“Directeur Afvalfonds chanteerde ons om statiegeld”

Statiegeldautomatenfabrikant Tomra beschuldigt de directeur van het Afvalfonds van chantage. Om hun automaten in aanmerking te laten komen voor een bijdrage uit het fonds zouden ze hun steun aan de lobby voor behoud van het statiegeld moeten staken.

De beschuldiging volgt op eerdere berichten dat supermarkten Aldi en Lidl onder druk zouden zijn gezet om met hun succesvolle statiegeldsysteem te stoppen. Volgende week spreekt de Tweede Kamer opnieuw met staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu over het statiegelddossier. Tweede Kamerlid  Yasemin Cegerek (PvdA) heeft vandaag schriftelijk vragen gesteld over onderstaand bericht.

Afvalfonds

Statiegeld op drankverpakkingen: uitbreiden of afschaffen? Die vraag werd weer actueel omdat staatssecretaris Mansveld deze zomer de statiegeldverplichting op grote petflessen had kunnen afschaffen. Dat heeft zij vooralsnog niet gedaan. Voorstanders van het statiegeldsysteem, dat ervoor zorgt dat ruim 95 procent van de grote petflessen terugkomt voor recycling, staan onder druk om bij te draaien. Want zowel met uitbreiding als met afschaffing van het statiegeld zijn grote economische belangen gemoeid.

Onlangs meldde tijdschrift P+ dat supermarkten Aldi en Lidl, tot voor kort grote voorstanders van statiegeld op petflessen, omgekocht zouden zijn om hun standpunt te herzien. Het Afvalfonds moest bij monde van directeur Cees de Mol van Otterloo schriftelijk uitleg geven aan de staatssecretaris hoe dat zat. Nu stellen twee directeuren van inname-automatenfabrikant Tomra gechanteerd te zijn door diezelfde directeur. Wat is er aan de hand?

Nederland Schoon

Het Afvalfonds is de spil in de uitvoering van afspraken tussen bedrijven en gemeentes over inzameling en hergebruik van plastic verpakkingen. Het fonds, dat gevuld wordt door verpakkingsheffingen van bedrijven, verdeelt jaarlijks onder andere 20 miljoen euro onder gemeentes voor extra activiteiten tegen zwerfafval. Dat doet ze via de organisatie Nederland Schoon.
De gemeente Apeldoorn vroeg die financiering vorig jaar aan, onder andere voor plaatsing van inname-automaten van Tomra voor kleine drankverpakkingen op een vmbo school. Slimmere afvalbakken, beloningsprikkels ter beïnvloeding van goed gedrag en adoptie van gebieden door scholen staan in de criteria van Nederland Schoon genoemd als voorbeelden waar gemeentes geld voor kunnen krijgen. Na goedkeuring door Nederland Schoon krijgen gemeentes de vergoeding uit het Afvalfonds voor de activiteiten.

Leerlingenpanel

“In eerste instantie reageerden het ministerie en Nederland Schoon enthousiast op het idee”, zegt René Hissink van Tomra. Als scholieren in de pauze hun lege flesjes en blikjes niet op het schoolplein of op straat achterlaten, maar inleveren in een automaat die als beloning tegoedbonnen geeft, kan dat een positief effect hebben op de hoeveelheid zwerfafval in de buurt. De school was met het project begonnen op verzoek van haar leerlingenpanel. De schooldirecteur vond het een goed idee: “Het project ondersteunt de leerstof over afval, hergebruik en duurzaamheid door concreet in de praktijk te recyclen.”

Chantage

De gemeente Apeldoorn kreeg vervolgens echter te horen dat inname-automaten toch niet onder de zwerfafvalvergoeding konden vallen. Uitleg aan Tomra zou volgen, door de directeur van het Afvalfonds, Cees de Mol van Otterloo.
“Hij kwam hier langs en vertelde ons dat hij best geld wilde geven voor de automaten, maar alleen op voorwaarde dat Tomra zou stoppen met haar steun aan de lobby voor het behoud van statiegeld”, verklaart Hissink. “Daar was ik verontwaardigd over. Dat is pure chantage. ‘Elke euro die naar jullie gaat wordt tegen mij gebruikt in de lobby voor statiegeld’, stelde hij.”
Ook mede-directeur Ton Klumper van Tomra was aanwezig bij de gesprekken. “We dachten eerst nog dat het misschien een opvlieging was. Maar een maand later herhaalde de heer De Mol van Otterloo zijn voorwaarden. We voelden ons gechanteerd”, zegt hij.

Tomra steunt inderdaad verschillende initiatieven die statiegeld promoten. Ook liet het bedrijf vorig jaar een studie van de Wageningen Universiteit naar de kosten van het statiegeld overdoen door onderzoeksbureau CE Delft. Die concludeerde dat de kosten veel lager waren dan uit de Wageningse studie bleek. Terwijl de politiek zich op die veel te hoge cijfers had gebaseerd bij het besluit om de statiegeldverplichting mogelijk dit jaar op te heffen. Dit soort activiteiten zit de directeur van het Afvalfonds blijkbaar niet lekker.

