In de vorige eeuw groeide de A27 bij Amelisweerd uit tot symbool van de milieubeweging. Tegelijkertijd drong het inzicht door dat het klakkeloos aanleggen van wegen het fileprobleem niet oplost. Toch wil Rijkswaterstaat de A27 gaan verbreden. Actievoerders van toen en nu laten dat niet zomaar gebeuren.
Het is een stralende, vrieskoude ochtend in Amelisweerd. Alsof er royaal glinsterend poedersuiker over de bomen en struiken is uitgestrooid. Een paar dik ingepakte fietsers en trimmers produceren wolkjes waterdamp. Overal hoor je de A27, de snelweg aan de oostkant van Utrecht die langs het bos scheert.
Elke Utrechter kent de landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen. Op mooie weekenden barst het hier van het volk en moet theehuis Rhijnauwen alle zeilen bijzetten om klanten te voorzien van pannenkoeken en drank. Amelisweerd is de dichtstbijzijnde natuur aan deze kant van de stad, waar je zo inloopt of -fietst.
Symbool
Begin jaren tachtig van de vorige eeuw groeide ‘Amelisweerd’, na een planologisch gevecht van elf jaar, uit tot het symbool van de Nederlandse milieubeweging. Die strijd culmineerde in een bosbezetting, waaraan de mobiele eenheid met veel machtsvertoon en geweld op 24 september 1982 een einde maakte. Drie uur later waren zeshonderd bomen omver gebulldozerd. Automobilisten rijden tegenwoordig tien rijstroken breed door het voormalige bos. De schade aan het bos is tot een minimum beperkt. Dat is de verdienste van de duizenden mensen die de kont tegen de krib gooiden. Als Rijkswaterstaat zijn zin had gekregen, was de snelweg oostelijker en breder aangelegd en was er een serieuze hap uit het landgoed genomen.
Een halve eeuw geleden was er nauwelijks weerstand tegen het aanleggen van nieuw asfalt. Nederland was nog in de ban van het wederopbouwdenken na de Tweede Wereldoorlog. Het verzet tegen de A27 bij Amelisweerd was de eerste serieuze rimpeling in die gedachte. Dat verzet richtte zich – heel tekenend – aanvankelijk niet tegen de weg, maar tegen de ligging. Pas halverwege de jaren ’70 werd de weg zélf het mikpunt. Meer wegen lossen de verkeersopstoppingen niet op als ze geen onderdeel zijn van een integrale visie op mobiliteit. Die boodschap blijft actueel, omdat die nog steeds niet lijkt te zijn aangekomen bij Rijkswaterstaat. Afgelopen januari werden de nieuwe plannen voor verbreding van de A27 gepubliceerd. Wederom wordt Amelisweerd bedreigd. Wederom ontbreekt een achterliggend idee.
Bosbezetters
Meta, Leo en Kees zijn rond de zestig. We treffen elkaar in de Utrechtse Vogelenbuurt. In september 1982 hoorden zij bij de honderden bosbezetters in Amelisweerd. Leo en Kees als leden van een basisgroep die werd opgericht vanwege de acties tegen de kerncentrale van Dodewaard, Meta sloot zich individueel aan. Basisgroepen bestonden uit groepen vrienden en kennissen die zich samen grondig voorbereidden op grote acties zoals die in Dodewaard. “Dat leverde een organisatiestructuur en een actiemiddel op, die ook konden worden toegepast bij andere acties”, zegt Leo. De diversiteit was groot en de ondersteuning ongekend, met mobiele keukens, drukkerijen, theater- en muziekgroepen, radiozenders, juristen en ehbo’ers.
Dat het bos van Amelisweerd behouden moest worden, stond voor de drie als een paal boven water. “Het is een klein bos”, zegt Kees, “maar prima om in te wandelen, of te kanoën op de Kromme Rijn.” Voor Utrecht en Bunnik is het een belangrijk gebied, zegt Meta. “Toen ik studeerde ging ik er tussen de colleges vaak naartoe, om op een bankje bij te kletsen. Nu ik in Bunnik woon, fiets ik er vaak doorheen. Het is een landelijk gebied met koeien, wilgen en bossen.”
Vele weekeinden togen basisgroepen en anderen naar Amelisweerd om bij te dragen aan de ‘bosverdediging’. Kees: “We hebben dágenlang lange spijkers spiraalsgewijs in de bedreigde bomen staan rammen.” De spijkermethode was overgenomen van Duitse actievoerders die bij Frankfurt de aanleg van Startbahn West probeerden tegen te houden. Spijkers zouden het omzagen van de bomen bemoeilijken, was het idee. Hoog in de bomen werden hutten gebouwd, waarin onverschrokken diehards zich zouden verschansen tijdens de ontruiming. Toen het bijna zover was, meldden Kees en Leo zich voor het nachtelijke wachtlopen. Kees: “Het was ook een spannende tijd.”
Tegen geweld
Van geweld moesten de drie niks weten. “We waren principieel tegen geweld tegen mensen en dieren”, zegt Kees. Er waren actievoerders die met enorme katapulten rondliepen, of die ijzerdraad tussen de bomen spanden om politiepaarden te verwonden. “Dat ging ons veel te ver”, zegt Meta. Het was een tijd waarin vele actievormen – ludieke en radicale, met en zonder geweld – naast elkaar bestonden. Er werd onderling wel gediscussieerd, maar elkaars actiemethoden openlijk afvallen, deed je niet.
