Populistische politici maken gebruik van emoties. En terecht, want het werkt, vindt klimaatfilosoof Chris Julien. Politiek móét ook over passie en emotie gaan. En we moeten dapper genoeg zijn om in oneliners te spreken.

Voor mensen die niks ophebben met types als Trump en Wilders staat het populisme misschien wel voor alles wat er mis is met de wereld. Je kunt erover klagen, maar het is veel interessanter om te leren wat de aantrekkingskracht van de populistische methode is, en die zelfs te omarmen. Dat betoogt in ieder geval Chris Julien, klimaatfilosoof, schrijver, onderzoeker en activist, onder andere bekend van zijn werk voor Extinction Rebellion. Hij ziet zo veel potentie in dat idee, dat hij er een boek over schrijft. En dat terwijl zijn vorige boek Alledaags activisme nog geen half jaar uit is.

Hoe ben je populisme als kans gaan zien?

“Het thema hield me al jaren bezig, maar na de verkiezingszege van Wilders kwam dit in een stroomversnelling. In de eerste instantie kunnen dat soort momenten een gevoel van woede en machteloosheid oproepen. Dit kan toch niet waar zijn? Mijn vorige boek was een pleidooi om juist dat soort krachtige emoties om te zetten in positieve actie. Toen daarna ook Trump voor de tweede keer de verkiezingen won in de VS, heb ik besloten om mijn eigen advies op te volgen. Als dit is wat er werkt in de huidige wereld, wil ik uitzoeken hoe we het ten goede kunnen gebruiken.”

Wat zijn goede kanten van populisme?

“Populisme is voor een belangrijk deel het aanspreken van hele basale emoties. Bezieling en gevoel, ik denk dat politiek daar in de eerste plaats ook over moet gaan. We hebben door het fascisme vooral de negatieve ervaringen met emotionele politiek onthouden, en die zijn er ook zeer zeker. Maar dat betekent niet dat we die hele vorm van politiek bedrijven definitief weg moeten geven aan de tegenstander. Er zit een grote kracht in het vertellen van een invoelbaar verhaal.

Bij populisten zie je verder dat complexe problemen worden versimpeld. De klimaatcrisis kan ook baat hebben bij meer versimpelde en prikkelende uitingen. Er is de afgelopen decennia een onweerlegbare stapel wetenschappelijke rapporten opgesteld over de desastreuze gevolgen van klimaatverandering, dat verhaal staat als een huis. Met nog een extra rapport waarin wordt onthuld dat het nóg iets erger is, krijg je de massa niet opeens in beweging. Roep dan liever iets verrassends, iets spannends. Iets vanuit emotie. Gratis OV en Shell betaalt!”

Je pleit specifiek voor ecopopulisme, niet voor links populisme. Kun je dat uitleggen?

“Ik vind denken in termen als links en rechts om verschillende redenen niet erg interessant. Je deelt mensen op voorhand op in twee groepen, alsof die tegenstelling een soort natuurkundige wet is. Langs welke denkbeeldige as je de politieke spelers ook indeelt, ze staan allemaal op hetzelfde decor. En dat decor is een dynamisch, levend geheel gebleken. Die complexiteit moeten we erkennen en omarmen.

“Roep liever iets spannends, iets verrassends, vanuit emotie. Gratis OV, Shell betaalt!”

Links en rechts zijn na de Franse revolutie bedacht op basis van aan welke kant bepaalde politici in het parlement zaten. Het is niet dat daar opeens alle manieren van samenleven zijn bedacht. Het is te beperkt en heel erg vanuit de westerse moderniteit gedacht, maar de wereld is groter en de geschiedenis is langer. Het heeft bijvoorbeeld weinig te maken met hoe sommige inheemse culturen al 40 duizend jaar nadenken over cultuur, expressie en kennis.

