De zon schijnt, en het regent… groene boeken. April is de Maand van de Filosofie, die dit jaar in het teken staat van de natuur, en mei is uitgeroepen tot de Maand van het Natuurboek. Deze verhalen zetten Down to Earth aan het denken (en doen!).
Alsof al dat binnen zitten, waarbij iedere nieuwe dag op de vorige begint te lijken, ons heeft doen beseffen wat we zo missen: het onvoorspelbare, het weidse, het vrije en oncontroleerbare. De natuur. We trekken massaal het bos in, waar we in polonaise de paden verkennen. Ook boeken over de natuur zijn sinds de coronacrisis plotseling heel populair, volgens Boekblad. We hebben het helemaal ontdekt. Maar wat zou de natuur daar zelf van vinden? Twee themamaanden bieden je genoeg stof tot nadenken over die vraag.
Ieder jaar in april, tijdens de Maand van de Filosofie, vind je in Nederland en Vlaanderen lezingen, debatten en festivals rondom een filosofisch thema. Dit jaar is het thema ‘de natuur was hier’, waarbinnen de relatie tussen de mens en de natuur wordt verkend. Het is hoog tijd dat we daar goed over nadenken, vinden de mensen achter de themamaand. We hebben zo’n groot stempel gedrukt op de aarde, dat we zijn vergeten naar haar te kijken of te luisteren. Ze geven ons een filosofisch voorzetje: “Is ‘de natuur’ aan het verdwijnen? Of slaat deze als een dief in de nacht heimelijk met volle kracht terug? Wat is het verschil tussen de menselijke en niet-menselijke natuur, tussen ‘cultuur’ en ‘natuur’? Bestaat dat verschil wel, of heeft het nooit bestaan? Verdient de mens een aparte status ten opzichte van andere soorten en natuurverschijnselen? Of is het leven van een boom, dier of rivier net zo belangrijk als het leven van een mens?”
Door de coronamaatregelen vinden veel van de activiteiten van de Maand van de Filosofie dit jaar online plaats. Zo kun je de Nacht van de Filosofie in Leeuwarden op 22 april via een livestream bekijken op dbieb.nl/te-doen/nachtvandefilosofie. Eva Meijer gaat met Jelte Posthumus in gesprek over het essay dat ze schreef voor de Maand van de Filosofie, er zijn lezingen, columns en muziek van Nynke Laverman. Wie er wel op uit wil – niet zo gek met zo’n thema – moet even geduld hebben: een aantal activiteiten is verplaatst naar later dit jaar. Wel kun je je al inschrijven voor de collegedag van Filosofie Magazine op 10 september in de Zuiderkerk in Amsterdam (op filosofie.nl/collegedag-natuur). In de kerk word je een dag lang onderwezen in de filosofie van de natuur door hoogleraar Koo van der Wal over de ecologische crisis, filosoof René ten Bos over de mens en het weer, wetenschapper Angela Roothaan over hoe inheemse volkeren met hun relatie met de natuur het goede voorbeeld geven, en filosoof en politicoloog Erno Eskens over dierenrechten.
Kijk voor het hele programma op maandvandefilosofie/agenda
Mei is de Maand van het Natuurboek, een initiatief van Uitgeverij Atlas Contact en tientallen boekwinkels in Nederland en Vlaanderen. Niet alleen zijn een hele hoop boeken over de natuur tijdelijk goedkoper, nu we voorzichtig weer op afspraak kunnen winkelen, vinden we in de winkel ook het gratis tijdschrift Natuur voor echte lezers. Daarin staan hoofdstukken uit allerlei boeken van natuurschrijvers, zodat je je goed kunt inlezen voordat je een keuze maakt. Als de coronamaatregelen het toelaten, gaan de schrijvers in mei op tour en geven ze lezingen in boekwinkels door heel Nederland en Vlaanderen. Houd je favoriete boekwinkel in de gaten!
Dikke kans dat je met al die natuurboeken door de bomen het bos niet meer ziet. Down to Earth maakt alvast een kleine selectie.
Eilandleven
We worden met denken over de relatie tussen mens en natuur op weg geholpen door filosoof en schrijver Eva Meijer. Eerder schreef zij het boek Dierentalen, waarin ze laat zien dat dieren veel slimmer en complexer met elkaar praten dan wij (arrogante) mensen denken. In april verschijnt Vuurduin, het essay van de Maand van de Filosofie. Daarin doet Meijer verslag van een week op Vlieland en onderzoekt ze het ecosysteem en haar eigen geschiedenis met het eiland. Wat ging er verloren, wat verdwijnt, en wat zetten we daar nu tegenover
Vuurduin: aantekeningen bij een wereld die verdwijnt, Eva Meijer. Lemniscaat, 2021. ISBN 9789047713425. 84 pagina’s, paperback.
Houvast
Samen met Stichting wAarde, waarvan hij directeur is, voerde Thomas van Slobbe wel 2000 gesprekken over de natuur met mensen op straat. Het begrip ‘natuurlijk’ verliest snel aan betekenis, ziet Van Slobbe. Daar worden mensen zenuwachtig van. Er wordt op straat vrij geassocieerd over de vraag: bestaat puur natuur nog wel? Van natuurlijk versus make-up, wolven en pacemakers tot aan vrijheid die kleeft aan frisse lucht en buitenlucht die harde woorden verzacht. Het boek Natuurvervaging: de strijd om wat natuurlijk is gebruikt Van Slobbe om al die gesprekken te duiden, aan de hand van eigen inzichten en die van wetenschappers en vakmensen. Het resultaat zet aan het denken en ontroert: de mens zoekt naar zijn plaats in het antropoceen, het tijdperk waarin we de natuur bovenal controleren. “We blijken kwetsbaarder dan we dachten, en niemand weet of we alles technisch weer in goede banen kunnen leiden. Veel mensen missen het houvast dat natuur hen van oudsher bood. En hebben heimwee naar de dagen dat de natuur natuurlijk was.”
