Rekening houden met mens en milieu moet voor bedrijven verplicht worden, vindt Europarlementariër Lara Wolters (PvdA). Vriendelijk vragen is niet meer van deze tijd. Met steun van een ruime meerderheid in het Europees Parlement diende een wetsvoorstel in voor een Europese zorgplicht voor bedrijven. Die wet gaat er komen. “Onze markt, onze regels.”
Wat houdt de wet precies in?
“We willen een zorgplichtwet voor alle bedrijven die op de Europese markt zaken willen doen. Zo word je als bedrijf verplicht om rekening te houden met mens en milieu. In de praktijk willen we dat bedrijven hun hele aanvoerketen scannen, op zoek naar waar mogelijk schade kan worden aangericht, mensenrechten worden geschonden of corruptie en omkoping kunnen plaatsvinden. En als bedrijven issues of pijnpunten ontdekken, moeten ze daar wat aan doen: voorkomen als dat nog kan, maatregelen nemen als er misstanden in de keten worden ontdekt, en als het al te laat is slachtoffers compenseren. De bewijslast komt met deze wet bij het bedrijf te liggen. Zij moeten zelf aantonen wat ze hebben gedaan om schade te voorkomen.
We baseren ons op alle grote verdragen die gaan over milieu en klimaatverandering. In de ketens kan bijvoorbeeld sprake zijn van ontbossing, illegale houtkap, of het lozen van chemische stoffen in de natuur. En overmatige CO2-uitstoot natuurlijk. Mensen zijn verantwoordelijk voor het afbrokkelen van de biodiversiteit en de opwarming van de aarde. De zorgplicht gaat echt over mens én milieu: schade aan ecosystemen is natuurlijk ook deels de reden dat we nu met een pandemie te maken hebben. Zo groot zijn de gevolgen al, zelf voor onze gezondheid.”
Die omgekeerde bewijslast doet me denken aan de zaak tegen Shell die door Milieudefensie en vier Nigeriaanse boeren werd aangespannen. Shell zag dat het misging met lekkende olieleidingen, maar is niet (pro)actief geweest. Voorkomt de nieuwe wet dit?
“Ja! Met deze wet kun je het moederbedrijf inderdaad aansprakelijk houden. Waar het ons om gaat is dat het bedrijf kan bewijzen dat ze er alles aan gedaan hebben en dat er vooral geen misstanden zijn genegeerd. Dus als ngo’s bij je hebben aangeklopt en journalisten en klokkenluiders van zich hebben laten horen, kun je die verhalen niet in een la stoppen en doen alsof er niets aan de hand is. Dat moet stoppen.”
Waarom was dit niet eerder verplicht? De OESO vraagt dit toch al járen van bedrijven?
“Omdat de landen die mee hebben gedaan aan het opstellen van die richtlijnen niet wilden dat het verplicht zou worden, waarschijnlijk omdat ze bezorgd zijn over de concurrentiepositie van hun eigen bedrijven. Ze hielden het liever bij een mooi streven, zonder dat er aansprakelijkheid bij kwam kijken. Maar hé, dit was wel in een andere tijd. Tien jaar geleden werd wel bericht over die misstanden in waardeketens, maar milieubewustzijn en de klimaatcrisis stonden nog niet zo hoog op de agenda. Er heerste toen een veel liberaler idee van vrije handel, vriendelijk vragen maar niet afdwingen, waar we gelukkig van zijn teruggekomen omdat we zien wat de gevolgen daarvan zijn. Het politieke klimaat is nu anders: consumenten stellen hogere eisen. En onze wet laat zien: je kunt nu wél een parlementaire meerderheid krijgen voor een plicht.”
De kwetsbare concurrentiepositie van Europese bedrijven wordt vaak als argument gebruikt als het gaat om de vraag rekening te houden met mens en milieu. Terecht?