Andere herinnering

Cees de Mol van Otterloo werpt de beschuldiging van chantage echter verre van zich. “Ik herken me er niet in,” zegt hij. “Tomra heeft een groot zakelijk belang en hoopt natuurlijk dat ze in de toekomst in alle supermarkten weer nieuwe apparaten kunnen zetten. Die dingen zijn stervensduur – voor een goede reden, want het zijn mooie apparaten – maar het gaat dus om miljoenen.”

De Mol van Otterloo heeft hier een punt, maar er zijn ook grote economische belangen gemoeid met het al dan niet integreren van de petflessen in de oranje verzamelcontainers. De inhoud van die containers wordt een stuk meer waard als er veel PET (polyethyleentereftalaat) in zit. En afvalverwerkers investeren in scheidingsstraten die dat PET zo goed mogelijk uit de plastic mix moeten terugwinnen.

Maar stelt De Mol van Otterloo nu dat de directie van Tomra liegt? “Tja, laat ik het zo formuleren. Als mensen elkaar spreken en naar huis gaan, dan hebben ze soms een andere herinnering aan wat er geconcludeerd is in het gesprek, dan de andere partij”, aldus De Mol van Otterloo. Hij betreurt het dat Tomra in de media verslag doet over hun onderhoud.

Verantwoordelijkheid

Maar hoe kan het dat Nederland Schoon eerst enthousiast reageerde op het idee om inname-automaten in de Apeldoornse school te plaatsen, maar later bij monde van het Afvalfonds toch niet wilde dat de machines van Tomra werden meegefinancierd?

“Nederland Schoon kan zelfstandig haar eigen activiteiten doen en heeft daarvoor ook budget”, zegt De Mol van Otterloo. “Maar het Afvalfonds moet met gemeentes en bedrijven bekijken hoe de 20 miljoen euro voor zwerfafvalbestrijding wordt besteed. Dus dat Nederland Schoon over het project in Apeldoorn een bepaalde visie had op een bepaald moment, dat kan, maar uiteindelijk ligt de verantwoordelijkheid bij mij.”

Volgens De Mol van Otterloo werd de plaatsing van de inname-automaten niet gefinancierd omdat ze binnen staan, in plaats van in de publieke ruimte.

Slimme vuilnisbak

Nederland Schoon heeft inmiddels de criteria aangescherpt waarop de aanvragen van gemeentes beoordeeld worden. De aanvraag van de gemeente Apeldoorn viel al onder de nieuwe beoordelingscriteria en met ingang van gisteren (1 oktober 2014) zijn die nieuwe regels van kracht.

Helene van Zutphen, directeur van Nederland Schoon, meldt dat maatregelen met een zijdelings effect op zwerfafval, waar ook de inname-automaten toe worden gerekend, voortaan voor maximaal 10 procent vergoed worden. “Als Amsterdam het hele Stationsplein opnieuw betegelt gaat daar ook een positief effect van uit, maar dat betekent niet dat we dat volledig uit de zwerfafvalvergoeding kunnen dekken”, stelt zij.

“Een gewone vuilnisbak kan wel volledig vergoed worden”, weet René Hissink. “Wij leveren vuilnisbakken, maar dan hele slimme die je ook nog belonen”, vindt hij.

Coca Cola

Tomra stelt dat de vergoeding van inname-automaten uit het zwerfafvalfonds niet op inhoudelijke gronden is afgewezen. “Als je je doel wilt bereiken, kan dat ook op een eerlijke manier. Het lijkt erop alsof Cees de Mol van Otterloo nog steeds de belangen van Coca Cola dient, die gewoon geen statiegeld willen.”
De directeur van het Afvalfonds werkte van 1985 tot 2010 bij Coca Cola Benelux. De frisdrankgigant staat erom bekend wereldwijd statiegeldsystemen liever vandaag dan morgen afgeschaft te zien worden. “Op zo’n manier hoef ik zijn centen niet”, besluit Rene Hissink.

Hoogoplopend debat

De bewering van Tomra komt na eerdere berichten in P+ magazine dat ook Lidl en Aldi onder druk zouden zijn gezet om af te stappen van hun positieve houding ten opzichte van statiegeld. Op de achtergrond speelt een hoogoplopend debat over de vraag op welke manier het beste PET en andere plastics kunnen worden ingezameld voor hergebruik.

Het Afvalfonds is er voorstander van om alle plastics, dus ook de huidige statiegeld petflessen, voortaan via de zogenoemde Plastic Heroes containers in te zamelen. Ook Cees de Mol van Otterloo van het Afvalfonds ziet de petflessen daar bij voorkeur in gedeponeerd. Milieuorganisaties zijn daar zeer op tegen. Via het statiegeld wordt met veel milieuwinst een hele schone stroom PET ingezameld, waarvan je ook daadwerkelijk weer nieuwe flessen kunt maken. Zij willen juist graag dat er ook op blikjes en kleine petflesjes statiegeld komt. Dat zou veel zwerfafval schelen. Overige plastics kunnen dan in de oranje containers.

De vmbo school in Apeldoorn heeft intussen extra financiering bij de Rabobank gevonden en kan de inname-automaten voor blikjes en petflesjes nu toch huren. Er is een wedstrijd uitgeschreven om de inname-automaten van een originele naam te voorzien. Vlak voor de herfstvakantie komt de wethouder ze onthullen.

Lees meer in het statiegelddossier van Down to Earth.