Klimaatvriendelijk muziek luisteren, kan dat?

Er zijn mogelijkheden te over om naar muziek te luisteren. En dat doen we dan ook volop. Volgens het Music Consumer Insight Report 2018 gemiddeld 17,8 uur per week. Voor onszelf heeft dat allerlei positieve effecten, maar wat is de invloed ervan op het klimaat? Down to Earth zoekt het uit.

Live

Zingen, trommelen, fluiten, klappen. Muziek is van alle tijden. Vroeger was muziek luisteren natuurlijk altijd een live-aangelegenheid. Pas in de 19^e eeuw werd er geëxperimenteerd met geluidsdragers.

Voordelen

Nederlandse concertpodia zijn over het algemeen goed bereikbaar met het openbaar vervoer – al is de laatste trein halen soms nog een hele tour. Je hebt in principe maar één stem of instrument nodig om muziek te maken, hoe klimaatvriendelijk wil je het hebben?

Nadelen

De meeste live-optredens vergen tegenwoordig wel wat meer dan dat: versterkers, lichten, microfoons en speakers bijvoorbeeld. Volgens een Brits onderzoek uit 2018 produceert de muziekindustrie aldaar jaarlijks 540 duizend ton CO₂. De uitstoot van concertzalen is daar voor een groot deel debet aan. Maar de belangrijkste oorzaak is reizend concertpubliek. Ook het vliegtuiggebruik van de artiesten en hun entourage is een factor.

Impact

Toeren met de trein, shows op zonne-energie en een ‘groene eisenlijst’ (zoals plaatselijke, plantaardige producten in plaats van vis uit Zweden, speakers op groene stroom en herbruikbare glazen): een deel van de muziekindustrie is begonnen optredens en tournees milieuvriendelijker te maken. Toen het vorige album van Coldplay uitkwam, meldde de band niet te gaan toeren vanwege de grote klimaatimpact. Eén album later is de band toch weer op reis, maar met de belofte om de CO₂-uitstoot met 50 procent te verminderen en de rest te compenseren. Daar is een uitgebreid plan voor, met o.a. een zonnepaneleninstallatie die voor elke show opgebouwd wordt en kinetische vloeren die de danspassen van de fans omzetten in stroom.

Als bezoeker maak je uiteraard het grootste verschil door te reizen per trein en niet met de auto, of – zoals sommige megafans – met het vliegtuig.

Vinyl

De eerste lp van vinyl kwam op de markt in 1948. Tot aan de komst van de cd in 1982 was het de belangrijkste muziekdrager. Daarna leek de lp gedoemd ten onder te gaan. Toch worden er 40 jaar later twee keer zo veel platen als cd’s verkocht, met dank aan boomers én hipsters.

Voordelen

Mits je ze goed verzorgt, gaan platen jarenlang mee. De keuze in tweedehands lp’s is groot. Ook gebruikte platenspelers zijn volop te vinden. Een plaat is verre van een wegwerpproduct.

Nadelen

Door stijgende grondstof- en transportkosten is de gemiddelde lp behoorlijk aan de prijs. pvc, waar platen van gemaakt zijn, is niet goed te recyclen. Bij het maken van platen of het verbranden ervan kan giftig waterstofchloride vrijkomen. Oude platenspelers uit de kringloopwinkel hebben dikwijls een nieuwe opzetnaald nodig en die zijn niet altijd even goedkoop.

Impact

De vinylproducenten experimenteren met andere grondstoffen en nieuwe productiemethoden om zo groen mogelijk plaatjes te kunnen draaien. Zo is er al een lp van bioplastic bijvoorbeeld, en ook een van pet. In een platenfabriek in Brabant wordt 93 procent energie bespaard door het gebruik van een nieuwe spuittechniek en aan de andere kant van het land in Leeuwarden worden anderhalf miljoen platen per jaar met groene energie gedrukt.

