Het moest vooral géén De nieuwe wildernis 2 worden, maar een herontdekking van het land waarin we wonen. De nieuwe natuurfilm Holland, natuur in de Delta, van ‘de makers van…’, laat zien hoe de natuur miljoenen jaren vrij spel had, maar de laatste eeuwen behoorlijk door de mens werd beknot. En dat dat inmiddels aan het veranderen is.
Een positieve ontwikkeling, vindt producent Ton Okkerse aan de telefoon. Hij is nog helemaal vol van de scène die net op de valreep is gedraaid: de ontpopping van een pimpernelblauwtje, een uiterst zeldzaam vlindertje dat in 1990 opnieuw in Nederland is geïntroduceerd. “Nog nooit gefilmd, heel bijzonder! Daar hoop je natuurlijk op, maar je weet nooit of het lukt. Dit was echt de laatste kans; eigenlijk moest de film al lang ‘op slot’, wat betekent dat er geen nieuw materiaal meer bijkomt.”
Zegetocht
Het is begin augustus, op 24 september is de première. Kort dag. “De planning heeft vertraging opgelopen doordat het voorjaar zo laat kwam. Onverwacht, want we hadden een heel zachte winter.” Pas nu al het materiaal compleet is, worden beslissingen over de opbouw genomen. Niet dat ze daar niet al oneindig lang over gesproken en gedacht hebben: de crew is vanaf december 2013 aan het filmen. Voorganger De nieuwe wildernis was toen net twee maanden uit en zat nog middenin zijn zegetocht langs de Nederlandse bioscopen.
Die film volgde de loop der seizoenen. Dat is verteltechnisch eenvoudig, vertelt Okkerse. “We wilden ook wel de onderlinge verbondenheid laten zien, dat als je hier een steen wegtrekt uit de natuur, het verderop veel later omvalt. Dat hebben we niet zo benadrukt, want een bioscoopfilm moet een beleving zijn. Maar dat het gebied een op zichzelf staand ecosysteem is, zit er wel heel sterk in.”
Hekken
Waar Holland, natuur in de Delta gaat over de manier waarop de mens de natuur beïnvloedt was de mens in Wildernis juist volledig afwezig is – daardoor konden de Oostvaardersplassen ook ontstaan. Okkerse: “Dat was inderdaad ons idee. Het was eigenlijk een vergeten gebiedje; het zou een industriegebied worden, maar het was nog niet nodig. Toen ging er van alles groeien, er gingen zich ganzen vestigen. In de beginfase is de natuur wel een beetje geholpen, dus er zijn konikpaarden uitgezet, en edelherten. Dertig jaar later blijkt er een ongelofelijk rijke leefgemeenschap te zijn ontstaan.”
Tijdens het draaien schoot staatssecretaris Bleker van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie de plannen voor een Ecologische Hoofdstructuur af, vertelt Okkerse met spijt. “Anders zouden die beesten van de Oostvaardersplassen kunnen doorlopen naar de Rijn en vanuit daar naar Duitsland. Maar goed, ons bedrijf heeft overal gefilmd – in Botswana, bij Mount Kenia – en overal staan hekken, dus hier ook.”
Eyeopener
Voor Holland, natuur in de Delta zochten Okkerse en de crew een nieuwe uitdaging. “Het land van Marsman, is een beetje het gevoel. Niemand heeft in de gaten dat we in een Delta wonen. We bekijken Nederland altijd van boven, zoals op de postzegel. Maar als je Nederland bekijkt vanuit het water dan zie je dat het een enorme Delta is. Het land is gevormd door een oerrivier waar de Oostzee een restant van is. Maar wat is dat eigenlijk een delta? En wat is deltanatuur? Dat is voor veel mensen iets abstracts.”
