Teleurstelling over WK 2014 is groot

Wie het WK 2014 gaat winnen? Duitsland wordt vaak genoemd, Uruguay, Argentinië. Veel Brazilianen denken, hopen zelfs dat als Brazilië verliest, er een politieke omwenteling komt. Normaliter zouden alle straten nu groen en geel moeten zien. Deze keer niet. De teleurstelling over de Copa is groot. Ook de groene beloften worden niet waargemaakt.

Ze zijn overal te horen, de verhalen van Brazilianen die slachtoffer zijn van het feit dat hun land gastheer is van de FIFA World Cup 2014. Het meest bekend is de pacificering van enkele favela’s in Rio de Janeiro. De reacties bleven niet uit.

Overal gingen mensen de straat op. Er werd geprotesteerd tegen de enorme investeringen van publiek geld in nieuwe stadions, toegangswegen en luchthavens in plaats van in de zo noodzakelijke verbetering van onderwijs, medische en sociale zorg en openbaar vervoer. Er werd gedemonstreerd voor een eerlijke behandeling van mensen die door de bouwwerkzaamheden voor het WK hun huis hebben verloren en hun leven ontwricht zagen worden. Volgens verschillende bronnen gaat het hierbij om tienduizenden gezinnen.

Green World Cup

Niet vreemd dat je nog maar weinig verneemt van de ambitie om van dit WK de “Green World Cup” te maken, zoals de toenmalige president Lula da Silva in 2010 beloofde. Brazilië zou laten zien dat het zijn verantwoordelijkheid nam ten aanzien van duurzaamheid enmilieu. De Braziliaanse minister van milieu Izabella Teixeira herhaalde dit nog eens in januari 2013. “Wij zullen groene kampioenen zijn van de beste en meest duurzame World Cup”.

Deze belofte was een belangrijke reden waarom Brazilië het WK kreeg toegewezen. Met onder andere de verplichte milieucertificering van stadions als voorwaarde voor het verkrijgen van financiering tot aan initiatieven over hergebruik en recycling van afval en compensatie van de uitstoot van broeikasgassen, zou het mega-evenement de norm worden voor toekomstig politiek beleid bij milieukwesties.

Broeikasgassen

Een evenement met miljoenen uit de hele wereld ingevlogen bezoekers kan natuurlijk nooit echt groen zijn. Milieuminister Teixeira beaamt dat als ze zegt dat meer dan de helft van alle uitstoot met betrekking tot het WK afkomstig is van het vervoer door de lucht. Ze roept iedereendie naar Brazilië komt op om zijn verantwoordelijkheid te nemen en zijn uitstoot te compenseren.

Maar los daarvan lijkt het of de discussie over een duurzaam WK inmiddels naar de achtergrond is verdwenen. Het onderwerp leeft niet echt meer. De regering heeft wel bedrijven, onder andere in de milieusector, opgeroepen om op vrijwillige basis CO2-kredieten te doneren om de WK-uitstoot te compenseren, met als beloning een duurzaamheidscertificaat.

Bon Jovi

Dat leverde echter vooral kritiek op, onder anderen van Fernando Beltrame van Eccaplan Consultoria em Sustentabilidade in São Paulo. Dit adviesbureau op duurzaam gebied was betrokken bij het klimaatneutrale rockconcert van Bon Jovi in september 2013.
Beltrame vindt dat de oproep van de regering ingaat tegen het eigen Clean Development Mechanism (CDM). “CO2-kredieten zijn ingesteld om milieu-initiatieven aan geld te helpen en hun projecten financieel haalbaar te maken. De overheid zou bedrijven die direct met de World Cup werken, zoals luchtvaartmaatschappijen, moeten stimuleren of verplichten hun uitstoot met betrekking tot energieverbruik, brandstofverbranding enzovoort te compenseren door emissierechten te kopen van gecontroleerde en gecertificeerde Braziliaanse milieuprojecten. Er zijn er genoeg, variërend van bosbehoud tot de productie van energie via het winnen van methaangas op stortplaatsen. In plaats daarvan probeert de Braziliaanse overheid nu milieuprojecten te bewegen hun eerder ontvangen CO2-kredieten te doneren om de WK-vervuiling te compenseren. Dit is niet bevorderlijk voor de markt van emissierechten en/of betalingen voor milieudiensten.”