Cd

Hoewel in Nederland nog maar twee cd-fabrieken staan, lijkt ook de compact disc inmiddels bezig met een comeback; in 2021 steeg voor het eerst wereldwijd de verkoop van cd’s voor het eerst in bijna 20 jaar. Cd’s bestaan uit samengeperste polycarbonaatkorrels met eroverheen een laagje metaal (zilver) en lak.

Voordelen

Ook hier veel mogelijkheden in tweedehands aanbod. Makkelijker te transporteren dan vinyl en je hoeft er ook niet zo voorzichtig mee te zijn. Het is ook nog eens goedkoper te maken dan een lp. Voor kleine bands is een cd uitbrengen toegankelijker dan een plaat.

Nadelen

Cd’s hebben een goedkoop imago: je doet er minder zuinig mee dan met een plaat. En ze worden gemaakt van plastic: in 2000 werd er in de VS 61 miljoen kilo plastic voor de productie van cd’s gebruikt.

Impact

Groene cd’s moeten nog uitgevonden worden. Wel zijn de hoesjes steeds vaker van karton in plaats van plastic en is de inkt die gebruikt wordt voor de bijbehorende boekjes in sommige gevallen plantaardig.

Radio

Analoog radio luisteren met behulp van de kabel is er niet meer bij dezer dagen, maar via de ether, televisie of internet wordt je favoriete gouwe ouwe – of nieuwste obsessie – nog steeds gedraaid.

Voordelen

Oude radio’s hoeven niet onmiddellijk de prullenbak in: met wat extra apparatuur, zoals een antenne of ombouwmodule, kun je nog steeds op je oude, vertrouwde FM-radio naar muziek luisteren.

Nadelen

Meer apparatuur betekent meer energie en meer grondstoffen. De verkoop van DAB+-radio’s stijgt, waardoor er dus ook meer e-waste is, waarvan nog steeds een deel illegaal in andere landen belandt.

Impact

De BBC onderzocht in 2020 haar eigen ecologische voetafdruk en concludeerde dat DAB+ de meest energiezuinige manier van radio luisteren is en digitale radio via de televisie de minst. Ook wordt verrassend genoeg de meeste energie gebruikt aan de ontvangende in plaats van de zendende kant. Grootste energieslurpers: de standby-modus en smart speakers.

Streamen

Ik stream, jij streamt, iedereen streamt.

Voordelen

Wie streamt maakt geen transportkosten en verbruikt geen kostbare grondstoffen.

Nadelen

Wie streamt gebruikt data die opgeslagen worden op servers in joekels van energie- en watervretende datacenters die voornamelijk draaien op fossiele brandstoffen en veel ruimte innemen. Ook ethisch valt er het een en ander op streamen af te dingen: artiesten verdienen per stream zo weinig dat het eigenlijk alleen de groten der aarde loont. Er zijn alternatieven: van de muziek die je op Bandcamp koopt, gaat standaard maar 15 procent naar het bedrijf. Ter vergelijking: Spotify betaalt artiesten slechts 0,003 tot 0,005 dollar per gestreamd nummer.

Impact

Meer dan 80 procent(!) van de verdiensten in de muziekindustrie komt van streamen. Onderzoek uit Schotland en Noorwegen liet in 2016 al zien dat met de komst van ervan de CO₂-uitstoot van de muziekindustrie aanzienlijk gestegen is. Onze collectieve verslaving kost bakken energie, maar voordat er zoiets als streamschaamte – of dataschaamte, zoals internetpionier Marleen Stikker het noemt – ontstaat, moet er heel wat gebeuren. Gelukkig is er altijd hoop. De Universiteit van Glasgow wijst uit dat muziekliefhebbers zich meer om het klimaat bekommeren dan mensen zonder muzikale genen. Ook zijn ze eerder geneigd hun gedrag te veranderen. Tot die tijd is streamen via wifi beter dan via je mobiele data en downloaden vervolgens weer stukken beter dan streamen.