Wat begon als een bewuste pas op de plaats, werd door de corona-epidemie een nog veel langere pauze. Toch stond zangeres Nynke Laverman – bekend om haar poëtische, Friestalige liedjes – niet stil. Behalve een nieuw album, Plant, leidde het tot een serie podcasts en een theatertournee die in oktober opnieuw van start gaat. En tot nieuwe inzichten: “Hoe minder ik deed, hoe meer ik tot de kern kwam.”
Hoe ben je aan Plant begonnen?
“Eigenlijk wilde ik dit keer eens een licht en dansbaar album maken. Maar tijdens een reis door Jordanië – ik wilde de woestijn eens zien – zag ik overal sporen van mensen. Plastic in de bergkloven, toeristen die in jeeps rondscheurden. Toen dacht ik: ik kan er niet omheen. De ontspoorde relatie tussen mens en natuur is en blijft het thema. Ik heb een jaar vrij genomen om Plant te schrijven. Er gebeurt ongelofelijk veel als je een jaar op de rem trapt.”
Zoals?
“We zijn bijvoorbeeld als gezin zero-waste gaan leven. Dat maakt dat ik veel zorgvuldiger met alles om leerde gaan, ik werd me meer bewust van de eindigheid van grondstoffen. Dat is heel concreet: je moet voortdurend nadenken over hoe je je eten het beste kunt bewaren. Alles wat het huis binnenkomt, is onverpakt. Je moet alles wassen en snijden, en dat geeft weer meer verbinding met je voedsel. Door de grootschaligheid van de landbouw en de voedselindustrie zijn dieren en planten dingen geworden, dáár gaat het mis. We moeten terug naar kleinschaligheid, het contact met dieren en alles wat leeft herstellen. Voor mij is het nu een gewoonte geworden om alles te bevragen. Doe ik iets vanuit een automatisme, of vanuit mijn eigen waarden?”
Hoe verhoudt zich dat tot het werk dat je maakt?
“Ik voel dat ik alles wat ik zeg en zing, zelf in praktijk wil brengen. Dus ben ik tijdens dat jaar gaan kijken: wat zijn mijn aannames eigenlijk? In wat voor dingen geloof ik, wat is cultureel bepaald? Ik bekijk alles door een westerse wereld-bril. En dus geloof ik in ‘tijd is geld’ en in ‘de economie moet groeien’. Wat juist is verdwenen is het vermogen om over verschillende generaties heen te denken, zulk langetermijndenken kunnen we niet meer. Met Plant wilde ik al die aannames los rammelen.
De crux is dat je eerst moet kunnen zien wie je zelf bent, voordat je kunt veranderen. En daar moet je de tijd voor nemen. Als je geen tijd neemt voor bezinning, herhaal je jezelf alleen maar. We moeten tegen alle gevoel in een pas op de plaats maken.”
En na dat jaar van bezinning was Plant af.
“Maar konden we niet op tournee, door Covid. Zo werden we gedwongen om nog meer tijd te nemen, wat weer nieuwe inzichten opleverde. We kwamen op het idee van een slow release: we brachten het album nummer voor nummer uit, over de periode van een jaar. Ieder nummer wordt ingeleid door een podcast (zie kader – red.). Plant is meer geworden dan een album, het is een verzameling perspectieven. Een omdenkproject.
En dat project is nog lang niet klaar. Onze eerste tournee werd uitgesteld en daarna afgekapt door corona. Nu gaan we opnieuw de theaters in, maar we zijn ook een versie aan het maken voor clubs en festivals, voor staand – en jonger – publiek. Misschien ontstaan dan toch nog die dansnummers die ik wilde, haha.”
Plant gaat over een vrouw die zich steeds slechter thuisvoelt in de wereld om haar heen.
“Ik heb weleens gedacht: kan ik even uit de mensheid stappen? Ik hoor er liever niet meer bij. Ik wil meedoen met de natuur en de natuurlijke cycli, zoals een plant dat doet. Daar kan ik naar verlangen. Ik vind het soms lastig om mens te zijn. Aan de andere kant: de mens hoort bij de natuur en is ook een fantastisch en fascinerend wezen. We zijn vernietigend en dominant, maar we kunnen ook liefhebben, meevoelen, samenwerken. Kunst maken.”
Waarom is kunst belangrijk?
“Kunst kan je uit de waan van de dag halen, omdat het de verbeeldingskracht aanzet. Muziek komt via een andere hersenhelft binnen dan kennis, via de emotie in plaats van de ratio. Met de ratio boeken we geen resultaten als het om gedragsverandering gaat, dat hebben we wel gemerkt op bijvoorbeeld het gebied van klimaat. Ik hoop dat het via emotie wel lukt. En muziek verbindt natuurlijk. Zo’n zaal heeft iets gezamenlijks beleefd. Die collectiviteit is belangrijk, als tegenhanger voor het individualisme waarin we zijn doorgeschoten.
