“Maar jij was toch zo duurzaam?” Die vraag kreeg Katja Keuchenius toen ze haar derde kind aankondigde. Is meer kinderen krijgen in strijd met een groene levensstijl? In dit essay gaat ze in gesprek met denkers over de spanning tussen persoonlijke keuzes en planetaire grenzen.
Drie kinderen krijgen. Hoe hypocriet is dat voor iemand die zogenaamd zo duurzaam mogelijk leeft? Ik begon het me steeds meer af te vragen, vooral toen we toch maar een droger accepteerden als kraamcadeau en ik de wasbare luiers nog even in de kast liet liggen omdat ik het écht te druk had met verhuizen naar een groter huis. Soms zag ik ook de vraagtekens in de ogen van mensen aan wie ik de nieuwe baby aankondigde: “Jij was toch zo duurzaam? Heb je er dan niet over nagedacht wat een kínd voor impact heeft?”
Dat had ik natuurlijk wel. Maar ik had besloten dat dit wel paste binnen mijn duurzame levensvisie. Ik probeer mijn individuele impact op aarde zo laag mogelijk te houden, maar dat is een middel en niet het uiteindelijke doel. Het doel is om daarmee bij te dragen aan een systeemverandering die groter is dan mijn eigen impact. Ik probeer de markt te beïnvloeden door te stemmen met mijn portemonnee. En ik wil mensen om mij heen laten zien dat ik vaak kies voor duurzaam – geen auto, geen onnodige verre reizen, weinig nieuwe spullen, weinig zuivel en vlees – en tóch een heel leuk leven heb. Hopelijk is dat inspirerend en verspreidt mijn duurzame levensstijl zich als een olievlek.
Maar ik koos dus ook voor een derde kind. Dat leek mijn vriend en mij vooral heel leuk: nog één kleintje erbij zou ons gezellig drukke gezin compleet maken. Dat is volgens de cijfers beslist níét duurzaam, maar in mijn ogen is een keuze voor meer leven iets heel anders dan kiezen voor een duurzame consumptie. Waarom vind ik dat eigenlijk? En hoe kijken anderen daar tegenaan?
Meer mensen, minder verbruik
Eerst maar eens de cijfertjes. Een extra kind op de wereld zetten zorgt makkelijk voor tien keer meer CO₂-uitstoot dan je kan besparen door autoreizen, vliegen én vlees en zuivel op te geven, schetsen wetenschappers Seth Wynes en Kimberly Nicholas in 2017. Hun onderzoek laat in indrukwekkende staafdiagrammen zien dat de impact van een kind ver boven alle andere keuzes uittorent. Het komt in mijn vriendinnen-appgroep ook weleens voorbij: “Jij kiest voor kids, ik voor vliegen.”
Kinderen beschouwen als uitstootmachientjes vind ik heel raar. Maar misschien is dat ook hypocriet. Ik besluit het eens te vragen aan mensen die hier beter over hebben nagedacht. Als eerste bel ik Matthias Olthaar, lector vitale economie aan de NHL Stenden Hogeschool. Hij schreef verschillende boeken over ‘leven met genoeg’ en heeft zelf inmiddels drie kinderen. Matthias denkt ook dat een levensstijlverandering belangrijker is om na te streven dan een minder hard groeiende wereldbevolking. Hij wijst daarbij naar een onderzoek van Jason Hickel en Dylan Sullivan. Zij berekenden dat we met 8,5 miljard mensen op aarde in principe toekunnen met slechts een derde van het huidige verbruik van grondstoffen en energie. Maar dan moeten we alleen producten maken die bijdragen aan onze kwaliteit van leven, lang meegaan en die we, waar mogelijk, kunnen delen.
“Heb je er dan niet over nagedacht wat een kínd voor impact heeft?”
Dat betekent niet dat we terug hoeven naar een middeleeuwse levensstijl. De onderzoekers rekenen bijvoorbeeld op een telefoon per persoon vanaf 10 jaar, maar ook op maar één laptop per gezin, wat met het Nederlandse schoolsysteem onhaalbaar is.
Toch klinkt dit als de systeemverandering waar ik op uit ben. Als we met de juiste levensstijl mákkelijk met twee keer zoveel mensen als nu op de aarde passen, lijkt het me leuker om zo’n duurzame levensstijl na te streven dan te zorgen voor minder mensen. Maar die afweging is wel gebaseerd op veel gegoochel met cijfers. Matthias vindt cijfers ook niet het belangrijkste bij de keuze voor een kind en legt in gesprekken daarover liever de nadruk op vertrouwen houden in het leven. Dat is geen argument voor veel kinderen krijgen, maar wel een aanpalend fenomeen waar hij zich zorgen over maakt. Tijdens zijn lessen ziet hij de laatste jaren steeds minder strijdvaardigheid onder jongeren.
“Ik heb het gevoel dat studenten lamgeslagen zijn”, zegt hij. “Eerst was het alleen klimaatverandering, maar nu vragen ze zich ook nog af hoe ze ooit een huis gaan vinden en maken ze zich zorgen over alle geopolitieke spanningen. Dat grijpt me aan. Je bent potverdorie 20 jaar, je toekomst ligt voor je en je maakt keuzes die levensbepalend zijn, terwijl je een horizon ziet waarboven zich vooral donkere wolken samenpakken.” Hij gunt de studenten levenslust en bespreekt met hen daarom graag de mogelijkheden van kinderen krijgen en het vertrouwen dat die horizon weer opklaart. “Als we de juiste vragen gaan stellen – over wat het leven de moeite waard maakt – kúnnen we de samenleving heel anders inrichten.”
