“EU, zorg voor een eerlijke emissiehandel”

Maar weinig mensen snappen echt hoe het werkt: het Europese emissiehandelssysteem. Lisanne Boersma wil daar verandering in brengen én de politieke druk opvoeren om het systeem te verbeteren.

Lisanne Boersma heeft een bijzondere achtergrond voor iemand die zich inzet voor een goed werkend emissiehandelssysteem in de Europese Unie. Ze deed Islamstudies en werkte voor verschillende vredesorganisaties in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Nu is ze de kersverse directeur van WISE (World Information Service on Energy), een organisatie die zich inzet voor 100 procent hernieuwbare energie voor iedereen. En zet ze al enige tijd haar tanden in dit taaie dossier. Dat gaat haar goed af, ze boekte onder andere succes met de campagne Carbonkiller. Daarmee kunnen bedrijven, burgers en organisaties CO2-rechten uit het Europese emissiehandelssysteem, het EU ETS, vernietigen.

Hoe werkt dat emissiehandelssysteem?

“De EU brengt via het EU ETS een maximale hoeveelheid uitstootrechten op de markt, die onder Europese industriële bedrijven worden verdeeld en vervolgens kunnen worden verhandeld. Als een bedrijf meer wil uitstoten dan het krijgt aan rechten, moet het rechten bijkopen. Ongeveer 40 procent van de totale Europese uitstoot valt nu onder dit systeem. Dat is de grote industrie, zoals de productie van staal, cement en papier, en de (petro)chemische industrie. Denk bijvoorbeeld aan bedrijven als Shell, Tata Steel en Yara. Ook een deel van de luchtvaart binnen Europa valt onder het EU ETS en binnenkort ook de scheepvaart.”

Waarom werkt het systeem niet goed volgens jou?

“Het geeft bedrijven te weinig financiële prikkels om te verduurzamen. Omdat er te veel emissierechten op de markt zijn, blijft de prijs van die rechten te laag. De hoeveelheid emissierechten wordt elk jaar wel afgebouwd om de prijs te laten stijgen, maar dat gaat niet snel genoeg. Terwijl het zo simpel is: met een hoge prijs op vervuiling stimuleer je de industrie om toekomstbestendig te worden. Daarnaast worden er ook veel gratis rechten weggegeven aan bedrijven die te veel zouden lijden onder het systeem. Maar daardoor hebben veel bedrijven er zelfs winst op gemaakt! Ze verkopen de rechten gewoon door.”

Staat het weggeven van die gratis rechten niet haaks op de duurzaamheidsagenda van de EU?

“Ja, de Europese politiek laat zich te vaak gijzelen. Door angst: ze zijn bang dat een te hoge prijs op CO2 de industrie uit de EU wegjaagt. Maar het is nooit bewezen dat bedrijven zich daadwerkelijk verplaatsen als de prijs van uitstoot omhoog gaat. Ik wil het risico niet compleet bagatelliseren, maar die bedrijven zitten niet voor niks in Europa: er is hier goede infrastructuur, er zijn veel goed opgeleide mensen. Vertrekken uit Europa is een big deal. Bovendien werken veel andere landen aan het versterken van hun klimaatbeleid, dus het is maar de vraag of bedrijven iets opschieten met een verhuizing.

Het probleem van het EU ETS is dat grote bedrijven blijven lobbyen voor het behoud van gratis rechten en een lage CO2-prijs, terwijl de ‘tegenstem’ vaak afwezig is. Het is een ingewikkeld dossier waar gewone mensen vaak helemaal niks van begrijpen. Ook milieuorganisaties en journalisten vinden het lastig. Daarom vinden wij het zo belangrijk om het onderwerp toegankelijk te maken voor iedereen, zodat iedereen er over mee kan praten.”

Wat doen jullie om het onderwerp toegankelijker te maken?

“Een paar jaar geleden hebben we de Carbonkiller-campagne opgezet om het EU ETS meer bekendheid te geven. Via de campagnewebsite kan iedereen rechten opkopen uit het systeem – en vernietigen. Destijds kon je al voor een paar euro één ton aan uitstootrechten opkopen. Het begon als een symbolische actie: we wilden laten zien dat het systeem niet werkt, omdat het simpelweg te goedkoop is om te blijven uitstoten. Maar we hebben inmiddels ook wel een tastbare invloed: via Carbonkiller is er al bijna 19 duizend ton aan CO2 uit de markt gehaald en vernietigd. Maar hoewel de prijs ondertussen flink is gestegen, krijgt de industrie nog steeds heel veel gratis rechten. De vervuiler betaalt dus nog steeds niet.”

Hebben jullie ook politieke successen geboekt met jullie campagne?

“Deze zomer kregen we te horen dat de ‘indirecte kostencompensatie’ is afgeschaft. Dat is een fossiele subsidiepot van 835 miljoen euro! Nederland had die mogen inzetten om bedrijven te compenseren voor hun verhoogde energierekening door het EU ETS. Maar door in gesprek te gaan met politici en ambtenaren, en dankzij een opiniestuk en een petitie, is dat plan gelukkig van tafel geveegd.”

De afschaffing van fossiele subsidies is ook door de acties van Extinction Rebellion (XR) hoog op de politieke agenda gekomen. Was WISE daarbij betrokken?

“We hebben onze achterban elke keer opgeroepen om naar de supportdemonstratie te gaan. Indirecte kostencompensatie en het weggeven van gratis rechten zijn namelijk ook fossiele subsidies. Wij steunen XR dus zeker in die eis. Jaarlijks geeft Nederland zo’n 40 tot 46 miljard euro uit aan fossiele subsidies, terwijl het EU ETS nu nog ‘maar’ 1,1 miljard euro oplevert. Fossiele subsidies geven een verkeerde prikkel. En het is kapitaalvernietiging: je steekt geld in een oude industrie en vertraagt de transitie daardoor alleen maar. We moeten dus én de subsidies afschaffen én komen tot een eerlijke prijs op vervuiling via een beter EU ETS.”

Wat zijn jullie volgende stappen?

“Wij gaan ons nu richten op de kolencentrales, die tegen 2030 allemaal moeten sluiten. Het is nog niet duidelijk wat er daarna met hun uitstootrechten gebeurt. Als die rechten niét worden vernietigd, komen ze weer op de markt en leidt dat in de praktijk helemaal niet tot minder uitstoot. We moeten daarom druk blijven uitoefenen op de Nederlandse overheid om die vernietiging te verzekeren. Zelfs de Europese Commissie moedigt lidstaten aan om de rechten van de kolencentrales niet opnieuw te veilen. Toen de kolencentrale aan de Hemweg in 2019 zijn deuren sloot, probeerden we dit ook al. Het was tevergeefs. Het belang van die emissierechten stond toen nog niet zo hoog op de agenda. Het EU ETS blijft een ingewikkeld verhaal, maar de sluiting van de kolencentrales in Nederland maakt het nu heel tastbaar. Het is een goed moment om het belang van een beter EU ETS opnieuw onder de aandacht te brengen.”