Witte olifant

De Amazonestad Manaus in het noorden van Brazilië is de meest controversiële WK-speelstad. De temperatuur en luchtvochtigheid zijn er vaak buitengewoon hoog. Verder ontbreekt het er aan veel publieke voorzieningen. Hoewel het gebied de grootste zoetwatervoorraad van de wereld bevat, heeft een kwart van de twee miljoen inwoners geen stromend water.

De ontstaansgeschiedenis van stadion Arena da Amazônia is een verhaal apart. Manaus heeft geen voetbalteam op hoog niveau. Het is wel de stad van de Peladão, de grootste amateurvoetbalcompetitie ter wereld. Het oude voetbalstadion werd niet verbouwd, maar afgebroken en vervangen door een nieuw stadion, voor vier wedstrijden aan het begin van het WK. Wat er daarna mee moet gebeuren? Het wordt ‘een witte olifant’ in de stad, denken velen. Geld voor onderhoud is er niet.

Arena da Amazônia draagt voorlopig wel het stempel ‘duurzaam’. Het puin van het oude stadion is gebruikt bij de bouw van het nieuwe. Ook heeft het fotovoltaïsche panelen op het dak om zonne-energie op te wekken, net als de stadions in Cuiabá, Brasília, Porto Alegre en Salvador. Maar waar het witte rivierzand dat bij de bouw is gebruikt vandaan komt, blijft onduidelijk, zegt Rita Mesquita, onderzoekster bij het Nationaal Instituut voor Amazone Onderzoek.

Promotiepraatje

Zij doet de betiteling van Manaus als ‘FIFA speelstad in het midden van de jungle’ af als promotiepraatje. “De bevolking heeft in meerderheid niets met het regenwoud, dat in hun ogen onderontwikkeling betekent. Ze willen de wereld een metropool laten zien met het prachtigste stadion van het land, het ‘Zuid-Amerikaanse Parijs’ zijn. Het woud interesseert ze niet. En ook niet dat veel van hun problemen, zoals de in hevigheid toenemende, jaarlijkse overstromingen en extreme droogteperioden, direct gekoppeld zijn aan het milieu.”

Overigens hebben volgens Mesquita de bezoekers die voor de wedstrijden naar de stad komen evenmin veel belangstelling voor de natuur. “Navraag levert op dat er niet meer boekingen voor jungletochten zijn dan normaal. Mensen komen voor het voetbal, de feesten, eten en drinken en misschien de vrouwen.”

Negatieve impact

Van de twaalf speelsteden bleef Natal in het noordoosten van Braziliëtot op het laatste moment een zorgenkind van de FIFA. Francisco Iglesias uit Natal werkt voor ASPOAN, een ngo die zich bezighoudt met natuur- en milieuvraagstukken en actief deelneemt aan het politieke debat, lokaal en nationaal. ASPOAN maakt deel uit van het Comitê Popular de Natal da Copa do Mundo de 2014, dat net als gelijknamige comités in de andere speelsteden de ontwikkelingen met betrekking tot het WK kritisch volgt.

Iglesias noemt de politieke aandacht voor stedelijke milieuproblematiek in Brazilië minimaal. “Het WK heeft daarin geen verandering gebracht. Er is niet geïnvesteerd in parken, in groene gebieden. In Natal is 55 kilometer trottoir aangelegd zonder daarbij maar een boom te planten, en dus blijft de stad bloedheet.”