Vertrouwen en hoop
Ik ben het roerend eens met Matthias, maar ik ben dan ook een optimist. Dat is iets om te koesteren, denk ik na een gesprek met schrijfster en filosofe Joke Hermsen. Ik bel haar voor een filosofisch perspectief op de kinderkwestie. Zij noemt vertrouwen in de mens en vooral de hoop als een van de belangrijkste redenen om kinderen te krijgen.
Daarbij noemt ze al snel het geloof in een nieuw begin, beschreven door denker Hannah Arendt. “In tegenstelling tot bijna alle andere levende soorten hebben mensen tijdsbesef: ze kunnen kritisch reflecteren op het verleden en dromen over de toekomst. Daarmee zijn ze ook in staat om een nieuw begin te maken. Volgens haar blijft onze hoop altijd gevestigd op wat de nieuwe generatie voort gaat brengen.” Joke ziet het daarom als een verantwoordelijkheid om iedere generatie, en dus ook de eigen kinderen, hoop voor te houden, op een nieuw begin, een nieuwe wending, een betere maatschappij.
Goede burgers
Dat zou natuurlijk ook met een of twee kinderen kunnen. Maar bij het krijgen van kinderen, en dit geldt eigenlijk voor elke vorm van creëren, gaat het volgens Joke niet zozeer om de kwantiteit, maar vooral om de kwaliteit. “Het gaat erom dat je je kinderen tot goede burgers opvoedt, dat wil zeggen: met aandacht voor elkaar en betrokken bij de wereld. Als ouders in staat zijn om genoeg liefde en aandacht te geven aan hun kinderen, zou de wereld er een stuk beter uitzien.” Goede burgers opvoeden doe je verder vooral door zelf het goede voorbeeld te geven, zonder een te ecologisch zware voetafdruk. Natuurlijk zijn daarin geen garanties te geven, nuanceert Joke. “Maar dan heb je het in elk geval geprobeerd.”
Je begeeft je al snel op moreel glad ijs: ik ga er niet vanuit dat mijn kinderen duurzame wereldverbeteraars worden. Bovendien zijn alle mensenlevens evenveel waard. Maar ik doe wel mijn best om mijn kinderen verantwoorde consumptie voor te spiegelen. Daarmee hoop ik ook andere mensen om mij heen te bereiken en wellicht steken zij op hun beurt weer anderen aan. Maar precies die olievlekwerking kan ik weleens om zeep hebben geholpen met mijn derde kind, brengt duurzaamheidsethicus Marc Davidson me aan het verstand.
Marc koos er zelf heel bewust voor niet meer dan twee kinderen te krijgen. Zo zorgen hij en zijn partner alleen voor een verlenging en niet een vermenigvuldiging van henzelf. Dat past binnen zijn leefregel ‘handel zoals je wenst dat anderen ook zouden handelen’, een principe dat hij overigens niemand anders wil opdringen. Marc vindt dat mensen best een punt hebben als ze vliegen afzetten tegen kinderen. Daarbij wijst hij op de eerdergenoemde studie van Wynes en Nicholas (2017). Een kind minder scheelt 60 ton CO₂-uitstoot. Een autovrij leven of één trans-Atlantische vlucht minder scheelt rond de 2 ton CO₂-uitstoot.
“Mijn keuze komt op veel mensen wél inconsistent over”
Maar in die berekening telt de uitstoot van alle kleinkinderen, hun kinderen en hún kinderen mee, met een aflopend percentage. Als het ons lukt om met een andere levensstandaard en een meer circulair ingerichte economie de impact per persoon flink omlaag te krijgen, klopt die som dus niet, werp ik tegen. Volgens Marc moet ik echter niet zo denken, want dan bouw ik voort op iets dat ik nog niet zeker weet.
Verschil in impact
We bespreken of de keuze voor kinderen wezenlijk anders is dan andere, consumptieve, keuzes. Sommige politici vinden van wel en gaan het onderwerp daarom uit de weg. Ik vind niet dat we de keuze voor kinderen buiten de discussie hoeven te houden. Toch zie ik – en voel ik vooral – wel een verschil. Met kinderen kies je voor het leven zélf. Daarop wil ik niet bezuinigen. Op consumptie wil ik wél bezuinigen. Maar dat verschil tussen kinderen en consumptie komt eigenlijk toch weer neer op de platgeslagen keuze voor de focus op minder mensen óf minder impact per persoon. Marc vindt het wel logisch om je in het Westen meer te richten op levensstijl dan op het reproductiecijfer, omdat die eerste in het Westen buitensporig hoog is en het laatste juist relatief laag, met de bijbehorende vergrijzingsproblemen. Maar als je dat doortrekt, kom je al snel uit op vraagstukken over migratie. Die laten we allebei liever links liggen.
Vindt Marc mijn keuze voor een derde kind inconsistent als ik mij verder inzet voor een duurzame systeemverandering? Niet per se, zegt hij. Maar het komt op veel mensen wél inconsistent over. Zo heeft een derde kind mijn andere pogingen voor een verspreiding van een duurzame levensstijl dus grotendeels tenietgedaan.
Dat is voor mij tot nu toe het zwaarstwegende argument tegen een derde kind. Toch zou géén derde kind krijgen ook niet helpen. Het lijkt mij juist inspirerend om te laten zien dat duurzaam leven je levensgeluk niet in de weg hoeft te staan. Als ik me braaf zou beperken tot een vierkoppig gezinnetje vanwege onze uitstoot, promoot ik eerder een soort lijdzame duurzaamheidsreligie. Ik trek liever mensen over de streep met een vrolijk en vol milieubewust gezin. Misschien is dat te optimistisch. Net als het geloof in een nieuw begin en een circulaire economie. Toch is dat waar ik graag voor kies: niet zo min mogelijk leven, maar zo duurzaam mogelijk leven.
Recente reacties