De wolf als spiegel

Mijn afspraak met de Duitse wolvenexpert Elli Radinger staat al ruim een half jaar gepland, maar op 31 oktober dreigt de naderende Brexit onze planning te verstoren. “Ik ben dan in Londen voor de promotie van mijn nieuwe boek”, mailt Radinger. “Als de Brexit inderdaad doorgaat, weet ik niet of ik op 2 november in Nederland kan zijn. Ach, dan verzin ik wel wat: desnoods zwem ik het kanaal over.” Zo ver komt het niet. De Brexit wordt wederom uitgesteld en Radinger reist gewoon met de trein naar Arnhem. Op het station wacht ik haar op. Daar komt ze aangelopen: klein van stuk, kort donkerblond haar, een kordate pas. Even later rijden we richting Nationaal Park Veluwezoom.

Op 68-jarige leeftijd beleeft de Duitse wolvenonderzoekster het hoogtepunt van haar carrière. Na het verschijnen van Die Weisheit der Wölfe in 2017 werd het boek in achttien talen vertaald – onder meer in het Chinees en Japans – en geeft ze vrijwel wekelijks lezingen. De Nederlandstalige versie ging 30.000 keer over de toonbank, ongekend veel voor een natuurboek. De Wijsheid van Wolven gaat dan ook niet alleen over wolven, maar ook over ons. Het gedrag van wolven lijkt op dat van mensen, vindt Radinger. Sterker: wij mogen soms best een voorbeeld nemen aan de manier waarop wolven samenleven.

Zorgzaam

We eten eerst een kop tomatensoep in de lunchroom van het natuurpark. Bij een van de andere tafels zit een hond. “Wolven hadden oorspronkelijk ook een warme vriendschap met mensen,” zegt Radinger. “De hond, afstammeling van de wolf, is niet voor niets ons populairste huisdier geworden. Chimpansees mogen op het eerste gezicht meer op ons lijken, maar mannelijke chimpansees helpen bijvoorbeeld niet met het voeden van hun kleintjes of het verzorgen van ouderen. Wolven doen dat wel.”

In De Wijsheid van Wolven beschrijft ze uitvoerig hoe zorgzaam wolven zijn. “Ik heb vaak meegemaakt dat wolven tijdens de jacht (..) gewond raakten. En altijd ontfermde de familie zich over hen. Als ze op jacht gingen, bleef een van hen achter bij het gewonde dier. Als ze terugkwamen, brachten ze eten mee. Eén keer zag ik zelfs hoe wolven moeizaam vlees uitbraakten voor een oude wolf, zoals ze dat anders voor hun welpen doen.”

Juist omdat wolven zoveel op mensen lijken, kunnen we op tal van terreinen van hen leren, vertelt Radinger even later als we het bos inlopen. “Neem de opvoeding van kinderen. Wolven hebben duidelijke regels. Als een wolf zich daar niet aan houdt, krijgt ’ie de hele roedel over zich heen. Ik heb wel eens gezien dat een roedel moest wachten op een jonge wolf die zich steeds liet afleiden door wat ’ie allemaal zag en rook. Op een gegeven moment besloot de roedel verder te gaan. De jonge wolf kreeg na enige tijd in de gaten dat hij zijn familie kwijt was. Hij heeft de hele middag gehuild, totdat zijn roedel hem aan het eind van de dag kwam oppikken. Zo leerde hij rekening te houden met de rest van de roedel.”

Militair oefenterrein

Radinger observeerde 25 jaar lang het gedrag van wolven in Yellowstone National Park in de Verenigde Staten. Meer dan 10.000 keer heeft ze daar wolven in het wild gezien, maar de kans dat wij er vandaag een spotten is nihil. Er woont dan ook maar één roedel op de Veluwe. In februari dit jaar vestigde een wolvin zich in dit gebied. Niet veel later werd er een mannetjeswolf gesignaleerd en op 19 juni bracht Staatsbosbeheer unieke beelden naar buiten, gemaakt met een cameraval, waarop drie spelende wolvenwelpen te zien zijn; de eerste wolvenroedel in Nederland in pakweg 150 jaar.

Maar ook in Duitsland, waar volgens de laatste tellingen duizend wolven in het wild leven, is de kans om wolven te zien erg klein. “In de afgelopen twintig jaar heb ik pas één keer een wolf in het wild gezien in Duitsland”, vertelt Radinger. “Uit de trein. Puur toeval dus.” Het verbaast haar niet. “Wolven zijn schuw, het liefst blijven ze ver bij mensen uit de buurt. Wist je dat 80 procent van de wolvenroedels in Duitsland op militair oefenterrein leeft? Het klinkt paradoxaal, maar ze weten dat ze daar geen gevaar lopen.”

In Yellowstone is wolven spotten een stuk makkelijker. “Dat is een beschermd gebied waar niet gejaagd mag worden. De wolven zijn gewend aan de aanwezigheid van mensen en weten dat ze van hen niets te vrezen hebben. Bovendien is het landschap enorm uitgestrekt en open.”

Territoriumgevechten

We komen aan bij het heuvelachtige Herikhuizerveld. Het is een stormachtige maar zonovergoten herfstdag, Nederland op z’n mooist. Veel Nederlanders zouden er bijkans een moord voor doen om hier te mogen wonen. Wat maakt de Veluwe aantrekkelijk voor een wolvenfamilie? En vechten ze om een territorium te bemachtigen of te behouden? “Een goed wolventerritorium beschikt op lange termijn over voldoende voedsel en biedt genoeg plek voor de roedel om zich veilig terug te trekken”, doceert Radinger. “Veel prooidieren en veel holen dus. En net als mensen verdedigen wolven hun thuis als het afgepakt dreigt te worden.”