De kern van het ecopopulisme is: mensen zijn op zoek naar geborgenheid, iedereen is op zoek naar een fijn en gezond leven. En naar een taal die uitdrukking geeft aan die behoefte. Daar ligt de politieke ruimte. De grote vraag is hoe je samen een veilige plek kunt vinden om een goed leven te hebben. Die behoefte slaat helemaal op tilt bij rechts populisme, als een soort auto-immuunziekte: dingen die geen probleem zijn aanvallen.”

Maar is dit verhaal wel een populistische boodschap?

“Ja. Het er is een emotioneel verhaal, het is duidelijk waar het verkeerd gaat en er is draagvlak. De situatie is zo ernstig dat je zonder te liegen toch kunt choqueren. De klimaatcrisis en het instorten van ecosystemen zijn zeer emotioneel, we moeten die emoties losmaken om het politieke speelveld te verschuiven. Uit verschillende studies blijkt dat 70 tot 80 procent van de wereldbevolking voor klimaatbeleid is. Niemand is tegen een gezonde leefomgeving. Toch hebben ‘we’ een samenleving gebouwd waarin het leven gesloopt wordt. In het populisme wordt vaak een rijke elite aangehaald die de beslissingen neemt tegen het belang van het volk in. Daar zit in dit geval ook gewoon wat in. Er is een fossiele lobby met veel te veel geld en er zijn superrijken die veel te veel macht hebben en desinformatie verspreiden. Er ligt een enorme politieke potentie om het slopen van het leven tegen te gaan, omdat eigenlijk iedereen het er wel over eens is dat dat iets negatiefs is. De boodschap moet alleen op een goede manier gebracht worden. Daarbij moeten we ook dapper genoeg zijn om in oneliners te spreken: Stop de sloop!”

Waar hebben de traditionele partijen het laten liggen?

“Je hebt de technocratische politiek op rechts uit de Rutte-jaren, waarbij politiek wordt benaderd als crisismanagement. Het idee dat je alle problemen kunt oplossen met een clubje hoogopgeleide experts. Maar als je alle ervaringsdeskundigen negeert, krijg je dingen als de toeslagenaffaire en de gasboringcrisis in Groningen. Daarnaast heb je een even technocratische, bevoogdende aanpak van de linksere partijen, die niet lijken te begrijpen dat je mensen niet mee krijgt door te blijven roepen wat goed voor ze is. Die lijken zichzelf steeds als doel te stellen om ‘het nóg een keer uit te leggen’. Als je mensen niet vanuit gelijkwaardigheid aan weet te spreken, word je niet serieus genomen.”

Moet er dan een nieuwe partij komen die de grootste kan worden?

“Niet per se, het kan partijoverstijgend zijn. Je ziet ook dat bijvoorbeeld de jongerenvleugel van de VVD al veel meer aandacht heeft voor het leefbaar houden van de aarde en in verzet komt tegen haar moederpartij. Dat is mooi. Ik denk dat er een enorme potentie ligt voor een ecopopulistische beweging met een positieve boodschap, voor politiek waar je zin van krijgt in het leven. Je hoeft ook niet iedereen inhoudelijk te overtuigen. Een kudde verandert niet van richting door een spreadsheet vol cijfers en argumenten. Het is veel intuïtiever. Een oprecht en bezield verhaal brengen mét controverse en gekkigheid, dat kan in deze mediawerkelijkheid aanslaan. Je kunt best radicaal zijn en toch mensen meekrijgen, als je maar mikt op sociale kantelpunten. Na zoveel rechtse kantelpunten is tijd om dat principe ook een keer positief te laten werken. Het is tijd voor ecopopulisme!”

---

Commentaar

Savriël Dillingh, Donald Pols en Sarah de Lange reageren op Chris Julien.

Savriël Dillingh

Politiek filosoof en promovendus bij de Erasmus Universiteit Rotterdam

“Ik ben het hoofdzakelijk met Chris eens,dat populistische geluid hebben we nu keihard nodig. De wetenschappelijke basis staat als een huis, de focus moet nu op de aanpak liggen. Maar die aanpak moet scherper dan dat Chris betoogt.