Natuurvervaging: de strijd om wat natuurlijk is, Thomas van Slobbe. Uitgeverij Noordboek, 2021. ISBN 9789056157180. Paperback. 112 pagina’s.
Lone wolf
Dan Richards doet in Buitenpost onderzoek door op reis te gaan. Hij trekt naar de stilte, nadat hij als kind gefascineerd raakte door het ijsberenvel dat zijn vader van een van zijn reizen had meegenomen. Waarom houden sommige mensen zo van afzondering en wildernis? Het zijn niet zomaar mensen: schrijvers, muzikanten, kunstenaars met de natuur als muze. Hij bezoekt het schrijvershuisje van Roald Dahl in Buckinghamshire, spooksteden in Spitsbergen, de woestijn van Utah en een vuurtoren in de Noord-Atlantische Oceaan. Eens zien of we via Richards´ woorden tijdens een pandemie tóch op reis kunnen. In ons uppie, lekker rustig.
Buitenpost: reizen naar de uiteinden van de wereld, Dan Richards. Atlas Contact, 2021. ISBN 9789045039985. 336 pagina’s, paperback.
Aan de slag
Een must voor klimaatactivisten: de boeken van journalist en activist Naomi Klein. Ze schudde de beweging wakker met De Shockdoctrine en No time. Het is al wel langer tijd voor actie, maar nu is er Hoe je alles kunt veranderen: de onmisbare gids voor de jonge klimaatactivist, die Klein opstelde samen met jeugdboekenschrijfster Rebecca Stefoff. Het boek biedt voorbeelden, de nodige kennis van de klimaatcrisis, ideeën en instrumenten voor actie. “Het kan beangstigend zijn om je bezig te houden met de gevolgen van klimaatverandering”, schrijft Klein. “Maar laat je er niet door overweldigen. De grote demonstraties tegen racisme en voor klimaatactie tonen aan dat miljoenen mensen smachten naar verandering. We kunnen een betere toekomst bouwen als we bereid zijn alles te veranderen.”
Hoe je alles kunt veranderen: de onmisbare gids voor de jonge klimaatactivist, Naomi Klein & Rebecca Stefoff. Lemniscaat, 2021. ISBN: 9789047713388. 254 pagina’s, paperback.
Van grijs naar groen
Journalist Caspar Janssen had 3 jaar geleden amper ervaring met tuinieren en slechts een balkon in de stad van 10 bij 1,10 meter. Maar hij ging ervoor! Zoals hij het beschrijft in de Volkskrant: “Anderhalf jaar slepen met planten, potten, potgrond. Anderhalf jaar ompotten, zaaien, planten, snoeien, herschikken, water geven, zoeken naar geschikte inheemse planten en zaadjes, lezen, ontdekken, sjouwen, achter bijen en zweefvliegen aanhollen om ze te determineren.” Zo maakte hij van die paar vierkante meters, veel advies van kenners, en 55 plantensoorten een safe space voor wie het moeilijk hebben: vlinders, bijen, wespen zelfs. Beestjes. Het project werd een serie in de krant én een boek: Het bijenbalkon, van een kaal terras naar een zoemende balkonjungle. Daarin neemt hij de lezer mee langs alle stappen richting de jungle, en maakt hij de balans op: is de biodiversiteit werkelijk gebaat bij één zo’n balkonnetje?
Het bijenbalkon, van een kaal terras naar een zoemende balkonjungle, Caspar Janssen. Atlas Contact, 2021. ISBN 9789045043739. 160 pagina’s, paperback.
Afblijven!
Wie wél een tuin heeft, kan aan de slag met De Tuinjungle: tuinieren om de wereld te redden, door bioloog Dave Goulson. Hij werkt niet volgens een stappenplan, maar neemt ons mee de tuin in zodat we die leren begrijpen. Echt begrijpen, want wat er leeft tussen de stoeptegels en in de grond is ook voor ons van levensbelang. Meer lezen, minder doen. De afgelopen 100 jaar hebben we ons veel te veel bemoeid met wat leeft, stelt Goulson. Onze controledrift heeft het de natuur knap lastig gemaakt. Stoppen dus: met een paar kleine aanpassingen maak je van je tuin een natuurreservaatje.
De tuinjungle: tuinieren om de wereld te redden, Dave Goulson. Atlas Contact, 2019. BSN 9789045039343. 304 pagina’s, paperback.
Peter Löhnberg zegt
Naast de genoemde boekentips voor een groene zomer nog een boekentip over het milieu: mijn boek ‘Radioactief afval – Waar laten we het?’
Ik ben gepensioneerd specialist in het ontwikkelen van wiskundige modellen. Men heeft gepoogd om met zulke modellen aan te tonen dat een bepaalde eindberging voor ons radioactieve afval veilig zou zijn. Ik was verbaasd over dit doel en over het verwaarlozen van de meest riskante mogelijke eigenschappen van de berging.
In dit boek beschrijf ik eerst het Nederlandse beleid en hoe zo’n berging zou moeten worden ontworpen. Vervolgens leg ik uit waarom bij het verrichte onderzoek de veiligheid niet is aangetoond (wat is bevestigd door de verantwoordelijke staatssecretaris). Ten slotte ga ik in op wat er nodig is om te komen tot de minst onveilige eindberging van ons kernafval.