Zwaarbevochten groen beleid wordt door corona van tafel geveegd. Omdat duurzaamheid moet wijken voor economische belangen, maar ook omdat het sommige regeringen wel erg goed uitkomt. “We hebben twee problemen in Brazilië: het virus en de regering.”
Pandemieën zijn een vruchtbare bodem voor de grillen van autoritaire regimes. Met lockdowns, avondklokken en noodtoestanden worden over de hele wereld de vrijheidsteugels aangetrokken. Politiemachten zijn uitgebreid, parlementen buitenspel gezet en politieke opponenten de mond gesnoerd. “De machthebbers maken gebruik van de crisis om een nieuw autoritarisme te bevorderen”, waarschuwt Friends of the Earth International (FoEI) in een statement. Volgens het netwerk van grassroots-milieuorganisaties werken regimes over de hele wereld aan de uitbreiding van hun politie- en militaire macht.
Daarbij wordt de coronacrisis misbruikt om wetgeving door te drukken die slecht is voor natuur- en milieubescherming. Regeringen grijpen de kans om de rechten van de inheemse bevolkingen te onderdrukken, afwijkende meningen met geweld de kop in te drukken, mijnbouw uit te breiden en landrechtenactivisten te vermoorden.
Dat is precies waar Milton Puertas Rizo bang voor is. Hij is betrokken bij Diplomacy 05-A, een organisatie die Colombiaanse mensenrechtenactivisten wil beschermen. “Wij maken ons zorgen dat de regering in haar streven om de economie weer op gang te brengen, de regels versoepelt ten gunste van de (illegale) mijnbouw”, schrijft hij Down to Earth in een e-mail. Volgens Rizo wijst alles erop dat de regering de Colombiaanse, op grondstoffen gebaseerde economie in deze coronatijd wil versterken. “Ten koste van de milieurijkdommen van het land en met gevaar voor de mensen die onze rijkdommen beschermen.
Afrekenen
Onder de lockdown zijn het in Colombia de oorspronkelijke gemeenschappen en milieuactivisten die zwaar onder de crisis te lijden hebben. Al in de eerste weken van de pandemie, terwijl de wereld haperend tot stilstand kwam, werden daar meer sociale activisten dan ooit vermoord, schrijft The Guardian in maart. Rizo: “Alleen al tussen 24 maart en 23 april zijn zestien sociale leiders vermoord. Het is ongelofelijk zorgelijk.” Terwijl de regering zich concentreert op de pandemie, maken doodseskaders en milities misbruik van de situatie door met deze lokale activisten – voor hen vaak obstakels in hun illegale drugs- en mijnhandel – af te rekenen. “Lokale leiders vertellen ons ook dat de bedreigingen toenemen.” Volgens Rizo gaat het vooral om boerenleiders en inheemse en Afro-Colombiaanse leiders die hun landrechten claimen. Ook mensen die zich tegen mijnbouw en houtkap keren en natuurlijke hulpbronnen zoals watervoorraden proberen te beschermen, worden bedreigd.
Al deze actievoerders liepen in Colombia ook vóór de coronacrisis al groot gevaar, weet Rizo. Dat is de reden waarom hij een jaar geleden vanuit Nederland zijn organisatie Diplomacy 05-A oprichtte. Om aandacht te vragen bij het Internationale Strafhof voor de situatie van mensen- en natuurrechtenbeschermers in Colombia, “en om activisten hierheen te halen, te ondersteunen en een adempauze te geven”. Maar een pijnlijk besef dringt nu tot Rizo door: doordat de activisten vanwege de lockdown thuis moeten blijven, kunnen ze zich moeilijker verstoppen voor gewelddadige partijen.
Al een dag na onze mailwisseling stuurt Rizo een krantenartikel door. De 70-jarige Alejandro Llinás, lid van een lokale gemeenschapsorganisatie (Community Action Board of Clabazo Parte Alta) in de Sierra Nevada de Santa Marta in Noord-Colombia, is op 24 april op zijn ranch door twee gewapende figuren vermoord. Llinás verzette zich tegen criminelen die zich toeristische activiteiten in het natuurgebied toe-eigenen. Hij werd al langer bedreigd en had om bescherming van de autoriteiten gevraagd.
Dubbele crisis
De coronacrisis komt bovenop de crises die er in veel landen al waren, vertelt Danielle van Oijen van Milieudefensie. “Crises zoals voedseltekorten, landonteigening of excessief geweld.” Van Oijen, die palmolie en illegale houtkap in Afrika in haar portefeuille heeft, ziet hoe in de palmolie- en houtkapindustrie in Kameroen de werknemers nu onbetaald naar huis zijn gestuurd. “Protest hiertegen is volgens onze lokale partner CED met geweld neergeslagen. Verschillende medewerkers van een houtkapbedrijf liggen in het ziekenhuis.”