“Ecopopulisme zal zich moeten uitspreken tegen ‘rechtse’ structuren”

Het wegrelativeren van de termen ‘links’ en ‘rechts’ werkt averechts. Die termen zijn misschien jong en westers, maar de tegenstelling waar die termen voor staan, bestaat al sinds het begin van de mensheid. En dat is de tegenstelling tussen de status quo en verandering; een verdeling gebaseerd op macht tegenover een verdeling gebaseerd op gelijkheid. We gaan er niet komen als we niet inzoomen op die tegenstelling.

Het klimaatprobleem wordt in de basis veroorzaakt door een systeem van onderdrukking en ongelijkheid. Maar de huidige genocide in Gaza wordt dat ook. Alle strijd tegen onderdrukking is zo verbonden. Als je dat niet benoemt, boet je in aan effectiviteit. Pleiten voor geborgenheid en de universele behoefte aan een fijn leven is sympathiek, maar met tandeloze sympathie komen we niet ver in de strijd tegen het kwaad dat bestaat in het imperialistische, kapitalistische systeem. Chris’ ecopopulisme zal zich moeten uitspreken tegen deze ‘rechtse’ structuren.”

Donald Pols

Directeur van Milieudefensie

“Ik herken veel in de analyse van Chris,maar ik zou het zelf anders formuleren. Wat mij betreft is de gewenste tegenpool van het rechts-populisme het popularisme. Beiden stromingen stellen de burger centraal, maar het verschil is dat rechts-populisme erbij gebaat is om problemen niet op te lossen. Problemen worden óf ontkend, zoals het stikstofprobleem, of er wordt een onterechte zondebok aangewezen. Bijvoorbeeld door asielzoekers verantwoordelijk te houden voor het tekort aan betaalbare woningen.

“De gevestigde klimaatbeweging focust te veel op abstracte doelen”

Het idee achter popularisme is om wél echte oplossingen aan te dragen, maar die wel af te stemmen op de alledaagse sores van de mensen. Ik zie bij de gevestigde klimaatbeweging te veel focus op abstracte doelen en percentages. Daar zitten mensen niet op te wachten. De energierekening moet omlaag. We willen gezonde huizen zonder schimmel. Betaalbaar openbaar vervoer. We moeten klimaatbeleid koppelen aan levenskwaliteit.

De budgetten voor oplossingen worden nu ook verkeerd besteed. Het geld voor verduurzaming komt nu bij bedrijven en rijkere mensen terecht. Belastingvoordelen voor zonnepanelen of subsidie voor een elektrisch wagenpark, daar hebben mensen met lagere inkomens niets aan. Zij ervaren de huidige klimaatmaatregelen dus eerder als een straf dan een vooruitgang. Dat moeten we volledig omdraaien. Het is tijd voor klimaatrechtvaardigheid!”

Sarah de Lange

Hoogleraar politiek pluralisme bij de Universiteit van Amsterdam

“Ik begrijp dat de milieubeweging op zoek is naar manieren om mensen aan te spreken, net als bredere stromingen op links. Het voorstel om daarbij een heldere, simpele boodschap te formuleren en in te spelen op emoties lijkt me verstandig. Toch zou ik wegblijven van de term populisme. We moeten niet doen alsof er goed en slecht populisme is.

“We moeten niet doen alsof er goed en slecht populisme is”

Populisme gaat over het creëren van een fundamentele tegenstelling in de maatschappij, een tegenstelling die in de werkelijkheid niet zo bestaat. Volgens populisten staat het het gewone volk, dat inherent goed is, tegenover een elite die inherent slecht is. De elite handelt alleen in haar eigen belang en negeert de zorgen van het volk. Deze versimpelde indeling van de maatschappij in homogene groepen die niet werkelijk bestaat, doet de democratie geen goed.

Het democratische proces is juist bedoeld om de enorme diversiteit aan belangen in de maatschappij samen te brengen. Het aanwijzen van een politieke tegenstander hoort bij een democratie, maar het aanwijzen van een vijand die moreel inherent slecht is niet.”