In het Roemeense Transsylvanië strijden milieuactivisten al sinds 2000 tegen de plannen voor de grootste goudmijn van Europa. Het verzet tegen de mijn is uitgegroeid tot een strijd voor een vrij en democratisch Roemenië.
“We willen natuur, geen gif”, schalt het door de straten van Boekarest, Cluj Napoca, Timisoara en Brasov. Sinds september wordt daar iedere week gedemonstreerd, duizenden mensen gaan met spandoeken de straat op. ‘Red Rosia Montana’ is de slogan. “We willen dat Roemenië gebruik van cyanide verbiedt, maar eerst moeten we voorkomen dat deze goudmijn er komt”, zegt Alina Bogdan, coördinator van de actiegroep in Boekarest. Iedere grote stad heeft een zenuwcentrum van waaruit protesten worden georganiseerd.
Om het laatste goud uit de bergen van Rosia Montana te delven moet de Rosia Montana Gold Corporation (RMGC), een Roemeens-Canadese bv, vier bergtoppen afgraven. Niet alleen de natuur moet wijken, ook drie hele dorpen. Omdat het goud onder de grond inmiddels weg is, moet het mijnbedrijf met een open mijnmethode aan de slag waar de giftige stof cyanide – gebruikt om goud en zilver van andere edelmetalen te scheiden – voor nodig is. De restanten, met cyanide vervuild water, zullen worden opgevangen in een 600 hectare groot stuwmeer. Een soortgelijke constructie zorgde in 2000 in het nabij gelegen Baia Mare voor de grootse milieuramp sinds Tsjernobyl, toen een dam doorbrak en gifwater in rivieren van drie omringende landen terechtkwam.
Milieubeweging
Al eind jaren negentig sloot het Canadese bedrijf Gabriel Resources een deal met de Roemeense overheid om neer te strijken in het armoedige gebied, met het oog op de grootste Europese goud- en zilvervoorraad; 285 ton goud en 1361 ton zilver. Maar grote tegenstand en verscheidene rechtszaken over milieu en onteigening zorgden ervoor dat er tot op de dag van vandaag nog geen gram goud uit de rotsen is gehakt. Het lukt het Roemeense parlement maar niet tot een beslissing te komen, de druk uit de samenleving wordt steeds groter.
Dat is de verdienste van de jonge Roemeense milieubeweging. “We zouden Gabriel Resourses eigenlijk dankbaar moeten zijn”, zegt Stephanie Roth, activist van het eerste uur en winnaar van de Goldman Environmental Prize in 2005 voor haar werk in Rosia Montana. “Ze hebben een fantastische milieubeweging in het leven geroepen.”
De Zwitsers-Franse activiste streed eerder samen met Roemenen tegen een Draculathemapark in Transsylvanië. Ze woonde twee jaar lang in Rosia Montana om lokale activisten te helpen een groter actieplatform op te zetten. “Rosia Montana heeft het activisme in Roemenië naar een hoger niveau getild”, stelt ze tevreden.
Zwarte wolk
Tijdens het communisme was er onder de straffe hand van dictator Ceausescu weinig ruimte voor milieuactivisme. Na zijn dood in 1989 liet hij een sterk vervuild land na. Het bekendste schandaal is die van Copsa Mica, ‘de zwarte stad’, die na de val van het communisme al gauw de bijnaam meest vervuilde plaats ter wereld kreeg. In de jaren tachtig was op satellietbeelden een dikke zwarte wolk boven de stad te zien, afkomstig van de zwartkoolproducerende fabriek Carbosin. De levensverwachting in Copsa Mica was negen jaar lager dan het nationale gemiddelde.
De val van communistische regimes in Oost-Europa bracht vrijheid en democratie, maar milieu had in de beginjaren geen prioriteit. Eind jaren negentig bracht de Rosia Montana actie daarin verandering. Het lijkt een onomkeerbaar proces in gang te hebben gezet. ‘Red Rosia Montana’ is uitgegroeid tot een landelijke sociale- en milieubeweging en kan op steun rekenen van milieuclubs over de hele wereld.
In Boekarest gingen op het hoogtepunt van de protesten, eind september, 25 duizend mensen de straat op. Directe reden was een wetsvoorstel dat de exploitatie van de goudmijn in Rosia Montana tot een project van ‘nationaal belang’ maakt. Als deze wet er komt, mag het mijnbedrijf RMGC bewoners uit hun huizen zetten. “Roemenen leven in een democratie, maar merken nu dat ze nog steeds zonder pardon hun huis uitgezet kunnen worden”, verklaart Roth de grote opkomst. “Dat pikken ze niet langer.”
