Door klimaatverandering zal migratie toenemen, en daar moet de wereld zich op voorbereiden. Dat schrijft de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) in een onlangs uitgebracht rapport. Scherpe analyse of ongefundeerde hype?
Eerder dit jaar schreef het klimaatpanel IPCC al dat migratie een effectieve strategie kan zijn om de ergste gevolgen van klimaatverandering te ontwijken. Afgelopen week haakte de Internationale Organisatie voor Migragie, het IOM, daarbij aan. De migratieorganisatie publiceerde een rapport over de impact van klimaatverandering op migratie. Jaarlijks ondervinden bijna een half miljard mensen de gevolgen van overstromingen. En elk jaar krijgen 120 miljoen mensen te maken met de gevolgen van tropische orkanen, schrijft het IOM.
“We verwachten dat klimaatverandering tot meer migratie zal leiden. Nu is de tijd om plannen te maken om mogelijke negatieve gevolgen te beperken, en zo de noodzaak voor toekomstige interventies bij rampen te verkleinen”, aldus de organisatie. Dat negatieve gevolgen van klimaatverandering mensen kunnen aansporen naar elders te vertrekken klinkt als een plausibel verhaal, maar heeft het IOM het eigenlijk wel bij het rechte eind?
Verzilting
De organisatie noemt een reeks voorbeelden van mensen die ontheemd raken door klimaatverandering. Zoals de boerin die geen keuze heeft dan te vertrekken, omdat haar land verziltte na een tyfoon. Of de visser die zijn dorp verlaat omdat de zee zodanig verzuurt dat hij te weinig vis vangt. Het stel waarvan er een in de stad gaat werken, omdat het land elk jaar droger wordt. De dochter die naar het buitenland vertrekt om geld te verdienen voor haar familie, wiens bezittingen door een overstroming zijn weggespoeld. Toch is migratie door klimaatverandering niet alleen maar een verhaal van wanhoop en ellende, stelt het IOM. Door naar een andere plek te trekken kunnen mensen juist hun veerkracht vergroten en nieuwe kansen creëren.
Trawlers
Hoogleraar Afrikaanse ontwikkeling Ton Dietz (Universiteit Leiden) heeft zijn bedenkingen bij de oproep van het IOM. “Zo’n visser die zij als voorbeeld noemen, die heeft vooral last van buitenlandse trawlers die de zee voor de Afrikaanse kust leegvissen. De verzuring van de zeeën als gevolg van klimaatverandering heeft een veel kleiner effect.” Dietz erkent dat klimaatverandering ervoor kan zorgen dat meer mensen op drift raken, maar relativeert het gewicht ervan. “Er is sprake van een hype rond migratie en klimaatverandering. Er is zeker een link, maar die is heel indirect. De verspreiding van mobieltjes, verstedelijking en genoten onderwijs zijn factoren die van veel grotere invloed zijn op de vraag of mensen vertrekken en over welke afstand ze migreren”, stelt de hoogleraar, die ook gasthoogleraar aan de UvA en directeur van het Afrika Studie Centrum in Leiden is. Hij vermoedt een wat opportunistische reden voor de nadruk op klimaatverandering als aanjager van migratie. “Klimaatverandering betekent aandacht en fondsen. Het IOM is wel voorzichtig in hun analyse, dus dat siert ze. Maar migratie is van alle tijden en vooral een optie voor relatief welgestelden, die het zich kunnen veroorloven.”
Geklets
Het IOM legt volgens Dietz de nadruk op calamiteitsmigratie. Maar de boer die door droogte zijn land niet meer kan bewerken eindigt waarschijnlijk in de dichtstbijzijnde stad, en bij plotselinge crises stopt de reis van de meeste vluchtelingen in het dichtstbijzijnde vluchtelingenkamp. “Klimaatverandering is een kruipend proces, het veroorzaakt geen plotselinge grootschalige migratie,” meent Dietz. “Stormen en overstromingen nemen inderdaad toe, maar dit gebeurt vooral in gebieden waar zulk extreem weer zich al sinds mensenheugenis voordoet. Migratie is daar ook altijd al een strategie geweest om hieraan het hoofd te bieden.”
Wel ervaart Dietz dat alle aandacht voor klimaatverandering op zichzelf al een effect heeft. “Tijdens mijn reizen naar Afrika merk ik dat er veel over gekletst wordt. Vaak worden de zaken dan versimpeld. Vooral jongeren krijgen daardoor nog al eens het gevoel ‘het heeft geen zin hier, misschien kan ik beter vertrekken’.”
Oorzaken
Het IOM benadrukt dat migratie niet per definitie goed of slecht is. De organisatie roept op tot betere internationale samenwerking om goed voorbereid te zijn. Menselijke mobiliteit gerelateerd aan milieu en klimaatverandering is tegenwoordig een realiteit. Daarom kunnen we migratie maar beter zien als onderdeel van de adaptatie: het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering, stelt de organisatie.
Ook Fatma Ozgumus, directeur van de koepel van Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON), is echter kritisch over het rapport van het IOM. “Je kunt wel zeggen dat migratie een realiteit is die je moet accepteren, maar de grote migratiestromen die we nu zien getuigen van de grote verschillen op de wereld tussen rijk en arm. Je moet je niet beperken tot barmhartige opvang van mensen die op de vlucht zijn of op zoek zijn naar een beter leven. Dat lost niks op als er tegelijkertijd niets gedaan wordt aan de oorzaken waardoor mensen op drift raken.” De oorlogen van nu gaan om de controle over olie (Midden Oosten), gas (Rusland en Oekraïne), en water. Ze hebben bij uitstek een impact op het milieu. “De grote machthebbers grijpen echter niet voldoende in,” vindt Ozgumus. “Er moet een mentaliteitsverandering komen. We moeten in het Westen niet nog rijker willen worden ten koste van de rest. Eerlijke handel, eerlijk bestuur is nodig om voor ontwikkeling te zorgen. We moeten samenwerken om welvaart te creëren. Het beschermen van het milieu is daarbij zeker een van de randvoorwaarden.”
Heeft het IOM al met al een overbodig rapport gepubliceerd? “Het is goed dat het IOM hier aandacht aan besteedt,” cocnludeert Ton Dietz. “Ze plaatsen hun verhaal echter niet in een context, terwijl die veel belangrijker is.”
Recente reacties