Hij beklemtoont dat zijn organisatie vanaf het begin vond dat de acht speelsteden waar de FIFA om vroeg toereikend waren. “De overheid wilde echter twaalf steden, inclusief Natal, hoofdstad van een arme staat. We hadden een mooi stadion dat voor 32,5 miljoen euro aangepast kon worden aan de FIFA-eisen. Maar de Machadão werd gesloopt en het nieuwe stadion zadelt de stad op met een schuld van 140 miljoen euro, waarvoor straks na twintig jaar aflossen door de hoge financieringskosten 600 miljoen euro zal zijn betaald. Allemaal publiek geld.”

Iglesias stelt dat het WK in Natal een negatieve impact op het milieu heeft gehad. “De situatie is verslechterd. Zo is er 4,5 hectare van Parque das Dunas, door de UNESCO tot werelderfgoed uitgeroepen, vernietigd om de Avenida Roberto Freire te verbreden. In veel steden zijn er duizenden bomen gekapt om mobiliteitswerken uit te voeren die uiteindelijk niet zijn gerealiseerd.”

Green Goal

Het Wereldkampioenschap Voetbal 2014 zou groen worden, maar is het niet, menen ook Michelle da Costa Portela en Lúcia da Costa Ferreira van ANCOP, de gezamenlijke nationale Comitês Populares da Copa. “Een valse oplossing voor de milieuproblematiek in de speelsteden”, noemen zij het groene WK-concept van de Braziliaanse overheid.

Het Green Goal-initiatief van de FIFA, in 2006 in Duitsland gelanceerd en verder uitgewerkt in 2010 in Zuid-Afrika, richt zich op structurele duurzame ontwikkeling door middel van sportevenementen. Hierdoor zou er in de WK-gastlanden een duurzame erfenis moeten achterblijven op de terreinen water, energie, afval,vervoer en klimaat. Echter, een recent rapport van de Braziliaanse federale overheid geeft aan dat begin mei, anderhalve maand voor aanvang van het WK, een groot deel van de duurzame mobiliteitswerkzaamheden in het land nog altijd niet was verwezenlijkt. Van de oorspronkelijke 114 projecten waren er 22 afgebroken en 74 nog niet afgerond.

In termen van broeikasgassen is dit WK het meest vervuilende van de afgelopen jaren, zeggen Michelle da Costa Portela en Lúcia da Costa Ferreira. In een door hen aangehaald onderzoek wordt gesteld dat het evenement verantwoordelijk is voor de uitstoot van 2.7 miljoen ton CO2 in de atmosfeer. Evenveel als 560 duizend auto’s in een jaar.

Positief na alle sombere berichten is dat veel WK-afval zal worden gerecycled. Brazilië heeft op dat gebied een goede naam. De schatting is dat de 64 wedstrijden in totaal zo’n 320 ton recycleerbaar afval zullen generen.

Sponsor Coca-Cola helpt met de inzameling. Het bedrijf heeft in het hele land afvalplukkers opgeleid om in de stadions alle recycleerbare afval in te zamelen: blikjes, plastic en organische materialen geschikt voor compostering. Bijkomend voordeel is de positieve waardering die het beroep afvalplukker zo krijgt.

Teleurstelling

Wie het WK gaat winnen? Duitsland wordt vaak genoemd, Spanje, Argentinië. Veel Brazilianen denken, hopen zelfs dat als Brazilië verliest, er een politieke omwenteling komt. Francisco Iglesias in Natal heeft daarover zijn twijfels: “Ik zie geen opstand of zelfs maar een politieke revolutie. Mensen willen de democratie niet de rug toekeren. Zij willen een democratie met een radicalere, betere integratie van alle burgers, waarbij zij serieus worden genomen in plaats van alleen maar stemvolk te zijn. Normaliter zouden alle straten nu groen en geel moeten zien. Deze keer niet. De teleurstelling over de Copa is groot.”

Meer WK nieuws