Groene tips voor documentairefestival IDFA

19 november barst in Amsterdam het internationale documentairefestival IDFA los. Naar aanleiding van de indringende documentaire Unearthed organiseert Milieudefensie er een debat over schaliegas in Zuid-Afrika. Een aanrader, en zeker niet de enige. Met veel plezier doken wij in het IDFA-programma voor een overzicht van milieugerelateerde films.

Een mooie dag voor een bezoek is donderdag 27 november: Green Screen Day. IDFA vertoont vijf groene documentaires achter elkaar en Milieudefensie organiseert na de eerste film, het bekroonde Unearthed, een gratis debat over schaliegaswinning in Zuid-Afrika met documentairemaakster Jolynn Minnaar, energiedeskundige Donald Pols van ECN (geboren in Zuid-Afrika) en schaliegascampaigner Ike Teuling van Milieudefensie.

Schaliegas

Aanvankelijk is Jolynn Minnaar helemaal niet zo tegen de plannen voor schaliegaswinning in haar wonderschone maar kwetsbare geboortestreek de Karoo – wat dorstig land betekent. Bij sommige bewoners, doorgaans goed van vertrouwen, is er wel twijfel. Dat komt mede door een vaak vertoond, tot de verbeelding sprekend fragment uit Gasland (aansteker, lopende kraan, steekvlam), dat bijzonder genoeg zelfs tot dit afgelegen gebied is doorgedrongen.

De twijfel is terecht, zo blijkt als Minnaar naar de VS gaat en ontdekt hoe energiebedrijven bewoners die door schaliegasboringen hun waterputten niet meer kunnen gebruiken monddood maken door ze af te kopen. Ondertussen beweren allerlei invloedrijke instanties dat nog nooit is bewezen dat hydraulisch fracken grondwater heeft vervuild. Verschillende ex-werknemers en wetenschappers weerleggen tegenover Minnaar dat deze techniek, zoals steeds door voorstanders wordt beweerd, beproefd en veilig is. Jammer genoeg lukt het haar niet het tij te keren: de Zuid-Afrikaanse regering heeft Shell toestemming voor proefboringen gegeven.

Olie

Nog een voorbeeld van hoe oliemaatschappijen hun heil steeds vaker in kwetsbare natuurgebieden zoeken is het veelbesproken plan voor oliewinning in Virunga, een enorm natuurpark in DR Congo. Dit leefgebied van bedreigde berggorilla’s werd al geteisterd door stropers, illegale houtkappers en rebellen die zich er verstopten en heeft er nu een grote bedreiging bij. In een korte geschiedenisschets stelt de kortweg Virunga genaamde documentaire dat de bodemschatten van het land al sinds eind 19e eeuw werden geplunderd, eerst door Europeanen, later door rebellen. Elektronicabedrijven krijgen een sneer dat ze die conflictmineralen desondanks zijn blijven kopen.

Virunga zoomt onder andere in op het gevaarlijke werk van de rangers – een dikke honderd verloren daarbij sinds de jaren negentig het leven – en de groep gorilla’s die ze verzorgen en beschermen. Het slechtste en het mooiste waartoe de mens in staat is komen in deze gelauwerde, mede door Leonardo DiCaprio geproduceerde film bij elkaar. Dit onderwerp blijft actueel, mede doordat de film sinds 7 november on-demand via Netflix te zien is en onder andere Sir David Attenborough actief probeert de plannen van het Britse oliebedrijf SOCO in Virunga tegen te houden. De regisseur en producer zijn aanwezig.

Natuurherstel

Waar in Unearthed en Virunga natuurgebieden door de mens bedreigd worden, tonen The Salt of the Earth (zie hier ons eerdere artikel) en DamNation pogingen om door de mens toegebrachte schade aan de natuur weer enigszins te herstellen. De intrigerende Braziliaanse fotograaf Sebastião Salgado en zijn vrouw laten in Wim Wenders’ The Salt of the Earth zien dat met heel veel wilskracht na het planten van ruim twee miljoen bomen op volledig uitgeputte, geërodeerde grond weer een tropisch bos kan ontstaan.

