede om die reden kiezen ook grote organisaties bewust voor open source applicaties. Oxfam, Lufthansa, Nokia en veel universiteiten zijn slechts enkele voorbeelden van instanties die hun websites met een open source programma (een CMS) beheren.

Ook steeds meer Nederlandse gemeentes, inmiddels een kleine 90, beheren hun website met een open source CMS. Instanties als het Nederlands Forensisch Instituut, het Kadaster en de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) werken met open source.

Al in 2002 nam de Tweede Kamer unaniem de motie Vendrik (GroenLinks) aan, die het gebruik van open source in de publieke sector moest stimuleren. Afgelopen voorjaar heeft de Kamer deze oude wens nieuw leven ingeblazen door een motie van voormalig netwerkbeheerder Astrid Oosenbrug (PvdA) en Sharon Gesthuizen (SP) aan te nemen. “De overheid geeft veel belastinggeld uit aan allerlei softwaretoepassingen, maar als die closed source zijn worden de maatschappij en burgers er geen eigenaar van,” ligt Oosenbrug toe. De overheid zou daarom bij voorkeur voor opensourceoplossingen moeten kiezen, tenzij het echt niet anders kan. Tot nu toe bespeurt Oosenbrug echter weinig enthousiasme bij de ministeries om actief gehoor te geven aan de oproep van de Kamer. “Het is nog een lange weg. Het vraagt een mentaliteitsverandering om vertrouwen te hebben in de gemeenschap die meeschrijft aan opensourceprogramma’s”, beseft het Kamerlid. “Maar als overheden hier serieus werk van maken valt er ook een hoop geld te besparen.” Een voor het ene ministerie of gemeente ontwikkeld programma kan dan breder ingezet worden.

En de nadelen?

Onderaan dit artikel vind je een kort rijtje vrije software en apps die inmiddels behoorlijk gebruiksvriendelijk is. Het aantal beschikbare opensourceprogramma’s en doeleinden waar die voor ingezet worden is vele malen groter. Maar niet alle opensourcetoepassingen zijn even gemakkelijk in het gebruik. Het ontwerp is regelmatig minder chique dan dat van de laatste Google en Apple producten. Er zitten dan ook minder miljoenen dollars investeringen in.

Een opensourceprogramma draaien op je vertrouwde Windows of Mac systeem is een eenvoudige eerste stap, maar wie ook op een open source Linux besturingssysteem overstapt moet rekening houden met mogelijke extra hobbels. Zo werkt de nieuwste randapparatuur (bijvoorbeeld printers) niet altijd gelijk met Linux. Iets wat overigens zal veranderen wanneer steeds meer mensen Linux gebruiken. Fabrikanten voelen zich nu nog niet geroepen om te zorgen dat hun apparaten behalve met Windows en Mac, ook vanzelf met Linux kunnen ‘praten’. Een beetje geduld en handigheid in het afstruinen van forums op internet (zelden ben je de eerste die op een bepaald probleem stuit, en wellicht heeft iemand al een handige oplossing bedacht) komen goed van pas als je overstapt.

Verder, dat van open source programma’s gecontroleerd kan worden of er lekken of fouten inzitten, geeft geen garantie dat dit ook altijd gebeurt. Als je zelf geen techneut bent, hou je dan aan tips van mensen die er wel verstand van hebben, zoals de toolbox van Bits of Freedom.

Ecologisch

“De opensourcebeweging moet aan kracht winnen,” concludeert Marleen Stikker van de Waag Society. En met vertrouwen, want: “Net als bij de duurzaamheidsbeweging is de opensourcebeweging begonnen met kunstenaars, ontwerpers en activisten. Het is al hip geworden om ecologisch te leven. Er is een brede vraag van de consument naar een eerlijke en groene ‘productieketen’ voor ons eten, onze kleding en gadgets. Nu is de technologische keten aan de beurt. Die kan alleen eerlijker, transparanter en duurzamer worden met open, vrije technologie. En dat begint ermee dat mensen erom gaan vragen, zich ervan bewust worden dat er keuzes zijn te maken. Net als in de begintijd van de milieuvraagstukken: er waren nog niet zo veel alternatieven. Maar als bewuste consument kun je zorgen dat alternatieven levensvatbaar worden. Daar zit de kracht!”

Direct aan de slag

Smaakt dit naar meer? Lees de artikelen van Dmitri Tokmetzis en Douwe Schmidt met praktische tips over open source, versleutelen en digitale veiligheid bij De Correspondent.

Of kijk op de uitgebreide website van Bits of Freedom.

---

 

Met dank aan Marleen Stikker (Waag Society), Rejo Zenger (Bits of Freedom), Jaap Vermaas (TuxIC) en Allen Gunn (Aspiration Technology).

Dit is het derde en laatste artikel in de reeks Technologie & Activisme. Eerder verschenen:

De dubbelrol van de drone

Digitale survival in het surveillancetijdperk