Système D

In voormalige Franse kolonies in Afrika noemen ze het Système D, in Kenia Jua Kali en in India heet het Jugaad. In veel arme landen, waar er schaarste is aan geld, grondstoffen en energie, bestaan er informele werkplaatsen waar vindingrijke ingenieurs elkaar opzoeken om samen vrijwel eender welk object of machine te maken met behulp van afgedankte materialen en werktuigmachines.

In veel arme landen, waar er schaarste is aan geld, grondstoffen en energie, bestaan er informele werkplaatsen waar vindingrijke ingenieurs elkaar opzoeken om samen vrijwel eender welk object of machine te maken met behulp van afgedankte materialen en werktuigmachines.

Deze creatieve werkwijze wordt in voormalige Franse kolonies in Afrika aangeduid met de term Système D verwijzend naar het Franse werkwoord se débrouiller, zijn of haar plan trekken. In Kenia wordt deze aanpak aangeduid met de term Jua Kali en in India heet het Jugaad. Indiase wetenschappers slaagden er zelfs in om met afgedankte onderdelen uit koelkasten, auto’s en computers een rastertunnelmicroscoop te bouwen – het belangrijkste instrument uit de nanotechnologie.

Westerse fabrieken maken nauwelijks gebruik van gerecycleerde of hergebruikte materialen, met een hoog gebruik van energie en grondstoffen als gevolg. Maar recent doken ook bij ons informele en gemeenschappelijke werkplaatsen op: fab labs, hackerspaces en makerspaces. Hoewel er belangrijke onderlinge verschillen zijn, gaat het steeds om fysieke ruimtes waar de leden toegang krijgen tot een verzameling machines, gereedschappen en meetinstrumenten die een individu zich onmogelijk kan veroorloven: freesmachines, draaibanken, snijwerktuigen, lastoestellen, bandzagen, oscilloscopen, enzovoort. Het idee slaat aan: er zijn intussen meer dan 1500 van deze open werkplaatsen in de westerse wereld.

Eén daarvan is wel heel erg speciaal: Electrolabs in Parijs, weldra de grootste hackerspace in Europa. De leden verbouwden hun werkplaats eigenhandig, inclusief waterleiding elektriciteitsvoorziening en sanitair. Bovendien maken ze exclusief gebruik van afgedankte werktuigmachines, die via het internet worden opgesnord en door de leden worden gerepareerd. Ook de materialen zijn vaak tweedehands. Op die manier komt Electrolabs dicht bij Système D, al tillen de Franse hackers het een niveau hoger door veel werktuigmachines elektronisch te besturen.

In tegenstelling tot veel andere westerse makerspaces vermijdt Electrolabs grote investeringen, waardoor het lidmaatschap erg goedkoop is (15 euro per maand) en de mogelijkheden van de werkplaats snel toenemen. De ruimte wordt momenteel uitgebreid van 180 naar 1500 vierkante meter. Er komen onder meer een werkplaats voor de bouw van satellieten en telescopen bij, een stofvrije ruimte en een chemisch lab voor de productie van computerchips, en een machine voor het snijden van dik plaatstaal.
Velen zullen het wellicht niet graag horen, maar als energie en grondstoffen steeds schaarser worden, kunnen de ‘ontwikkelde’ landen veel leren van de ‘zich ontwikkelende’ landen.