Wat voor Shell geldt…

Nu de rechter heeft bepaald dat Shell zijn CO 2-uitstoot binnen de grenzen van het Parijs-akkoord moet houden, moet dat ook gaan gelden voor andere grote vervuilers. Dat zegt Wouter Kolk, campagneleider bij Milieudefensie. “We hebben simpelweg geen tijd om alle vervuilende bedrijven één voor één voor de rechter te slepen.”

Milieudefensie voert campagne voor een ‘klimaatplicht’, wat is dat nou weer?
“Zo’n klimaatplicht houdt in dat bedrijven wettelijk verplicht worden om hun beleid in overeenstemming te brengen met het klimaatakkoord van Parijs. Dat wil zeggen dat hun activiteiten niet mogen bijdragen aan gevaarlijke klimaatverandering, ofwel een opwarming van de aarde van anderhalve graad of meer.”

Waarom is er een aparte wet nodig om bedrijven een klimaatplicht op te leggen? In de Klimaatzaak tegen Shell beschouwt de rechter het bijdragen aan gevaarlijke klimaatverandering toch al als een mensenrechtenschending?
“Wat voor Shell geldt, moet voor alle grote vervuilers gelden. Dat is een logische vervolgstap na deze uitspraak. Dat geeft duidelijkheid voor iedereen. Bovendien is er een praktische noodzaak. We hebben nog maar 8 jaar te gaan om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen, we hebben geen tijd meer om alle vervuilende bedrijven één voor één voor de rechter te slepen.”

Kunnen we zo’n klimaatplicht niet beter gelijk in Europees verband regelen?
“Dit moet inderdaad zowel op nationaal als op Europees niveau verplicht worden, en wel zo snel mogelijk. In Brussel wordt nu gewerkt aan Europese wetgeving die bedrijven verplicht om milieuschade en mensenrechtenschendingen in hun aanvoerketen te voorkomen. Maar het is nog de vraag hoe die wet precies uitpakt en wanneer hij wordt ingevoerd. Nederland moet het goede voorbeeld geven. Daarmee wordt de kans ook groter dat we in Brussel sneller tot krachtige wetgeving komen. We moeten hoe dan ook voorkomen dat Nederland, dat ook grote vervuilers als Tata Steel en Vattenfall huisvest, gaat zitten wachten op Europese wetgeving.”

Op mondiaal niveau zijn er ook al afspraken over hoe bedrijven zich moeten gedragen op het gebied van mensenrechten en milieu: de Guiding Principles on Business and Human Rights van de Verenigde Naties. Dat is ook nog niet voldoende?
“Nee, in die VN-richtlijnen ligt de nadruk op het naleven van de mensenrechten en de bestaande milieuwetgeving. Er is geen klimaatplicht in opgenomen. En uiteindelijk blijven deze VN- afspraken soft law: het zijn richtlijnen, geen harde wettelijke verplichtingen.”

Hoe kan het dan dat de rechter in de klimaatzaak tegen Shell toch verwees naar deze VN-richtlijnen?
“De rechter oordeelde dat Shell, mede door het ondertekenen van deze VN-afspraken, een zware inspanningsverplichting heeft om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Overigens wordt er op VN-niveau wel gewerkt om van deze richtlijnen een bindend verdrag te maken, maar dat proces verloopt uitermate traag.”

Zijn er al andere landen met een klimaatplicht?
“Nou, in Frankrijk bestaat er iets wat daarop lijkt. Sinds 2017 geldt daar een wettelijke ketenplicht voor bedrijven: Franse bedrijven moeten een plan voor maatschappelijk verantwoord ondernemerschap opstellen. De wet is zo ontworpen dat bedrijven dit plan jaarlijks moeten aanscherpen. Ook wordt het hierdoor makkelijker om
bedrijven aan te klagen. Zo is bijvoorbeeld supermarktketen Casino aangeklaagd, hun vlees- en sojaproducten zijn namelijk direct verbonden met de verwoesting van het regenwoud. Die zaak loopt nog, maar het is een duidelijk signaal.”

Hoe groot is de kans dat zo’n klimaatplicht voor bedrijven in Nederland er ook echt komt? “Na alle dramatische noodsignalen deze zomer – hitterecords in Alaska en Siberië, overstromingen in Europa – merk ik dat de publieke opinie snel verandert. Steeds meer mensen beseffen dat we snel en stevig actie moeten ondernemen om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. Toch blijft het lastig inschatten hoeveel steun er voor deze wet is in de Tweede Kamer. PvdA, GroenLinks, SP en ChristenUnie werken momenteel aan het initiatiefwetsvoorstel Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO). Wat ons betreft moet de klimaatplicht voor bedrijven daarin worden opgenomen. Op 2 december debatteert de Tweede Kamer over deze initiatiefwet. Voor ons is vooral de grote vraag hoe D66 tegenover een klimaatplicht staat.”

Hoezo?
“Sigrid Kaag noemt zichzelf een klimaatalarmist, dus je zou verwachten dat ze het voorstel steunt, maar vooralsnog blijft het stil uit die hoek. We hopen natuurlijk dat zij hier een punt van maakt aan de formatietafel.”

“Voer een wettelijke klimaatplicht in voor bedrijven”

Wat vindt het bedrijfsleven van zo’n klimaatplicht?
“Sinds de uitspraak in de Shell-zaak is het hek van de dam, de ene na de andere grote vervuiler wordt publiekelijk geconfronteerd met hun falende klimaatbeleid. Tata Steel heeft door druk van onder meer Milieudefensie toegezegd om klimaatneutraal staal te gaan produceren. Pensioenfonds ABP is door leraren en ambtenaren gedwongen om niet meer te investeren in fossiele brandstoffen. En FrieslandCampina ligt onder vuur voor hun bijdrage aan ontbossing. Daarom vragen bedrijven nu zelf om duidelijkheid. Ze hebben behoefte aaneen gelijk speelveld: dezelfde regels voor iedereen.”

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat al die bedrijven een klimaatplicht steunen. Een coalitie van negentig multinationals, waaronder Unilever, Philips en DSM pleiten voor het beprijzen van CO2. Geen goed idee?
“Wij hebben daar jarenlang campagne voor gevoerd, maar de huidige CO2-heffing werkt onvoldoende. Bovendien is beprijzing niet dwingend genoeg, een klimaatplicht is dat wel. Het is de enige manier om uitstoot van grote vervuilers echt snel en drastisch te verminderen, zoals we in Parijs hebben afgesproken met elkaar.”

Stel, die klimaatplicht komt er. Wat betekent dat concreet voor bedrijven in Nederland?
“Bedrijven moeten dan in kaart gaan brengen hoeveel CO2 ze uitstoten, niet alleen in hun eigen bedrijfsvoering, maar ook in hun aanvoerketen en bij het gebruik van hun product door hun klanten. Vervolgens moeten ze een plan maken om die CO2-uitstoot te reduceren tot 2030, conform het Parijs-akkoord. Jaarlijks zullen ze daar verplicht over moeten rapporteren.”

Wat als bedrijven zich niet aan hun klimaatplicht houden?
“Dan kan de politiek sancties opleggen. Denk bijvoorbeeld aan boetes, het stopzetten van subsidies, of een verbod om producten of diensten te leveren aan de Nederlandse overheid. En als een bedrijf écht niet verandert, kan de staat alsnog naar de rechter stappen.”