Alleen de naam al: Project Iceworm. Mysterieus en ietwat luguber, en ongetwijfeld iets wat het daglicht niet kan verdragen. Beter dan James Bond. Maar dit is geen fictie. Project Iceworm is onderdeel van de Koude Oorlog, dat ijzige conflict dat een halve eeuw de zenuwen van mensen over de hele wereld gespannen hield. Nu geeft het ons een voorproefje van de onvoorziene gevolgen van klimaatverandering.
Camp Century
In het noordwesten van Groenland werd op een hoogte van 2.000 meter een compleet dorp onder het ijs gebouwd: de militaire basis Camp Century. Hier voerden de Amerikanen in het grootste geheim testen voor Project Iceworm uit. Navo-bondgenoot Denemarken – Groenland is Deens grondgebied – mocht er niets van weten. De officiële lezing luidde dat in het kamp onderzoek werd gedaan naar het bouwen onder Arctische omstandigheden en naar de mogelijkheden van een semi-mobiele nucleaire reactor. In werkelijkheid wilden de Amerikanen met Project Iceworm een netwerk van mobiele lanceerinstallaties voor nucleaire wapens aanleggen.
De afstand tussen Camp Century en de toenmalige Sovjet-Unie was klein genoeg om vanaf de basis wapens tegen de communistische aartsvijand in te kunnen zetten. Het project startte in 1959 en moest een tunnelsysteem van ruim 4.000 kilometer onder het ijs worden. Vanuit dat tunnelsysteem konden dan meer dan 600 kernwapens worden gelanceerd. Uiteindelijk zou het meer dan drie keer de oppervlakte van Denemarken beslaan, met duizenden verschillende vuurposities waartussen de kernwapens konden roteren. Een enorm nucleair wapenarsenaal dus, gericht op de communisten.
Het project is nooit voltooid, maar Camp Century wel. 23 sleuven werden uitgegraven en bedekt met ijzeren golfplaten. De tunnels hadden een totale lengte van 3 kilometer en boden plaats aan maximaal 200 mensen. Er was een ziekenhuis, een winkel, een kerk en een theater. Op het hoogtepunt woonden en werkten er 200 mensen.
Lang heeft de basis niet bestaan: ze bleef tot 1966 in bedrijf. De steeds verschuivende gletsjers op Groenland maakten het onmogelijk om de tunnels intact te houden. Daarna gaven de Amerikanen het ijs en de sneeuw simpelweg vrij spel. De basis zou “voor de eeuwigheid bewaard blijven door voortdurende sneeuwval”, zo dachten de Amerikanen. Maar daarin kregen ze geen gelijk.
Onderzoek
Niet alles aan het Amerikaanse onderzoekssmoesje was gelogen. Het kamp onttrok zijn energie inderdaad van ‘s werelds eerste mobiele, nucleaire reactor. Ook werd er onderzoek gedaan aan de ijskap. Sterker nog, de Amerikanen deden boringen in de ijskap tot op bijna 1,5 kilometer diepte. Daarmee haalden zij ruim 13 duizend jaar aan klimaatdata naar boven. Deze ijskernen leveren nog steeds waardevolle informatie op voor klimaatwetenschappers van vandaag.
Een van die wetenschappers is William Colgan, een glacioloog van de York University in Toronto. Hij bestudeerde de ijskernen uit Camp Century voor klimaatonderzoek en kwam zo bij toeval op het spoor van de basis en de mogelijke restanten. Colgan besloot nader onderzoek te doen en wendde zich tot de NAVO en de Deense overheid voor financiering – tevergeefs. Hij volbracht zijn studie in zijn vrije uren en publiceerde een artikel over zijn bevindingen. Wat hij vond: Camp Century zal – nu de gletsjers van Groenland beginnen te smelten – niet voor de eeuwigheid onder het ijs verborgen blijven. En dat is geen goed nieuws.