De ontruiming in september was “heel eng en ging overweldigend snel” (Meta). Omdat het nog donker was en overal traangas hing “waren we volkomen gedesoriënteerd” (Leo). De ME begon “meteen te meppen” (Kees) en “als een kudde werden we het bos uitgejaagd” (Meta), tot in de Utrechtse binnenstad aan toe. Daar stonden ze dan, bij de toenmalige rechtbank van Utrecht, in afwachting van de uitslag van een kort geding tegen de bomenkap. De ontreddering was groot toen bekend werd dat het bos al na drie uur tegen de vlakte lag, zonder de uitslag van het kort geding af te wachten. Meta: “We waren echt verslagen. De bomen lagen om, wat heb je dan nog?” Het kort geding werd noodgedwongen afgeblazen.
Drie decennia later dreigt opnieuw gevaar voor Amelisweerd. Rijkswaterstaat wil de bestaande weg verbreden tot twee keer zeven rijstroken, waarvoor aan weerszijden van de weg minimaal twee keer vijftien meter bos moet worden gekapt. Ter hoogte van de Koningsweg wordt de A27 deels overkapt (‘dak op de bak’), om een ‘GroeneWegverbreding
Verbinding’ te realiseren. Knooppunt Rijnsweerd krijgt drie verdiepingen. De opbrengst voor automobilisten: een paar minuten tijdwinst. De prijs: nog eens zes- tot zevenhonderd gekapte bomen, meer geluidsoverlast, meer gezondheidsschade en – zonder tegenvallers – ruim 1,1 miljard euro aan bouwkosten.
Verontruste bewoners en organisaties hebben zich verenigd in de Kerngroep Ring Utrecht. Daarin trekken, naast leden van de Kracht van Utrecht en Vrienden van Amelisweerd, diverse bewonersgroepen en natuur- en milieuorganisaties met elkaar op. In het Milieucentrum Utrecht spreek ik Jos Kloppenborg en Jan Korff de Gidts. Al ruim veertig jaar volgen deze Vrienden van Amelisweerd de ontwikkelingen rond de snelweg op de voet.
Een pot verf
Jos en Jan zien niks in de verbreding van de A27. Jos: “Er staan zelden files op dit stuk van de weg, de onderbouwing van Rijkswaterstaat is uitermate zwak. En de toegezegde ecologische compensatie is volstrekt onvoldoende.” Het aantal rijstroken kan volgens Jos binnen het huidige wegprofiel worden uitgebreid van vier plus zes naar twee keer zes. Verbreding van de bak is dan niet nodig, “een pot verf volstaat.”
Maar hun kritiek gaat dieper: Rijkswaterstaat hanteert een achterhaalde visie op mobiliteit, met achterhaalde cijfers over de groei van het autoverkeer en zonder aandacht voor het openbaar vervoer, de fiets, voetgangers. Jan: “Er is nooit een goede discussie geweest over wat de regio Utrecht nodig heeft. Tweederde van het verkeer op de snelwegen is regionaal verkeer. Meer asfalt leidt daarom tot meer opstoppingen bij op- en afritten. Wat je wel moet doen: kijken hoe je het regionale verkeer op een efficiënte en effectieve wijze kunt faciliteren met een schaalsprong voor het fiets- en het OV-netwerk. Als je een snelweg verbreedt zonder visie, is de automobilist alleen maar sneller op de plek waar het verkeer vastloopt.”
Amelisweerd leeft
Om haar punt te onderbouwen heeft de Kerngroep Ring Utrecht een onafhankelijk ingenieursbureau opdracht gegeven gedegen onderzoek te doen op basis van actuele cijfers. Onafhankelijk is onafhankelijk, benadrukt Jos, die de naam van het bureau nog niet wil noemen. “We durven dat risico te nemen, omdat we zeker weten dat meer asfalt leidt tot meer files.” Voor het onderzoek was 30 duizend euro nodig. Dat bedrag werd binnen een maand opgehaald met crowdfunding: bijna 1500 mensen hebben samen meer dan 41 duizend euro gestort. Jan: “Een bewijs dat Amelisweerd leeft onder Utrechters.”
Harde acties, zoals in de vorige eeuw, zijn onwaarschijnlijk. Een gang naar de Raad van State, met het onafhankelijke onderzoek onder de arm, maakt de Kerngroep wel. Jos en Jan verwachten veel van de hoogste bestuursrechter: die stelde al in 1980 dat het bos bij Amelisweerd grote waarde heeft en de te kappen strook zo smal mogelijk moest blijven. Ze hebben hun hoop ook gevestigd op de nieuwe Tweede Kamer en een nieuw regeerakkoord na de verkiezingen van 15 maart. De tijd is rijp voor een andere kijk op mobiliteit; het Tracébesluit van de minister van Infrastructuur en Milieu zou zomaar in de ijskast terecht kunnen komen. Samen met onder meer Milieudefensie voeren ze de politieke druk op, om duurzame, actieve en gezonde mobiliteit hoog op de agenda te krijgen.
“Ik zie nu meer heil in publiciteit als drukmiddel op de politiek”, zegt Leo. “Iets fysiek tegenhouden, daar geloof ik niet meer zo in. Ik denk nu strategischer.” Idealistische bevlogenheid heeft plaats gemaakt voor realisme bij de drie voormalige actievoerders, maar de betrokkenheid bij Amelisweerd is er niet minder om geworden. “Publicitaire acties tegen de wegverbreding, waarbij het aantal deelnemers telt, daaraan doe ik zeker mee”, benadrukt Leo. De andere twee knikkeninstemmend.
Geef een reactie