De film moet een eyeopener zijn, mensen laten zien hoe bijzonder onze delta is. Als vorm is gekozen voor een reis door de tijd waarin zichtbaar wordt hoe ijstijden (bijvoorbeeld de Utrechtse Heuvelrug) en watersnoden (bijvoorbeeld de Biesbosch) ons land hebben gevormd. Al die tijd was natuur de baas. De film zoomt in op enkele dieren die ons land al enorm lang hebben bevolkt. De mens komt eigenlijk nog maar net kijken. “We zijn hier pas achtduizend jaar geleden neergestreken, we zijn maar een oogknippering in de eeuwigheid. Maar de afgelopen eeuwen, zeker sinds de industrialisatie, nam de mens het helemaal over. Met name de laatste honderden jaren hebben we het land heel erg afgesloten en zo nogal wat dieren weggejaagd. Gelukkig wordt het land nu weer opengetrokken; dat is voortschrijdend inzicht. Ook dat proberen we mee te geven in de film.”
Herstellend vermogen
Net als De nieuwe wildernis viert Holland het “ongelofelijke herstellende vermogen van de natuur”. Nu we in Nederland meer de harmonie proberen te zoeken in plaats van alles in te dammen, bijvoorbeeld met programma’s als Ruimte voor de rivieren, zie je weer nieuwe natuur ontstaan en krijgen dieren die niet meer voorkwamen in Nederland weer een kans. De film zoomt in op een paar van hen. De bever, midden 19e-eeuw uit Nederland verdwenen, en de zeearend, in de Middeleeuwen verdwenen, zijn inmiddels weer terug, net als het eerder genoemde pimpernelblauwtje. Andere dieren die de film volgt zijn de haas en het stekelbaasje. Die zijn nooit uit Nederland verdwenen, maar hebben het wel moeilijk door de oprukkende landbouw en obstakels tussen rivieren en zee.
Bijzondere opnamen zijn bijvoorbeeld die van de trek van het stekelbaarsje, dat buitengaats opgroeit maar zoet water nodig heeft om te paaien. Okkers: “Ik denk dat de Nederlandse onderwaterwereld het unique selling point van deze film is. Als je dat dertig jaar geleden gedaan zou hebben, zou je iets heel anders hebben gezien.” In de jaren 70 was onze Hollandse delta immers het afvalputje van Europa. Volgens Okkerse is daar toen internationale actie op ondernomen en zijn er in het buitenland bijvoorbeeld vistrappen aangebracht. “Maar hier in Nederland werd niet veel gedaan. Onder meer door buitenlandse druk komt daar nu verandering in en zie je dat de natuur steeds meer wordt geholpen.”
Vogelwalhalla
In de Biesbosch komt er bijvoorbeeld meer ruimte om extra boezemwater te creëren. “Dat wordt een vogelwalhalla.” Er is heel veel in de Blauwe Kamer daar gefilmd. “Die gebieden krijgen steeds meer glorie omdat er gewoon meer ruimte komt. Iedereen kent de Nederlander als het volk wat alsmaar vecht tegen het water en waterveiligheid creëert, maar nu gaat dat een stap verder en is het bouwen met de natuur geworden. De Deltawerken zijn decennialang de nationale trots geweest, maar toen ze af waren wisten wetenschappers al dat ze hiermee allerlei andere problemen creëerden.”
Passen klimaatverandering en de stijging van de zeespiegel ook in dit verhaal? Niet direct, zegt Okkerse. “We hebben de Elizabethsvloed van 1421 gerecreëerd. In de 15e eeuw waren er heel veel stormen en het land was niet goed beschermd. De Biesbosch is toen ontstaan. En door die dreiging geven we nu meer ruimte aan de rivieren. Maar dit is geen documentairevorm met een heldere stelling, jongens, we moeten wat met die klimaatverandering. Je kunt uit deze film meekrijgen wat dat nou is; leven in een Delta, en wat een Delta überhaupt is. Maar we gaan niet pleiten voor het verhogen van de dijken, of andere scenario’s. Dan kun je bij wijze van spreken net zo goed een Powerpoint-presentatie filmen. Dit is heel duidelijk een film waarin de ingenieuze uitvindingen van de mens worden getoond, die ons misschien wel bijna de das om doen, maar hopelijk komen we tijdig tot het inzicht dat het anders moet. Dus impliciet zit het er wel in.”