DamNation gaat over Amerika, een land met meer dan 75 duizend dammen. Activisten, waaronder de filmmakers, pleiten overtuigend voor het afbreken van een deel van deze ontzagwekkende monumenten van het menselijk kunnen. Heerlijk is de bevlogen Earth First-activist die ondeugend vertelt over de tientallen meters lange barst die hij eigenhandig op een van de dammen schilderde. Fascinerend is dat ook op plekken waar de torenhoge dammen al decennia lang de weg versperren zalmen nog steeds proberen hun weg stroomopwaarts te vinden. Haal de belemmeringen weg en de wilde zalm zal zich snel weer kunnen herpakken, wordt veelvuldig beargumenteerd.

Biologisch-dynamisch

Veel intiemer is Good Things Await, waarin de ingetogen, harmonieuze levensstijl van een Deense biologisch-dynamische boer van bijna 80 en zijn vrouw wordt bedreigd door de autoriteiten. Hun filosofie over het houden van vee is op enkele punten in strijd met de wet en het is maar de vraag of ze hun bedrijf wel voort kunnen zetten. Ondertussen vinden hun producten (kaas, groenten, vlees) gretig aftrek bij topkoks van wereldformaat. Hoewel de onzekerheden duidelijk op het stel drukken, blijft de boer ervan overtuigd dat hun manier van werken in de toekomst veel navolging zal vinden. Nagesprek met de Nederlandse duurzame chef-kok Jonathan Karpathios (Vork & Mes). Bij eerdere voorstellingen (20, 21 en 22 november) zijn er nagesprekken met het echtpaar en de regisseur.

Meer tips:

Ady Gasy, the Malagasy Way, over recyclen en upcyclen op Madagascar: “Het zijn de Chinezen die alles produceren, en wij, de Malagassiërs, knappen alles op”

 

 

 

Cotton, tientallen miljoenen Chinese landarbeiders werken dag en nacht in het productieproces van de katoenindustrie en krijgen in deze film een gezicht

 

 

Episode of the Sea, over de vissersgemeenschap van Urk maar ook over filmmaken: beide praktijken die door voorvaderen werden doorgegeven

 

 

 

Georgica, bespiegeling op de verworvenheden van grootschalige landbouw in de Nederlandse Flevopolder aan de hand van Vergilius’ leerdicht Georgica, naar verluidt het laatste wat Sicco Mansholt las voor zijn dood

 

 

The Gleaners and I, speelse, liefdevolle ode aan allerlei sprokkelaars en verzamelaars

 

 

 

Just Eat It: A Food Waste Story, kun je zes maanden leven van alleen maar afgedankt eten? Zonder problemen, zo ondervinden de filmmakers tijdens hun grondige onderzoek naar voedselverspilling

 

 

Laborat, poëtisch beeldverhaal voor wie een sterke maag heeft: laboratoriumexperimenten op muizen worden ingekaderd door geluid- en beeldexperimenten van de filmmakers

 

 

Metal Bread, een dag uit het leven van de Kirgizische Tatyana, die aluminium fittingen verzamelt om er een brood voor te kopen

 

 

The Shore Break, een hechte plattelandsgemeenschap aan de Wildkust van Zuid-Afrika raakt volledig in kampen opgedeeld als een Australisch bedrijf een titaniummijn wil openen

 

 

That Sugar Film, regisseur Damon Gameau wil de werking van suiker aan den lijve ondervinden en consumeert zestig dagen lang de inname van de gemiddelde tiener: veertig theelepels per dag

 

Vast, experimentele, poëtische natuurdocumentaire die in de afwisseling van ingezoomde details en weidse beelden de uitgestrektheid van La Pampa tastbaar maken

 

 

We Come As Friends, onthutsend verslag van de gevolgen van modern kolonialisme in Zuid-Soedan, waar Amerikanen en Chinezen het land komen exploiteren, van de maker van Darwin’s Nightmare.