Jikke wil de kanoet redden

Door gasboringen daalt de bodem onder de Waddenzee. De relatieve zeespiegelstijging die daardoor ontstaat, berooft trekvogels van hun rustplaats. Zoals de kanoet bijvoorbeeld, de lievelingsvogel van de 11-jarige Jikke uit Friesland.

Het campingseizoen is voorbij, het is leeg en stil op het terrein van It Dreamlân. Op de camping van Jikkes ouders staat nog één tent overeind, de zelfgebouwde tipi van Jikke (11). Ze heeft drie stokken bij elkaar gezocht en daar een lint omheen gebonden. “Er moest ook nog een doek omheen, maar dat was te klein.”

Stel dat het water door klimaatverandering enorm gaat stijgen, dan zitten Jikke en haar ouders voorlopig nog droog. In het meest extreme scenario, niet ondenkbaar volgens de onderzoekers van het IPCC, kan de zeespiegel in 2100 met 2 meter gestegen zijn. Jikke heeft mazzel: de terp waar zij op woont, ligt 2,10 meter boven de huidige zeespiegel – net zo hoog als het lint om haar tipi.

Jikke: “Vroeger was het Lauwersmeer de Lauwerszee. Soms was het water zo hoog dat er overstromingen waren. Daarom woonden veel mensen op een terp.” Dat de familie zich hier vestigde, was niet helemaal met een vooruitziende blik. “Vanaf de terp heb je vaak een mooi uitzicht, daarom kozen we voor deze plek”, zegt Jikke. “Pas later realiseerden we ons dat het ook best handig is. Als de zeespiegel stijgt, hebben we geluk dat we hier zitten.”

Misschien komt het helemaal niet zo ver, denkt Jikke. Op school hebben ze het vaak over milieuvervuiling en klimaatverandering. “We willen graag minder vliegen, meer met de trein, elektrische auto’s, minder uitlaatgassen van de industrie en minder plastic. Ik hoop dat we met die dingen een verbetering kunnen maken.”

Protesteren

Jikke heeft zelfs geprotesteerd, namelijk tegen de gasboringen onder de Waddenzee bij Ternaard. Ze heeft daar een toespraak gehouden over de kanoet, Jikkes favoriete vogel. “Ik had veel geoefend en ik probeerde zoveel mogelijk naar het publiek te kijken.” Wat Jikke zo leuk vindt aan de kanoet? “Hoe hij vliegt. Dan maakt hij een beetje een gekke beweging, alsof hij een beetje zingt en danst op muziek.” Jikke doet de bewegingen na en lacht erbij.

“ Als de kanoet onderweg niet meer kan uitrusten, dan gaat hij dood. En dat komt door ons, dus wij moeten er iets aan doen”

“Ik ga vaak met mijn beppe (oma – red.) naar het wad en zij heeft mij met de verrekijker de kanoet laten zien. Als ze onder de Waddenzee naar gas gaan boren, wordt de bodem van de zee steeds lager. Ondertussen wordt de zee door de zeespiegelstijging steeds hoger. Hierdoor heeft de kanoet straks geen uitrustplekjes meer. En die heeft hij wel nodig, want hij komt helemaal uit de toendra van IJsland en hij moet naar het zuiden. Als hij onderweg niet meer kan uitrusten, dan gaat hij dood. En dat komt door ons, dus wij moeten er iets aan doen.”

Gaswinning

In het Waddengebied wordt sinds de jaren tachtig aardgas gewonnen, onder Ameland en Blija. Nu wil de NAM ook boren in het gasveld ten noorden van Ternaard. De Rijksoverheid zegt dat de gaswinning op een veilige manier zal plaatsvinden en belooft direct te stoppen als er zich problemen voordoen. Maar volgens experts van de kennisorganisatie Waddenacademie houdt de minister niet voldoende rekening met verschillende onzekerheden, bijvoorbeeld bij de berekening van de verhouding tussen bodemdaling, sedimentatie en zeespiegelstijging. Unesco overweegt zelfs om de Werelderfgoedstatus van de Waddenzee in te trekken als er daadwerkelijk toestemming wordt gegeven voor de gasboringen bij Ternaard.

Om te weten welke gevolgen dit soort projecten hebben op de natuur, monitort een onderzoeksgroep van Wageningen University & Research de bodemdaling door de gaswinning onder Ameland. Daar is in 30 jaar tijd een bodemdalingsschotel ontstaan met een doorsnee van 12 kilometer, met in het centrum een diepte van 25 tot 38 centimeter. “Het is zoals een zandkuiltje, maar dan een stuk groter”, zegt onderzoeksleider Nils van Rooijen.

Kwelders

De laatste jaren worden de ecologische effecten van de bodemdaling steeds beter zichtbaar. “De duinvalleien zijn natter. Op sommige plekken en voor bepaalde planten kan dat goed zijn. Eigenlijk komt de oude dynamiek van het af en toe overstromen weer een beetje terug. Maar op plekken waar vogels net boven het zeeniveau broeden, zijn die paar centimeter water juist slecht.” Van Rooijen maakt zich vooral zorgen om de kwelders, waar de opslibbing het tempo van de bodemdaling niet kan bijhouden. “Nederlandse kwelders hebben bijzondere vegetaties en bedreigde plantensoorten. Die kunnen verloren gaan als ze permanent onder water komen te staan.” Er kan een tekort aan droge plekken ontstaan waardoor veel vogels, zoals de kanoet, geen rustplaats meer hebben en moeilijker eten kunnen vinden.

Door de bodemdaling vindt er een relatieve zeespiegelstijging plaats, die vergelijkbaar is met de toekomstige (versnelde) zeespiegelstijging. “Daarom is dit onderzoek niet alleen relevant voor het Waddengebied, maar voor de gevolgen van de zeespiegelstijging in brede zin”, zegt Van Rooijen.

Beschermen

Naast de ecologische gevolgen zijn omwonenden ook bang voor aardbevingen, zoals die in Groningen. Staatssecretaris Vijlbrief besluit in maart of de gaswinning bij Ternaard wel of niet doorgaat. Jikke begrijpt er niets van. Als zij in de Tweede Kamer zou zitten, dan zou ze het wel weten. “De regering moet toch juist alle inwoners en dus ook de dieren beschermen? Als ik een oude beppe ben, dan wil ik met mijn kleindochter over de dijk klimmen. Dan mag ze door mijn verrekijker kijken en wil ik haar de kanoet laten zien.”