“De biologische beweging moet weer politiek worden”

Ronald van Marlen houdt de biologische beweging graag bij de les. Terwijl de biosector het afgelopen decennium razendsnel groeide, reisde Van Marlen stad en land af met scherpe kritiek op de sector waarin hij zelf al 30 jaar actief is, momenteel als directeur van fruitproducent Toppas Organic. De kern van zijn kritiek is dat de biosector is opgeslokt door de markt en te veel onderdeel is geworden van het establishment. “We hebben ons bewust laten verleiden door de grote winkelketens die wel onze biologische producten willen hebben, maar niet geïnteresseerd zijn in onze waarden. Het mag dan goed gaan met de biosector, als sociale beweging zijn we ingesloten geraakt en staan we op het punt om onze veranderkracht te verliezen.”

Waarom is dat erg?
“De biologische beweging is in de jaren 70 ontstaan vanuit de wens om ons voedselsysteem fundamenteel te veranderen. Zo’n nieuw voedselsysteem zou volgens de biobeweging gestoeld moeten zijn op vier pijlers: gezondheid, ecologie, zorg en eerlijkheid. De vraag naar biologische producten mag dan hard groeien, het huidige systeem is nog altijd doodziek. De huidige stikstofproblematiek toont dat aan. Het stikstofoverschot is een symptoom van een ziek landbouwsysteem dat we bewust hebben vormgegeven volgens de principes van de vrije markt.”

Het landbouwsysteem is nog steeds ziek, dus de biobeweging kan niet voldaan achterover leunen.
“Precies. In de jaren 70 zeiden biologische boeren al dat de gangbare landbouw een ecologisch drama is. Helaas is die ecocide nu realiteit: 75 procent van de insecten is verdwenen, onder meer als gevolg van chemische bestrijdingsmiddelen door de gangbare landbouw. En deze massavernietiging gaat nog altijd door. De biologische sector heeft dus alle recht om zijn mond open te doen, want de sector heeft het gelijk aan zijn zijde. Toch praat vrijwel niemand hier meer over.”

Hoe verklaart u die stilte?
“Een kenmerk van alle sociale bewegingen is dat ze niet strak georganiseerd zijn. De verschillende partijen komen alleen bij elkaar en vormen een beweging wanneer ze zich ernstige zorgen maken, zoals bij de komst van genetisch gemodificeerde producten. Dan zie je dat mensen samenkomen en de straat op gaan. Vervolgens verdwijnt de beweging weer uit het zicht. Het is als een vulkaan die slaapt en af en toe uitbarst. Daarnaast is de biologische sector in slaap gesust door het comfort van 10 procent marktgroei per jaar. Dat is ook niet zo vreemd. Veel mensen in de biobeweging hebben zich jarenlang kapot gewerkt en veel weerstand te verduren gekregen. Nu plukken ze eindelijk de vruchten van hun doorzettingsvermogen. Ze hebben zoiets van: we hebben ons best wel gedaan.”

Er zijn toch ook veel jonge mensen actief in de alternatieve landbouw?
“Zeker, veel jongeren experimenteren met korte ketens, ze bedenken pluktuinen, starten voedselbossen. Dat is leuk, het zijn de zaadjes van de toekomst. Ik vind dat de gearriveerde partijen in de biosector meer moeten doen om die initiatieven te ondersteunen. Maar het ontbreekt hun aan passie. En het gevoel van urgentie rondom de klimaatcrisis ontbreekt bij hen soms ook, hoe vreemd dat ook klinkt. Dat merk je bij de klimaatmarsen en jongerenprotesten als Fridays for Future en Extinction Rebellion.

De biosector zou zich daar eenvoudig bij kunnen aansluiten; zij staan immers voor dezelfde waarden als waar wij voor staan. Maar in plaats daarvan schuiven gearriveerde biobedrijven aan bij allerlei slaapverwekkende vergaderingen in Den Haag en Wageningen over stikstof, kringlooplandbouw en precisielandbouw. Daarmee laten we ons inkapselen in het bestaande regime, terwijl we juist dat systeem fundamenteel ter discussie moeten stellen.”

In die “slaapverwekkende vergaderingen” heeft de biosector wel inspraak op het overheidsbeleid. Is dat niet zinvoller dan demonstreren?
“Dat vraag ik me af. Die beleidsvergaderingen gaan meestal over één issue (zoals stikstof) soms over het hele domein (de landbouw) maar vrijwel nooit over het neoliberale systeem waarin we opereren. Bovendien mogen we wel meepraten, maar biologisch mag niet meer politiek zijn. 75 procent van wat we zouden willen zeggen, mogen we niet zeggen, omdat we dan als radicaal worden bestempeld en niemand meer naar ons luistert.

Wat zou u willen zeggen?
“Dat de ecocide die gaande is in de gangbare landbouw vandaag moet stoppen.”

…en dat iedereen biologisch moet verbouwen?
“Nee, dat hoort u mij niet zeggen. Ik ben niet dogmatisch over bio, maar ik vind wel dat biologisch een van de landbouwmethoden is die meer steun moeten krijgen. Biologisch is een landbouwmethode die werkt, met een stevige markt, een bewezen meerprijs, wettelijk vastgelegd, geborgd door controle en met vertrouwen van consument en burger. Het systeem staat als een huis.”

Ondertussen promoot minister Schouten nieuwe concepten als kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw.
“Daaraan zie je dat de lobby van de gangbare landbouw, de banken die dat systeem financieren en de chemiebedrijven die bestrijdingsmiddelen maken enorm effectief is. Zij bestrijden biologisch niet direct, maar veranderen de terminologie. Dat is de meest effectieve methode om een sociale beweging te neutraliseren. Ze lobbyen voor een andere term, kringlooplandbouw in dit geval, en proberen daarbinnen invloed te verwerven. Op die manier lukt het hun om de transformatie van de gangbare landbouw te vertragen. Die nieuwe landbouwconcepten moeten immers eerst getest worden voordat een grootschalige transitie kan plaatsvinden. Ondertussen gaat de ecocide gewoon door! Vergelijk het met de auto-industrie. Daar hebben de grote autobouwers ook jarenlang de transitie naar elektrisch rijden vertraagd. Door de komst van Tesla is die markt in beweging gekomen en lijkt de verbrandingsmotor eindelijk te verdwijnen.”

Hoe zou de biobeweging zo’n snelle transitie kunnen forceren?
“Veel collega’s willen een positief geluid laten horen als antwoord op de intimiderende protesten van de gangbare boeren. Daar ben ik het niet mee eens. Positief denken noch doemdenken vormen een oplossing. Ik pleit voor radicaal realisme: houd je bij de feiten. De gangbare landbouw is een belangrijke veroorzaker van ecocide en daarom moeten we daarmee stoppen. Daar is moed voor nodig van alle partijen, niet alleen van de boeren, want het gaat de hele samenleving aan. Dat is de eerlijke boodschap die we keer op keer moeten meegeven.”