De signalen dat we op te grote voet leven zijn moeilijk te missen. Op documentairefestival IDFA gaan opvallend veel films over de exploitatie van de Aarde door de mens. Die vaak van buiten de gemeenschap komt, en de bevolking met lege handen achterlaat als de winst binnen is. Negen documentaires die je met je neus op de feiten drukken.
1. Amussu
In 2011 is de bevolking van het Zuid-Marokkaanse Imider het zat. De grootste zilvermijn van Afrika heeft hun water, lucht en de omgeving vervuild en gebruikt zoveel water voor de winning dat hun oase met fantastische amandelbomen begint te verpieteren. Ze sluiten de waterpijplijn af en zetten een protestkamp op, dat nog altijd wordt bewoond. Hoewel de mijn wel gewoon in bedrijf is, zijn hun watervoorraad en oase veilig gesteld. Bijzonder is dat de demonstranten hun verhaal zelf vertellen en zingen.
2. Balole, the Golden Wolf
3.Earth
In 2006 maakte Nikolaus Geyrhalter het onthutsende Our Daily Bread, een commentaarloos en beeldschoon portret van de klinische, doorgeschoten technologische wereld achter onze voedingsindustrie. Het opende destijds bij velen de ogen. Ook zijn nieuwe documentaire Earth biedt veel stof tot nadenken. Met shovels, graafmachines, gigantische boren en andere imposante gevaarten gaat de mens hierin de Aarde te lijf. Geprikkeld door de term Antropoceen, focust Geyrhalter op de enorme hoeveelheden aarde die de mens verplaatst (meer dan door de natuur wordt verplaatst) en de wonden die de mens daarmee aanbrengt op de huid van de Aarde. Hij filmt dagbouw in Hongarije (bruinkool) en Spanje (zilver), het boren van een nieuwe treintunnel bij de Brennerpas en nog wat staaltjes van menselijk vernuft. Het meest ijzingwekkend is de opslag van nucleair afval in een voormalige zoutmijn – dat blijkt niet zo veilig als gedacht.
Interessant is dat hij zich richt op de uitvoerenden. We zien ze aan het werk in hun onwerkelijk grote machines. Een van de Amerikanen die in Californië bezig is een complete berg af te graven voor een woonwijk, zegt dat het een dagelijks gevecht is met zijn machine die hem voortdurend op zijn donder geeft. Een Italiaan in de marmermijn van Carrara is verslaafd aan de adrenaline van het altijd op de loer liggende gevaar. De Aarde geeft zijn schatten namelijk niet altijd zonder verzet prijs. De werkers zijn ook trots: op de techniek, op de enorme schaal waarop ze werken. Velen zeggen dat het zo bijzonder is dat zij de eerste mensen zijn die bepaald materiaal zien. Tegelijk is iedereen sceptisch over de koers die wordt gevaren: de honger naar meer, de schijnbare vooruitgang. Het enorme tempo waarin de mensheid de laatste jaren, met behulp van allerlei technologie en techniek, die enorme honger kan bevredigen, stemt niet vrolijk. In een tijd dat grond en hulpmiddelen steeds schaarser worden, is het onherroepelijk opgebruiken en aantasten daarvan steeds simpeler geworden.
4. Honeyland
Misschien wel het mooiste voorbeeld van wat we als mensheid verliezen door vooral bezig te zijn met vooruitgang en kortetermijndenken is Honeyland. In een verlaten bergdorp in de Balkan verzorgt de imker Hatidze haar bedlegerige moeder. Hatidze oogst haar honing op de meest betoverende plekken, zoals op een richel hoog in de bergen met een fantastisch uitzicht op de paradijselijke valei. Ze is de bijen dankbaar en neemt nooit meer dan de helft van hun honing weg.