En kunstenaars weten: less is more. Dat kwam ik zelf ook tegen: hoe meer ik deed, hoe zwakker het werd. Daar heeft Sytze (haar echtgenoot en de muzikant met wie ze samenwerkt – red.) me bij geholpen. Als ik een opname had gedaan waarmee ik tevreden was, zei hij: ‘Kan het nog zachter?’ Hoe minder ik deed, hoe meer ik tot de kern kwam. In plaats van doen, moeten we laten. Het enthousiasme voor oplossingen die we lijken te vinden in technologie snap ik, maar de grotere kracht ligt in het laten. Wei wu wei – doen door niet doen – noemen de taoïsten dat.”
Hebben al die nieuwe inzichten geleid tot – een begin van – een oplossing?
“Met Plant komen we er uiteindelijk op uit dat we niet weten of er oplossingen zijn. Dit toe te geven lijkt nu de enige manier om met de chaos waar we ons in bevinden om te gaan. Dat wilden we ook voelbaar maken in de voorstelling. Een nieuwe stap voor mij: we eindigen met improvisatie. Vroeger vond ik dat doodeng.
Mensen denken vaak dat hun acties een druppel op een gloeiende plaat zijn en dat ze net zo goed niets kunnen doen. Maar dat is niet waar. Het is niet alles of niets, want elke graad telt. Het is niet zo dat als de 1,5 graad niet lukt, we dan maar moeten stoppen met het hele klimaatgedoe. Elke gedragsverandering kan uiteindelijk bijdragen aan een cultuuromslag. Net als bij improvisatie: je kunt geen fouten maken. Je kunt wel een onbedoelde noot maken, daarop voortborduren, en dan ontstaat er iets nieuws. We zullen onszelf opnieuw moeten uitvinden. En dat begint met niet-weten. Daarna een aarzelende eerste noot. Laat die plant maar rustig doorgroeien.”
Plant podcasts
Omdat Nynke aanvankelijk niet op tournee kon met Plant nam ze een reeks podcasts op, bij elk nummer van het album één. Een selectie:
1. Alles komt goed – komiek Jochem Myjer
“Jochem Myjer herinnerde me eraan dat uiteindelijk alles goed komt – ook al maken we er eerst een potje van en moeten we nog door veel ellende heen. Gewoon omdat die golfbeweging de kern is van de natuur: groeien, bloeien, vergaan. En daarna dat hele proces opnieuw. Wij zijn deel van die natuur en dat geeft troost.”
2. Alles is vloeibaar – avonturier Tamar Valkenier
“‘Overtuigingen moet je nooit vastzetten’, zegt Tamar Valkenier: ‘Hoe meer verschillende leefwijzen en meningen ik aanschouw, hoe minder overtuigd ik raak van mijn eigen keuzes. In Europa ben ik vegetariër omdat ik niet wil bijdragen aan de vleesindustrie, maar in Mongolië eet ik vlees, omdat daar amper groente te verbouwen valt en mensen er respectvol omgaan met dieren en hun omgeving.’”
3. Je opnieuw verbinden met waar je bent – schrijver Roman Krznaric
“In zijn boek De goede voorouder maakt Roman Krznaric langetermijndenken ineens behapbaar en concreet met deze opmerking: ‘Long-term thinking is about reconnecting with place. It’s about falling in love with ice sheets and savannas, with mountains and with rivers.’”
4. Liefde als manier van kijken – filosoof Katrien Schaubroeck
“Liefde kan een manier van kijken zijn, een wereldbeeld. Vanuit openheid, verwondering en mededogen de wereld tegemoet treden. Dat vermogen hebben we, hoewel we onze blik vaak laten overheersen door onderscheid, oordeel en competitie. Katrien Schaubroeck zei: ‘Jezelf leren loslaten en niet als vanzelfsprekend centrum van de wereld zien, is een levenslang leerproces.’”
5. Opnieuw verliefd worden – filosoof en ecoloog Matthijs Schouten
“De slotzin van de monoloog in de voorstelling is geïnspireerd op het verhaal van Matthijs Schouten over de ontwikkeling van de westerse mens in de afgelopen 2000 jaar: ‘Ik zou zó graag opnieuw verliefd worden. Op ons.’”
Plant op tournee
De nieuwe tour van Plant begint op 5 oktober in Meppel en eindigt op 3 december 2022 in Amsterdam.
Geef een reactie