“Nee! We hebben een markt van 500 miljoen mensen in Europa! Onze consumenten uit 27 landen zijn een macht waar we niet verlegen over hoeven te doen. We hebben verdorie een van de grootste markten ter wereld, dus laten we die macht gebruiken. De zorgplicht moet dan ook niet alleen gelden voor Europese bedrijven, maar ook voor bedrijven van buiten Europa die op onze markt willen handelen. Zo komen er bijvoorbeeld geen producten Europa binnen die het resultaat zijn van Oeigoerse dwangarbeid. Je kunt dus niet je hoofdkantoor naar buiten Europa verplaatsen om aan de zorgplicht te ontsnappen. De reputatieschade voor een bedrijf en de juridische kosten als er iets misgaat zijn enorm. Onze markt, onze regels.”
Hoe handhaaf je zo’n zorgplicht?
“Met doortastende toezichthouders, die er op nationaal niveau op toezien dat bedrijven zich aan de regels houden en in Europees verband samenwerken. Dat zijn de mensen met wie een bedrijf kan sparren als ze vragen hebben over de zorgplicht of hulp nodig hebben bij het maken van keuzes. Het is geen heksenjacht: het gaat om intentie en proactiviteit. De toezichthouders hebben trouwens wel genoeg gereedschap in hun kist om boetes uit te delen of bedrijven toegang tot de Europese markt te ontzeggen als een bedrijf met de pet gooit naar de zorgplicht of aan greenwashing doet.”
In de wet staat ook dat slachtoffers compensatie krijgen. Hoe werkt dat?
“Het probleem is vaak dat slachtoffers zich niet bewust zijn van hun rechten. Ngo’s en maatschappelijke organisaties zijn dus heel belangrijk, omdat die mensen kunnen uitleggen wat hun rechten zijn. In de zorgplichtwet staat ook dat zij met hun bevindingen terechtkunnen bij een soort Europese klachtenlijn en zo namens slachtoffers in actie kunnen komen.”
Hoe zie jij de rol van milieuclubs en mensenrechtenorganisaties bij de totstandkoming van een zorgplicht? Hebben zij de tijd rijp gemaakt?
“Enorm! Ik zit pas sinds juli 2019 in het Europees Parlement. Die zorgplichtwet was een hele kluif, maar ik kan wel zeggen dat ik stond op de schouders van reuzen. Er zijn bijvoorbeeld ngo’s verenigd in de European Coalition for Corporate Justice, die heel veel voorbereidend werk hebben gedaan. Bovendien hebben ngo’s met acties en onderzoeken heel veel werk verzet. Zo hebben ze de maatschappelijke druk opgevoerd en het politieke klimaat beïnvloed. Ook door keer op keer aan te kloppen bij de Europese Commissie. Ik denk dat de door hen veranderende verhoudingen ook absoluut hebben bijgedragen aan de beslissing van de rechter in jullie zaak tegen Shell Nigeria. Zonder de progressieve beweging was dit heel moeilijk geweest. Vaak ben je toch niet opgewassen tegen de macht en het geld van de lobby’s uit het bedrijfsleven, maar zij gaven zoveel energie: go, go, go! Het kan wél!”
Wanneer gaat de wet gelden?
“Je moet de zorgplicht zien als een soort spoorboekje voor de Europese Commissie. Wij kunnen geen wetten kant en klaar presenteren, maar wel een voorzet doen. Omdat dit voorstel door zo’n grote meerderheid in het parlement wordt ondersteund, kunnen we de commissie wel dwingen ermee aan de slag te gaan. In juni komen ze met een officieel wetsvoorstel. Spannend, want dan moeten we nog maar zien of we het eens zijn met de aanpassingen van de Commissie én onderhandelen met de lidstaten. Maar de zorgplicht komt er zeker, want als ik nou in juni vind dat ze er te veel aan hebben gesleuteld, ga ik het allemaal weer terug veranderen.”
Recente reacties