De dooi zet in
Toen de Amerikanen de deur achter zich dichttrokken, namen ze de nucleaire reactor mee. Hun afval lieten ze achter. Vandaag de dag ligt onder 40 meter ijs circa 9 duizend ton materiaal te wachten op de dooi: oude gebouwen, spoorlijnen, dieseltanks, maar ook radioactieve koelvloeistof uit de nucleaire reactor en een onbekende hoeveelheid toxische PCB’s. Deze PCB’s werden er in verven en vloeistoffen gebruikt, omdat ze heel geschikt zijn voor toepassing onder koude omstandigheden.
De afgelopen decennia leek er niets aan de hand en is de basis door voortdurende sneeuwval alleen maar dieper komen te liggen. Maar er komt een keerpunt aan. De Groenlandse ijskap heeft tussen 2007 en 2011 circa 260 miljard ton ijs per jaar verloren en in de komende jaren zal dit ijsverlies alleen maar verder toenemen (zie ook klimaattraagheid).
Colgan berekende dat, als de CO2-uitstoot op de huidige voet doorgaat, de ijskap rond Camp Century in 2090 voor het eerst meer ijs zal verliezen dan erbij komt. Het afval bevindt zich op dat moment op een geschatte diepte van bijna 70 meter. Dan duurt het nog geen 90 jaar voordat de restanten van de basis aan de oppervlakte komen. Maar, stelt Colgan: “Smeltwater kan al decennia eerder in de gletsjer doordringen en de PCB’s in het milieu brengen.”
PCB’s vormen een groot gevaar omdat ze nooit afbreken. Zij zijn door de industrie juist voor dat doel ontwikkeld. In ecosystemen leidt dit echter tot bioaccumulatie waarbij een chemische stof zich ophoopt in dieren hoger in de voedselketen, met mogelijk catastrofale gevolgen voor de dieren bovenin de keten. Onderzoek heeft aangetoond dat inheemse mensen in de poolgebieden die walvis- en zeehondenvlees eten al een grote hoeveelheid PCB’s in hun lichaam herbergen. De meeste PCB’s komen van nature uiteindelijk op de polen terecht, aangezien ze gemakkelijker neerslaan bij lage temperaturen.
Gevaren voor milieu
“De studie brengt een belangrijk punt naar voren”, zegt Daniel Hirsch in Scientific American. Hirsch is directeur van het Programma voor Milieu- en Nucleair beleid aan de University of California, Santa Cruz. “Het laat zien hoe klimaatverandering kan leiden tot een onvoorziene uitstroom van toxische en radioactieve afvalstoffen in het milieu, waarvan gedacht werd dat ze veilig opgeborgen lagen. Plekken die vandaag bevroren zijn, kunnen morgen ontdooien. En plekken die nu relatief droog zijn, zouden dat heel goed niet meer kunnen zijn binnen de 500 duizend jaar waarin radio-actief afval gevaarlijk blijft.”
Camp Century is niet het enige voorbeeld. Ook op de Marshall-eilanden hebben – wederom – de VS radio-actief afval van hun nucleaire testen achtergelaten. Op het eiland Runit hebben ze radio-actief plutonium opgeslagen in een betonnen bunker die als de ‘Tombe’ bekend staat. De bunker heeft sinds enkele jaren last van betonrot, waardoor nu al radioactieve afvalstoffen in het milieu terechtkomen. De vrees is dat verdere zeespiegelstijging, een enorme storm of andere extreme weersomstandigheden zullen leiden tot het openbreken van de bunker. Met een veel grotere uitstroom van het levensgevaarlijke afval tot gevolg.
Klimaatconflict
De vraag dringt zich op wie er verantwoordelijk is voor het opruimen van het afval van Camp Century, ook al hoeft dat niet onmiddellijk te gebeuren. In de toekomst zou dit politieke spanningen kunnen opleveren tussen de VS en Denemarken – waarbij de laatstgenoemde niets afwist van de ware toedracht rond Camp Century. Een geheel nieuw, door klimaatverandering ingegeven type conflict.
Hier is een origineel en tof filmpje van Project Iceworm te zien.
Geef een reactie