Arbeiders die wel aan het werk gaan, krijgen geen hulpmiddelen om zich tegen het virus te beschermen. Ook van afstand houden is geen sprake, “de trucks die de werknemers naar de werkplek brengen, zitten volgepakt”, aldus Van Oijen. Ondertussen zitten de markten dicht en schieten de prijzen van levensmiddelen omhoog. “Het is echt een dubbele crisis.”
Boerenfamilies kunnen hun gewassen niet meer kwijt op de markt, vluchtelingen zitten in tentenkampen hutjemutje op elkaar gepakt. Zij betalen de prijs met hun gezondheid en veiligheid. “De pandemie versterkt de verschillen die door rijkdom, geslacht, klasse en etniciteit zijn ingezet”, ziet FoEI ook in andere landen gebeuren. “En zo worden de hoogste kosten gedragen door degenen die het minst in staat zijn om ze te betalen.”
Inheemse bevolking
In Brazilië zijn het de oorspronkelijke bewoners van de Amazone, voor wie natuurbeschermer Adriana Ramos haar hart vasthoudt. Aan de ene kant is er het infectiegevaar dat geïsoleerde, inheemse dorpen bedreigt. Tegelijkertijd liggen er in de lockdown extra veel illegale goudmijnwerkers en houthakkers op de loer. “We hebben twee problemen in Brazilië,” zegt Ramos, “het virus en de regering”. Ramos is beleidscoördinator bij het Braziliaanse Instituto Socioambiental, gericht op klimaatwetgeving en natuurbehoud. “Onze president (Bolsonaro – red.) heeft het virus nooit serieus genomen en zich vooral op de economische situatie gericht.”
Doordat Bolsanora corona in de eerste weken bleef afdoen als ‘een griepje’, kwam de Braziliaanse lockdown relatief laat. Niet de president, maar ministers en regionale politici riepen op om thuis te blijven, vertelt Ramos. Medio april is Brazilië het land met de meeste coronabesmettingen van Zuid-Amerika en zijn er 2372 doden geteld.
“De gebieden die het hardst worden getroffen, zijn die in de Amazone. Daar hebben we de meeste coronadoden, waaronder behoorlijk wat gevallen onder de oorspronkelijke bewoners.” Die gevallen concentreren zich nu nog in de grote Amazone-steden, “maar onze zorg is dat het virus de inheemse gemeenschappen bereikt. Dat zou een ramp zijn. De inheemse bevolking is vatbaarder, heeft minder weerstand en is minder met andere ziekten in aanraking gekomen. Bovendien is er nauwelijks zorg in deze gebieden.” Om besmetting te voorkomen, hebben inheemse groepen de toegangswegen tot hun leefgebieden afgesloten met blokkades, of zijn dieper de jungle ingetrokken.
Door de lockdown en het reisverbod kan het Instituto Socioambiental deze regio’s in de Amazone nu niet bezoeken. Dus wordt er overgeschakeld op digitale middelen: met podcasts en video’s wordt zo betrouwbaar mogelijke informatie over het virus aan de oerwoudgemeenschappen verstrekt. “WhatsApp is vaak de enige levenslijn met de buitenwereld, dus nu erg belangrijk”, aldus Ramos. Daarnaast probeert ze met haar organisatie beschermingsmaterialen bij de mensen te krijgen, zodat “als het echt moet”, er veilig naar de steden gereisd kan worden.
Waardevast goud
Met de natuurorganisaties, parkwachten en overheidspersoneel op afstand wordt er ook veel minder gesurveilleerd. Illegale houthakkers en mijnwerkers zien in de corona-chaos een kans om de inheemse gebieden nog verder binnen te dringen. “Het is waar,” beaamt Ramos, “de illegale goudactiviteiten in de beschermde gebieden nemen nu al toe.” Dat hoort ze van de gemeenschappen. Goud is in tijden van crisis extra gewild, want waardevast. “Er zijn duidelijke tekenen dat het gouddelven toeneemt en daarmee ook de ontbossing.” Bovendien dringt met de illegale arbeiders ook het gevaar op besmetting de gebieden binnen.
Van de Bolsonaro-regering verwachten Ramos en haar collega’s op dit punt geen actie. De toename in boskap en ontginning was ook voor de corona-uitbraak al ingezet. In de eerste 3 maanden van 2020 werd er 51 procent meer bos gekapt dan een jaar eerder. En onlangs schortte IBAMA, de administratieve arm van Brazilië’s milieuministerie, vanwege corona ook nog eens alle milieulicenties op die bedrijven normaal gesproken nodig hebben bij kleinschalige activiteiten. Wat de impact hiervan gaat zijn kan Ramos nog niet zeggen, “maar het sein staat voor ons duidelijk op rood”.