Als onverwacht een armoedig gezin met een roedel kinderen en een kudde runderen haar intrek neemt in het dorp, verandert de film ineens in een allegorie. Met hun chaotisch en enigszins asociale gedrag (van met name de ouders) verstoren zij de harmonie waarin Hatidze leeft. Als de onder geldzorgen gebukt gaande vader zich op de honingproductie stort en met een flinke hoeveelheid bijenkasten komt aanzetten, volgt een ramp in slow-motion. Uiteindelijk trekt hij met zijn karavaan verder en zijn de wilde bijenvolken van Hatidze gestorven. Deze film draait vanaf 9 januari in de Nederlandse filmhuizen.
5. North
6. Landless
Land en macht zijn hetzelfde in Brazilië, zegt regisseur Camila Freitas in een interview over haar film. Volgens haar zijn politici vaak ook grote landeigenaren. Vier jaar lang volgt ze de Landless Workers’ Movement, die landhervormingen wil en haar eis kracht bijzet door met vele families stukken land te bezetten. In dit geval gaat het om een suikerrietfabriek, waar ze een kamp neerslaan en voedsel beginnen te kweken. De beweging wil hervormingen: minder gif en chemicaliën, minder monocultuur en natuurlijk een eerlijke verdeling van land. Het is interessant om te zien hoe dit grassroots activisme functioneert. Er wordt veel gepraat, maar er is ook veel daadkracht.
Volgens de film wordt 70 procent van de Braziliaanse voedselproductie verbouwd door boerenfamilies, terwijl ze slechts gebruikmaken van een klein deel van het landbouwarsenaal. Of deze beweging onder Bolsonaro succesvol blijft, is maar de vraag. Hun verzet wordt gecriminaliseerd en als terrorisme bestempeld. Bovendien stelt hij wapens ter beschikking aan grote landeigenaren die zich willen verdedigen tegen de landlozen.
7. Maxima
Als de tweede goudmijn van de wereld leeg raakt, wil het bedrijf graag iets verderop in de Peruaanse Andes aan de slag. De grond is al gekocht en onder het meer ligt een goudader. Alleen zit er ook een adder onder het gras: er is één stuk land niet van hen. Máxima en haar gezin weigeren het te verkopen, ook omdat ze niet willen dat het water waar de hele gemeenschap afhankelijk van is, verpest zal worden. We krijgen te zien wat zij aan treiterijen en bedreigingen over zich heen krijgen. Tamelijk heftig videomateriaal laat zien hoe haar dochter zelfs knockout wordt geslagen.
De politie verdedigt de belangen van de multinational en is onderdeel van de steeds terugkerende intimidaties. Toch lukt het Máxima aanvankelijk om bij de rechter haar gelijk te halen. Ondanks de overmacht van haar tegenstanders wijkt deze ongeletterde vrouw niet. Haar land is haar alles, dat geeft haar alles wat ze nodig heeft. Uiteindelijk krijgt ze steun van buurtgenoten, ngo’s en zelfs de internationale gemeenschap. Ondertussen vernielen medewerkers van het mijnbedrijf nog steeds haar gewassen en terroriseren ze haar en haar familie.
8. You Think The Earth Is A Dead Thing
9. No gold for Kalsaka
Er werd ze gouden bergen beloofd: banen, studiebeurzen, geld en ontwikkelingshulp. Maar van de opbrengsten van de open-pit goudmijn van Kalsaka in Burkino Faso kwam helemaal niets terecht bij de bevolking. Die blijft achter met een enorme kater en vervuilde grond. Ze kunnen er geen eten meer verbouwen en maken zich zorgen over hun grondwater. Hiervoor leefde de bevolking van de opbrengsten van een kleinschalige goudmijn. Nu is de berg van hun voorouders veranderd in een enorme krater, een onherstelbare aantasting van de natuur. “De witte man kwam en maakte bedelaars van ons”, zegt een bewoonster. De multinational loopt weg met de opbrengsten en nam de bevolking haar waardigheid en bestaansrecht af.
Recente reacties