IKEA heeft een eigen stichting, Starbucks heft ‘royalties’ over hun kopjes koffie. Belastingvoordelen zijn een veelkoppig monster. Bedrijven sluiten geheime deals met staten en ontwijken of ontduiken de regels. Staten accepteren lage belastingafdracht en snijden andere staten daarmee de pas af. ‘Belasting is oorlog’. Het kind van de rekening is de democratie.
Grote ondernemingen ontduiken en vermijden ‘op industriële schaal’ belastingen, daarbij stelselmatig geholpen door fiscalisten van de vier grote, wereldwijd opererende accountantskantoren Deloitte, KPMG, PwC en EY, ‘die dat als hun taak zien’. Dat holt de democratie uit, want ‘zonder belastingen geen democratie’.
Deze straffe woorden uitte John Christensen, directeur van de Britse NGO Tax Justice Network, tijdens een recente debatavond over Nederland als belastingparadijs in De Balie, Amsterdam. Maar Christensen weet waarover hij praat: de oud-werknemer van Deloitte deed in zijn toenmalige baan ook aan het omzeilen en ontduiken van belastingen (‘maar ik mag op straffe van sancties niet over klanten van toen praten’). Hij citeerde een KPMG-medewerker, die zei dat “belastingregels gemaakt worden om te breken en te ondermijnen (…) De reflectie op hoe dat de maatschappij en de staat schaadt, ontbreekt.” Christensen is een aanhanger van de strenge school: hij noemt niet alleen belastingontduiking maar ook belastingvermijding illegaal. “Het is een veelgehoorde mythe dat belastingvermijding legaal is.”
Een van de belangrijkste ongewenste effecten van belastingontduiking en -vermijding is dat burgers in de OESO-landen steeds meer belastingen betalen en dat de effectieve winstbelasting van bedrijven al zeventig jaar daalt, terwijl dat volgens het Internationaal Monetair Fonds juist de efficiëntste belastingen zijn om sociale gelijkheid te bevorderen. In Nederland waren opbrengsten uit winstbelasting in 2000 nog goed voor 18 procent van de staatsinkomsten, in 2013 was dit nog maar 10 procent. De opbrengsten uit loonbelasting zijn in diezelfde periode gestegen van 23 naar 34 procent.
Hart van de democratie
“Belastingen zijn het hart van de democratie”, zegt Christensen. Er is geld nodig om infrastructuur aan te leggen en te onderhouden, de gezondheidszorg en het onderwijs te financieren, de veiligheid te waarborgen. En omgekeerd, zegt hij, binden belastingen burgers aan de staat. “Wie belasting betaalt, krijgt meer interesse in de besteding van overheidsgeld.” Staten die voor hun inkomsten leunen op enkele winstgevende sectoren (vaak de olie- en gassector), zijn volgens hem zonder uitzondering autocratisch.
Niet alleen accountantskantoren gaan ver om hun klanten zo weinig mogelijk belasting te laten betalen, landen bieden ze ook volop die mogelijkheid. Nederland is al lange tijd een van die belastingparadijzen. Het geeft ondernemingen belastingvrijstellingen en maakt sluiproutes mogelijk die de belasting op winsten zo laag mogelijk houdt. Zo kunnen bedrijven de Belastingdienst om een ruling (regeling) vragen. Sinds 1991 heeft Nederland meer dan 14 duizend van dergelijke rulings afgesloten. Daarvan zijn er dankzij onderzoek van de Europese Commissie nu twee openbaar: met Starbucks en KPN. De volgens de Europese Commissie ongeoorloofde ruling tussen Nederland en Starbucks betekent dat Starbucks tussen de 20 en 30 miljoen euro te weinig belasting heeft betaald in Nederland. De Commissie bestempelde deze ruling na diepgaand onderzoek als illegale staatssteun. Eurocommissaris Margrethe Vestager zei naar aanleiding hiervan: “All companies, big or small, multinational or not, should pay their fair share of tax.”
Hol van de leeuw
Volgens Paul Tang, delegatieleider van de PvdA in het Europees Parlement, is Nederland een grootmacht op het gebied van belastingontwijking. “We zijn hier in het hol van de leeuw.” De Europese delegatie van de PvdA publiceerde in januari 2016 een onderzoek naar belastingontwijking door twintig multinationals: de tien grootste bedrijven van Nederland en tien bekende multinationals met brievenbusondernemingen in Nederland – daarvan zijn er zo’n 14.400 in ons land. De belangrijkste conclusies uit het onderzoek zijn dat de in de jaarverslagen gerapporteerde belastingpercentages “op ingenieuze wijze zijn opgeblazen, óf dat het onmogelijk is deze cijfers te checken omdat de noodzakelijke informatie ontbreekt.”
Tang beschrijft in het rapport de twee meest toegepaste methodes om de jaarrekening te manipuleren. De eerste: allerlei belastingen op één hoop vegen, zodat een ‘respectabele belastingdruk’ ontstaat. Shell neemt bijvoorbeeld alle accijnzen en BTW mee die burgers aan de pomp betalen. De tweede methode bestaat uit het manipuleren van de winstcijfers. Zo draagt Ikea een groot deel van de winst af aan de eigen – in Nederland geregistreerde – stichting Ingka, ‘ter bevordering van design en architectuur’. Volgens schattingen betaalt Ikea daardoor maar 3,5 procent belasting per jaar. Starbucks rekent royalty’s over het intellectuele eigendom van elke kop koffie die het verkoopt.
‘Belasting is oorlog’
Ondernemingen omzeilen de belastingregels van landen, en landen gaan daar vaak in mee door bedrijven zoveel mogelijk belastingvoordelen te geven. “Dit spel kent alleen verliezers”, zegt Christensen. “Belasting is oorlog”, meent fiscaal-econoom Christiaan Vos van de website Follow the Money, die ook aanwezig was tijdens de debatavond in De Balie. “Multinationals vallen staten aan op fiscaal gebied, staten vallen elkaar aan.”
Een illustratie daarvan presenteerden ActionAid en SOMO. Uit hun onderzoek blijkt dat de Europese bedrijven Shell (Nederland/VK), Total (Frankrijk) en Eni (Italië) minstens 3,3 miljard dollar aan belastingvoordelen hebben opgestreken bij het grootste gaswinningsproject van Nigeria.
De drie oliegiganten en de Nigeriaanse staat werken sinds 1999 samen in de joint venture NLNG (Nigeria Liquefied Natural Gas Company). Vanaf 2005 is het bedrijf winstgevend: tussen 2004 en 2013 maakte het bedrijf een winst van 29,5 miljard dollar. Gedurende een periode van twaalf jaar (1999-2011) hebben de drie private ondernemingen, die samen een meerderheidsbelang hebben van 51 procent, geen belasting betaald. Om dat mogelijk te maken nam het parlement van Nigeria de speciale NLNG-wet aan. Die verdubbelde de gebruikelijke vrijstelling (tax holiday) van vijf jaar. Daar kwamen nog twee jaar bij vanwege ongebruikte belastingvoordelen gedurende die tien jaar.
ActionAid wijst op de schrijnende tegenstelling tussen deze ‘enorme weggevers’ en de armoede in Nigeria, waar van elke honderd kinderen er vijftien hun vijfde verjaardag niet halen, en waar 60 procent van de bevolking moet overleven met minder dan een dollar per dag.
Eerder onderzoek van ActionAid toonde aan dat ontwikkelingslanden tenminste 138 miljard dollar aan belastinginkomsten mislopen door belastingvoordelen aan multinationals.
Geef een reactie