Milieubeleid overboord
Brazilië is niet het enige land waar momenteel aan milieu- en klimaateisen wordt gemorreld. Ook het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) heeft de handhaving van de milieuwetgeving tijdens de lopende uitbraak van het coronavirus opgeschort. Bedrijven hebben het signaal gekregen dat ze geen sancties zullen krijgen als ze gedurende deze periode de boel vervuilen.
Aan de andere kant van de Stille Oceaan, in Indonesië, staan houtkap-afspraken met de EU onder druk. Via de vrijwillige partnerschapsovereenkomst FLEGT/VPA wordt al jarenlang geprobeerd om het hout dat Europa importeert zo ‘schoon’ mogelijk te maken. “Alleen Indonesië is het gelukt om FLEGT-licenties af te geven”, zegt Perrine Fournier van bosbehoud-organisatie FERN. “Dat betekent dat het hout in de keten – van de kap tot aan de export – gecheckt is, aan sociale- en milieueisen voldoet en naar de EU geëxporteerd kan worden.”
Maar nu heeft Indonesië’s handelsministerie aangekondigd dat vanaf eind mei bepaalde wettelijke documenten niet meer nodig zijn voor de houtexport. Dit om de gevolgen van covid-19 voor de economie van het land te helpen verzachten. “Het is echt verontrustend”, zegt Fournier. “Bedrijven in het hele proces kunnen dan doen wat ze willen. Dan is er geen enkele manier meer om na te gaan of het hout legaal is of niet.” Corona helpt niet om de standaarden voor houtkap op te krikken, zegt Fournier. Integendeel: “Er is al lang een lobby in Indonesië om de FLEGT-afspraken te versoepelen. Nu wordt corona gebruikt om dat erdoorheen te drukken.”
Helemaal verkeerd, vindt Fournier. “Onderzoeken laten zien dat biodiversiteit een rol speelt bij de uitbraak van covid-19. Daar moeten we onze lessen uit trekken. We moeten onze bossen en dieren beschermen om toekomstige pandemieën te voorkomen.” De crisis aangrijpen om een groene, meer duurzame agenda door te voeren: die roep klinkt niet alleen binnen de milieubeweging maar ook ver daarbuiten. Maar hoe voer je de druk voor zo’n groene agenda op?
Haperende democratie
Door alle corona-beperkingen hebben milieubeschermers het alleen maar lastiger gekregen. Zo is er in Kameroen een vergunningsproces voor kapconcessies in het beschermde Ebo-reservaat in de maak. Normaliter moet lokale gemeenschappen om hun toestemming worden gevraagd. “Maar nu mensen niet in grote groepen bijeen mogen komen,” zegt Van Oijen, “wordt dat toestemmingsgedeelte overgeslagen. De overheid maakt misbruik van de situatie.”
In Brazilië ziet ook Ramos de democratie haperen. Daar staat een wetsvoorstel waarmee land makkelijker toegeëigend kan worden klaar voor het parlement. “Het parlement komt nauwelijks bij elkaar, maar ontmoet elkaar online voor een ‘noodgevallen online stemming’. Hoe kunnen wij nu druk mobiliseren? Hoe kunnen wij de parlementsleden bereiken en over het wetsvoorstel discussiëren? We hebben alleen de sociale netwerken nog.” Ze is bang dat veel van dit soort schadelijke wetsvoorstellen nu extra snel worden doorgevoerd.
Zonder bewegingsruimte en lobbymogelijkheden en mét reisrestricties, heeft de hele klimaatbeweging het een stuk lastiger gekregen. De Verenigde Naties stelden al twee belangrijke klimaatbijeenkomsten uit tot volgend jaar: de klimaattop COP26 die zou plaatsvinden in het Schotse Glasgow, en een VN-conventie voor biodiversiteit in het Chinese Kunming. Nieuwe data zijn nog niet bekend. Ook publieke demonstraties, een van de krachtigste democratische wapens van de groene beweging, worden gemist. Protesteerden er vorig jaar nog meer dan een miljoen jongeren in de grootste Klimaatmars ooit, dit jaar verplaatste het verzet zich noodgedwongen naar online.
Maar hoe populair ook, een Twitter-hashtag is niet hetzelfde als een menigte in de straten van alle wereldsteden. ‘’En ondertussen willen overheid en bedrijven zo snel mogelijk terugkeren naar de normale gang van zaken”, zegt Ramos. “Dus moeten wij nadenken hoe de huidige situatie kan helpen om al die klimaatzorgen die wij al jaren hebben, nu op de agenda te krijgen.”
Beeld: Daniella van Bergen, Kemal Jufri, Greenpeace.
Geef een reactie