Draagvlak
Je kunt het je nu bijna niet meer voorstellen, maar voor de De nieuwe wildernis was er al veertig jaar geen natuurfilm in Nederland meer gemaakt. Okkerse: “Niemand geloofde erin, ook het Filmfonds niet. Als je dan toch een ambitieuze film wilt maken, moet je veel partners zoeken. Zij hebben zich vooral op het educatieproject gestort; dat blijft voortleven als de film al lang uit de bioscopen is. Het is door maar liefst vierduizend scholen opgepikt.”
Ook bij Holland is een hele rits organisaties betrokken: WNF, Natuurmonumenten, De Vlinderstichting, Staatsbosbeheer. “We hebben een heel breed draagvlak gezocht. Heel duidelijk is dat niemand rechtstreeks inspraak heeft op de film; het is de visie van de regisseur die in vrijheid zijn film kan maken. Wel heeft bijvoorbeeld Staatsbosbeheer ons in de Biesbosch volledig gefaciliteerd. En voor de vertelling over de vorming van het land hebben we heel veel gehad aan de geoloog Salomon Kroonenberg. En de directeur van de Vlinderstichting, Titia Wolterbeek, heeft ons veel verteld over dat pimpernelblauwtje. Daar heeft ze dertig jaar van haar leven aan gewijd. De wetenschap heeft trouwens ook nieuwe inzichten gekregen door die beelden van de ontpopping van het pimpernelblauwtje, dat blijken anders te gaan dan altijd werd aangenomen.”
Urban Nature
Zelfbenoemd klimaatrelativist Kroonenberg is omstreden, maar dat vindt Okkerse niet per se bezwaarlijk. “Er zat een heel team bij van Naturalis. Wij laten ons door allerlei mensen voeden en wij vertalen die meningen naar filmtaal. Het is niet zo dat we de ideeën van één iemand letterlijk overnemen, we houden geen wetenschappelijke verhandeling. Om de haas te filmen hebben we ook de nodige hulp gehad van jagers. Of van Staatsbosbeheer voor de bever, die heel intensief wordt gevolgd omdat het toch wel het icoon van het Nederlandse natuurherstel is geworden.”
Dat ik uit zijn verhaal een positief verhaal proef klopt wel. “Als ik je had gesproken voordat ik aan De nieuwe wildernis begon was ik vast een stuk pessimistischer geweest. Maar ik denk dat het herstellend vermogen van de natuur een stuk groter is dan wij denken. Anderzijds is het natuurlijk een enorme opgave om straks 10 miljard mensen te voeden die de delta in trekken.” Hij wijst erop dat er veel meer aandacht voor onze leefomgeving is. “Ik groeide op in de tijd dat als het ergens mooi was, er een bordje “Verboden te bezoeken” stond. Nu kun je veel meer mooie, bijzondere plekken bezoeken. Er is veel slechts te melden, maar dit is zeker positief.”
Overigens is er al een vervolg in de maak over de wilde stad, urban nature. Net als de twee voorgangers is de regie in handen van Mark Verkerk. Ruben Smit, co-regisseur bij De nieuwe wildernis, is inmiddels zijn eigen weg gegaan. “Er zitten meer scholeksters te broeden op de daken in Amsterdam dan in de polder”, vertelt Okkerse over dit nieuwe project. “Het is zo’n fantastische uitdaging. We doen het samen met de Amsterdamse stadsecoloog en ik denk dat het ontzettend leuk zal zijn. De zwaluwen vertrekken alweer deze maand, maar die komen echt weer op precies dezelfde dakpan terug. Hopelijk is die film eind 2017 klaar.”
Geef een reactie