Burgerparticipatie bij grote infrastructuurprojecten is op dit moment zo teleurstellend voor burgers, dat als dit niet verbeterd kan worden, het beter kan worden afgeschaft, zegt Sjef van Groningen, wethouder in Duiven.
Een van de pilotprojecten in de Inspraak Nieuwe Stijl zou het zijn, de burgerparticipatie bij het doortrekken van de A15 in Oost Nederland, van het knooppunt Ressen naar de A12. Maar het eindigde, na vijf jaar meedenken, in een deceptie voor de betrokken burgers. Minister Schultz Van Haegen besloot op 16 januari de variant aan te leggen die helemaal aan het begin van het project de voorkeur had van Den Haag, een met veel nadelen, waar door burgers en lokale overheden goede oplossingen voor waren aangedragen. Sjef van Groningen, aanvankelijk voorzitter van het bewonersoverleg en later wethouder in Duiven, was intensief betrokken bij het proces. Hij ziet hoe dit hier en op andere plekken verkeerd is gegaan, en vindt: burgerparticipatie is mooi, maar als in de praktijk blijkt dat er niet geluisterd wordt, en dan kun je het beter afschaffen.
Het pilotproject burgerparticipatie beviel niet goed, in jullie geval?
Het was aanvankelijk al heel lastig om bewoners bij elkaar te krijgen. Dankzij de aanleg van de Betuwelijn was hier enorm veel wantrouwen tegenover de overheid. Maar het lukte ons om een groep te vormen. We wilden geen actie voeren, maar positief meedenken. We werden begeleid door het Centrum Publieksparticipatie en hebben mooie dingen gedaan. We hebben een zienswijze ingediend, zelfs Strukton zo ver gekregen dat ze een alternatief met een tunnel voor ons ontwikkelden. Het voelde goed. Maar op sommige momenten merk je dat er besluiten genomen worden die helemaal los staan van wat je besproken hebt.
Wanneer merkten jullie dat?
Het begon al bij de startnotitie. Die was al niet van ons, maar daar stond ook nog eens een voorkeursvariant in. Een beetje vreemd, dat je een probleem nog niet eens hebt onderzocht, maar al wel een oplossing denkt te hebben. Daarna waren er telkens momenten waarop bleek dat de financiering niet goed geregeld was, nut en noodzaak niet helder waren gedefinieerd, dat het tracé snel nieuwe verkeersproblemen zou opleveren. Het project bleef wel doorlopen.
Wanneer was het genoeg?
Toen de Milieu Effect Rapportage verscheen. Die gaf de bewoners gelijk dat een aantal essentiele punten onvoldoende waren onderzocht, maar de minister schoof die MER terzijde en ging gewoon voor de variant die Provincie en Stadsregio vanaf het begin al wilde. Ik was toen geen voorzitter meer, maar wethouder geworden, met burgerparticipatie in mijn portefeuille. De groep is toen gestopt met de inspraak. Het gaat namelijk niet om je zin krijgen, maar om iets terugzien van wat je gedaan hebt.
Wat werkte er wel en niet?
Burgerparticipatie volgens de Inspraak Nieuwe Stijl is een goed principe, met daarnaast de aanbevelingen van de Commissie Elverding om de plannen te ’trechteren’ tot één uitkomst. Ik was op de afsluitende bijeenkomst van het burgerparticipatieproject, drie jaar geleden, en daar waren bestuurders en professionals die het echt begrepen. Echter niet iedereen snapt het. Met name in de beleidslaag die direct contact met de burgers heeft, gaat het fout. Wat ook een probleem voor ons was, was dat na de pilot de hele structuur verdween, de begeleiding ophield, we niemand meer konden vragen om hulp. Nazorg bij dit soort beleidsprojecten laat zeer te wensen over. En tot slot wordt het heel moeilijk gemaakt voor burgers om aan te tonen dat zij inderdaad weten waar ze het over hebben.
Worden burgers niet geloofd dan?
Er wordt snel gezegd dat ze NIMBY’s zijn, maar dat blijkt helemaal niet het geval. Ze zijn heel goed in staat om het algemeen belang te behartigen, ook waar dat soms raakt aan hun persoonlijke belang. Ik heb gemerkt dat er heel veel expertise is. Als de overheid zich zou beperken tot faciliteren voor dit soort plannen, binnen de kaders en budgetten die er gesteld zijn, dan zou je nu die A15 al hebben gehad, op een manier waar mensen wél mee konden leven. In plaats daarvan wordt door overheden die om politieke redenen het plan niet zien zitten, vaak gezegd dat een bewonersplan niet kan: te duur, niet haalbaar om andere redenen. Maar de cijfers mag je daar dan niet van zien, omdat dat de concurrentiepositie aantast bijvoorbeeld. Met zulke vage berekeningen weet niemand meer waar ‘ie aan toe is.
Dit is een breder probleem dan alleen jullie zaak, dus?
Ja, want ook de Raad van State, die de laatste objectieve laag zou moeten zijn, leunt naar de kant van de overheid, zeker nu met de crisis- en herstelwet de MER-studies en zienswijzen genegeerd mogen worden. Je ziet het bijvoorbeeld ook bij de Blankenburgtunnel, waar niet alleen bewoners pleiten voor alternatieven, maar ook Milieufederaties en anderen, die allemaal weten waar ze het over hebben. Je ziet dat bestuurders zich zo vastbijten dat ze nooit meer terug kunnen. Geen bestuurder durft toe te geven dat ze misschien een fout hebben gemaakt.
Wat is het effect van het stuklopen van zo’n participatieproject?
Allereerst heeft het gevolgen voor de leefomgeving, bij ons met een verschrikkelijke tracéligging vlakbij een mooie dorpskern, die geen duurzame oplossing is. Wat ook heel slecht is, is de spanning in de samenleving na zo’n stukgelopen project. Dat bewonersplatform heeft zich heel netjes gedragen, precies gedaan wat de overheid vroeg, en men heeft ze keihard laten vallen. Na vijf jaar het vuur uit je sloffen lopen, is de teleurstelling en frustratie dan enorm. Dat wantrouwen ten opzichte van de overheid, dat er na de Betuwelijn al was, daar kom je nu nooit meer vanaf. En daar bovenop zie je dat andere bewoners de groep ook nog eens verwijten dat ze te netjes zijn geweest. De deelnemers voelen zich op twee manieren niet begrepen, niet door de overheid en niet door hun buren.
Waar pleit je voor?
Ik pleit ervoor het concept van de Inspraak Nieuwe Stijl en de Commissie Elverding ook echt uit te voeren, helemaal, in alle beleidslagen. En als dat niet lukt, het dan maar af te schaffen. In China werden rond de Olympische spelen zonder inspraak hele woonwijken platgegooid, en daar hebben we terecht kritiek op. Daar weet je dat je niets te zeggen hebt. Hier gebeurt hetzelfde, alleen dan nadat mensen vijf jaar lang voor de gek zijn gehouden dat ze inspraak zouden hebben. Burgerparticipatie is zo een fopspeen. Het kost vreselijk veel tijd, geld en maakt mensen in het diepst van hun hart ongelukkig, meer dan als ze van tevoren zouden weten dat ze niets te zeggen hebben.
Geef een reactie