Daarvoor hoeft de Veluwese roedel niet bang te zijn, want concurrerende roedels ontbreken vooralsnog. Ook hun voedselvoorraad is dik in orde: het barst op de Veluwe van het wild. En kennelijk vindt de jonge wolvenroedel hier ook genoeg rust. Staatsbosbeheer beschouwt de terugkeer van wolven op de Veluwe dan ook als een groot compliment voor het gebied. “Ze zijn op eigen gelegenheid hier gekomen vanuit Duitsland en vinden hier rust, ruimte én voedsel”, schrijft Staatsbosbeheer trots op haar website.

“Volstrekt ongeschikt”

Van die rust is op deze zaterdagmiddag weinig te merken. Mountainbikers zoeven in een lange sliert achter elkaar door het bos, overal komen we wandelaars tegen. Dat brengt ons op een andere vraag: kunnen wij in een van de dichtstbevolkte landen ter wereld wel samenleven met wolven? De directeur van Het Nationale Park de Hoge Veluwe, Seger Emmanuel van Voorst tot Voorst, denkt van niet. In een interview met De Gelderlander noemde hij Nederland “volstrekt ongeschikt” voor wolven. Hij pleitte voor het schrappen van de wolf van de Europese lijst van beschermde diersoorten zodat ze afgeschoten kunnen worden.

Radinger schudt verontwaardigd het hoofd. “Geen enkel land is te klein voor wolven. Nu, Monaco misschien. Maar het is een misvatting dat wolven een groot wildernisgebied nodig hebben. Ze kiezen een plek waar hun welpen veilig kunnen opgroeien. Wolven willen niks met ons te maken hebben. De meeste mensen zullen hier ook nooit wolven zien. Waarom laten we ze niet gewoon met rust?”

Bovendien is het niet aan ons om te bepalen of er genoeg ruimte is, vindt Radinger. “Als er niet genoeg plek en voedsel is, dan blijft een roedel klein. Is dat er wel, dan groeit een roedel en vestigen andere roedels zich in het gebied. Wolven reguleren dat zelf. En als de omstandigheden veranderen, dan passen ze zich aan en gaan ze eventueel op zoek naar een betere plek. Logisch, dat doe ik ook.”

Spiegel

Terwijl we vanaf de bosrand uitkijken over de zonovergoten heide, besef ik dat de terugkeer van wolven in Nederland onze samenleving een spiegel voorhoudt. Zijn we in staat dit land te delen met roofdieren die geen gevaar voor ons vormen? Hoe verhouden we ons überhaupt tot andere soorten?

De wolf geeft zelf het goede voorbeeld, vindt Radinger. “Wist je dat wolven een speciale vriendschap hebben met raven? Raven helpen wolven bij de jacht. Ze attenderen wolven erop wanneer ze vanuit de lucht ergens een dood dier zien liggen. Zelf kunnen raven het karkas vaak niet openbreken, daar hebben ze wolven voor nodig. Door hun lange samenwerking is er een vertrouwdheid ontstaan tussen de twee soorten. Raven bouwen hun nesten in de buurt van wolvenholen en de dieren spelen zelfs met elkaar.”

Volgens Radinger kan het perspectief van de wolf ook nuttig zijn wanneer mensen tegenslagen te verwerken krijgen of bang zijn – voor de komst van de wolf bijvoorbeeld. “Op dat soort momenten vraag ik me tegenwoordig af: wat zouden wolven doen?” En dat is? “Accepteren wat je niet kunt veranderen. Wolven zullen nooit het gevecht aangaan met een roedel waarvan ze weten dat ze niet kunnen winnen. Ze passen zich aan de veranderende omstandigheden aan. Wolven kunnen overleven in bossen, bergen, toendra’s, steppen, prairies en zelfs op de Noordpool. Ze maken er het beste van, waar en hoe dan ook. Voor Nederlanders die bang zijn dat de wolf hun schapen doodt, geeft dit trouwens ook een verfrissend inzicht: de wolf leeft hier, accepteer dat en pas je hekken aan zodat je schapen goed beschermd zijn.”

Balans

We zijn terug bij de parkeerplaats. Voor ons ligt het Herikhuizerveld, aan de horizon zien we de rokende schoorsteen van de afvalverwerkingscentrale in Duiven. Hoe zouden wolven omgaan met klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit? “Wolven zouden beiden nooit hebben veroorzaakt”, zegt Radinger beslist. “Integendeel, de terugkeer van wolven heeft het ecosysteem van Yellowstone versterkt en de diversiteit aan soorten doen toenemen.” Wolven doodden een groot deel van de coyotes, die graag woelmuizen en marmotten eten. Diens aantallen namen toe, zodat er weer meer voedsel was voor vossen, haviken, uilen, marters en dassen. Met de komst van de wolf kregen herten een natuurlijke vijand, waardoor ook hun gedrag veranderde – zo konden kaalgegraasde vlaktes zich herstellen. Met de toegenomen vegetatie nam de bodemerosie af en veranderde zelfs de loop van de rivier. “Wolven hebben een domino-effect op het ecosysteem en brengen zo de balans terug. Dat toont aan dat grote roofdieren het hele ecosysteem kunnen veranderen.” Radinger glimlacht. “Dat geldt dus ook voor ons.”