Door meerdere ogen

De magische uitwerking van een goed boek is iedere keer weer een verrassing. Al na de eerste pagina’s komt de beschreven wereld tot leven. De auteur bouwt zorgvuldig een verhaal op rond specifieke locaties, want zonder decor is het bijna onmogelijk om een overtuigend verhaal te vertellen. Een belangrijk onderdeel van dat decor: de natuur. Ondertussen raak je als lezer, als het goed is, betrokken bij een of meerdere hoofdpersonen. Een van de technieken die de auteur daarbij ter beschikking staat, is de vertelvorm. Een ik-vorm bijvoorbeeld, of een alwetende verteller. Die bepaalt het perspectief. Met een goed gekozen vertelvorm kan het verhaal op de best mogelijke manier worden verteld.

Voeg er een dosis punk, dierenactivisme en motorcross aan toe voor een completer beeld

Samen en alleen

Schrijvers die je meenemen op een wandeling, dat gebeurt in de Terloops-reeks. Zo ook Thomas Heerma van Voss met Omwegen (2023). Vol frisse moed gaat hij mee op wandelvakantie met zijn toenmalige vriendin en schoonfamilie in de Ardennen. Het landschap moet prachtig geweest zijn, maar zijn we in staat om mooie omgevingen in ons op te nemen als het tegenzit? Thomas geeft antwoord: “Ook van de omgeving die laatste wandelgang is me weinig bijgebleven, die was me onderhand zo vertrouwd geworden dat er slechts enkele scherpe flarden zijn blijven hangen. Hoezeer het glooiende landschap zo nu en dan werd opgeschrikt door nieuwe bakstenen en balken die zich als dorp hadden vermomd.” De woorden van Thomas bevatten een diepte die leidt naar zijn hart. In Omwegen is een openhartige ik-verteller aan het woord, die weinig terughoudendheid toont. Bijna dapper zoekt hij naar warme saamhorigheid, maar zonder welwillende anderen ben je voorbestemd om – zoals uiteindelijk tijdens een zwempartij letterlijk gebeurt – van elkaar af te drijven.

Het dorp

Dichter bij huis leverde Gijs Wilbrink een knallende debuutroman af met De Beesten (2022). Kunstgeschiedenisstudente Isa Keller keert terug naar de Achterhoek om haar spoorloze vader te vinden. Voeg er een dosis punk, dierenactivisme en motorcross aan toe voor een completer beeld. Het boek speelt zich in de jaren negentig af, maar voelt hedendaags. Gijs bewijst een stilist te zijn door sterke, filmische beschrijvingen: “Een dichte damp stijgt op vanuit de IJssel, hij hult de rivierbrug in een gordijn van mist. De stalen reling is niet te onderscheiden van het kleurloze vergezicht, de oever en de weiden aan de overkant zijn nauwelijks te zien. De enige tint die het panorama van deze winterdag enigszins doorbreekt, is die van het diepgrijze water dat koppig onder de brug doorstroomt.” Gijs koos ervoor om het perspectief deels te verweven met het plot: de verteller is een persoon die dicht bij Isa en haar vader staat. In eerdere bewerkingen speelde hij nog met het dorp als verteller, een ‘personage’ dat alles weet en voorziet. Dat idee heeft het niet gehaald. Waarschijnlijk is dat maar goed ook, want het had de kenmerkende nuchterheid van zijn verhaal naar de achtergrond gedrongen. De Beesten is een moderne klassieker in wording.

Een groter geheel

In Empusion (2022) schrijft Nobelprijs-winnares Olga Tokarczuk over de zieke Mieczysla Wojnicz, die voor een behandeling naar een hersteloord in Görbersdorf gaat. De afgelopen jaren heb ik geen enkel ander boek gelezen met zoveel thema’s en verborgen symboliek. Het verhaal speelt zich af in 1913 en belicht zaken zoals de rol van vrouwen en sociale klassen. En er gebeurt iets opmerkelijks. De natuur wordt opgevoerd als personage, de natuur ís de verteller, en dat werkt voortreffelijk. Een passage over schilderkunst beschrijft hoe we landschappen waarnemen: “We zien zelden hoe een landschap echt is geschilderd. We stellen de scherpte van onze ogen af op de horizon en we aanschouwen een panoramaatje. Wat we dan zien zijn de lijnen van heuvels en hoogtes, de bossen, de bomen, de daken van de huizen en de loop van wegen, en aangezien wij weten wie ze zijn en hun namen kennen, zien wij alles in dergelijke categorieën, alles afzonderlijk.” Wat ons ontgaat: het grote geheel.

De natuur ís de verteller

Het lezen van dit boek vergt meer inspanning dan normaal. Het plot zit wonderlijk in elkaar. De natuur krijgt een stem. Het perspectief krijgt verschillende dimensies die je pas later ontdekt. Tot slot kun je tot de conclusie komen dat je al die tijd misschien wel naar het afzonderlijke hebt gekeken, terwijl het grotere geheel altijd aanwezig was – en zal zijn. Maar wat moeten we nu met al die perspectieven? Je hoeft je daar niet al te bewust van te zijn. Sommige invalshoeken bieden net iets meer ruimte om onze belevingswereld verder te laten rijpen. Daaronder valt ook: onze omgeving en de natuur. Hoe meer en hoe levensechter we ons daar een voorstelling van maken, des te sneller we iets kunnen voelen voor iets dat groter is dan onszelf. Dichter bij de natuur komen door boeken te lezen, dat kan. Als je ervoor openstaat.

Boekenliefhebber Radjan Hanoeman verdiept zich in de wereld van de literatuur. Ga mee op reis en zie hoe de natuurlijke wereld en boeken samenkomen.