Boerderij
‘De revolutie begint met Rosia Montana’ is het motto van de demonstraties van de afgelopen maanden. De opstand gaat over meer dan milieu alleen. Roemenen uiten hun frustratie over het hele politieke systeem, legt boer en milieuactivist Eugen David uit. “We beginnen eindelijk te reageren op politiek misbruik. Twintig jaar na het communisme worden mensen wakker, het is genoeg.” Hij denkt dat dit nog maar het begin is van een grotere opstand in het land. “Rosia Montana is de doos van Pandora, het is tijd om die nu eens te openen.”
Rosia Montana ligt op drie uur rijden van de Transsylvanische hoofdstad Cluj-Napoca, ver weg in de Roemeense ruige natuur. Aan het eind van een omhoog slingerende onverharde weg ligt de boerderij van Eugen David. Hij houdt er negen koeien en er scharrelen wat kippen rond. Met zijn gezin leeft hij van veeteelt, landbouw en een pension voor toeristen en wandelaars.
David mist enkele tanden en zijn kleding zit onder de modder van het werk op het land. Het is moeilijk voor te stellen dat deze man de grondlegger is van de belangrijkste milieubeweging van Roemenië. Noodgedwongen werd hij activist en voorzitter van zijn eigen organisatie Alburnus Maior, de oude Romeinse naam voor Rosia Montana. In 2000 begon hij de campagne ‘Red Rosia Montana’. Hij nodigde Roemeense maatschappelijke organisaties uit om tot een gezamenlijk statement te komen tegen mijnbouw en het verdwijnen van natuurschoon.
David ziet de Rosia Montana Gold Corporation als ‘de bezetters’. Zijn 78 hectare land binnen de industriële zone moet plaatsmaken voor de goudmijn, als deze er komt. “Zo lang ik blijf zitten, kunnen ze hier geen mijn openen.” Hij is vastberaden. “Goud of zilver is me niks waard. Mijn land, mijn beesten en de natuur zijn voor geen goud te koop.”
Actievoeren leerde hij gaandeweg, van activisten uit de grote steden. Na al die jaren leidt hij nog steeds een eenvoudig bestaan op de boerderij. Hij heeft geen internetverbinding, de website van Alburnus Maior wordt bijgehouden door activisten in Cluj-Napoca. “Rosia Montana gaat over cultureel erfgoed, schone natuur en mensenrechten”, zegt hij ferm. “Voor al die dingen vecht ik.”
Op Davids landgoed kamperen regelmatig internationale milieuactiegroepen, die hun steun komen betuigen en acties helpen voorbereiden. Hij is nog een van de weinige inwoners van Rosia Montana die weigert met de Rosia Montana Gold Corporation te onderhandelen. Veel dorpelingen zijn vertrokken onder druk van de corporatie. “De logica stopt zodra het leidt tot vernietiging”, stelt David. “En dat is wat ze hier willen doen.”
Werelderfgoed
De Romeinen groevenal naar goud in Rosia Montana. De resten daarvan zijn nog zichtbaar maar als de plannen doorgaan zal een groot deel worden vernietigd. Rosia Montana hoort volgens ICOMOS, de internationale monumentenraad die Unesco adviseert, thuis op de Werelderfgoedlijst. In de berg Carnic zit acht kilometer Romeinse mijngangen. De archeologisch beschermde status is een paar jaar geleden al opgeheven om de Gold Corporation tegemoet te komen. “Hoe zouden we reageren als de Italianen goud vinden onder het Colosseum, en de boel daarom maar platgooien”, verzucht David.
Inmiddels houdt Rosia Montana Gold Corporation voet aan de grond in het dorp. ‘RMGC investeerde al 17 miljoen dollar in Rosia Montana’, luidt de tekst op een spandoek aan de voorgevel van het Rosia Montana Informatiecentrum waar RMGC kantoor houdt. Een pr-campagne over economische voordelen van het project draait op volle toeren. “Dit wordt het beste en meest verantwoordelijke mijnproject van Europa”, zegt Catalin Hosu, pr-man van de corporatie. “De mensen die in Boekarest en Cluj de straat op gaan, weten niet waar ze het over hebben”, zegt hij licht aangebrand. “Velen weten niet eens waar Rosia Montana ligt.” Bovendien, zegt hij, is goudmijnindustrie nooit zonder risico. “Cyanide wordt overal ter wereld gebruikt en we hebben een grondig veiligheidsplan.”
Weinig Roemenen hebben vertrouwen in het veiligheidsplan van RMGC. Belangrijke reden is de herinnering aan de milieuramp in 2000 bij Baia Mare. De angst voor een nieuwe ramp heeft de Roemenen gealarmeerd. Zo’n ramp zou veel groter zijn dan die in Baia Mara omdat Rosia Montana in een dichter bevolkt gebied ligt. “Mensen hebben het meegemaakt, het is niet abstract maar heel reëel”, aldus Stephanie Roth.
Mijnwerkers
Zo nu en dan bezoekt een delegatie van het parlement Rosia Montana. In het anders doodstille dorp is het dan opeens een drukte vanjewelste. Voorstanders van de mijn, vooral oud-mijnwerkers, worden met bussen binnengereden. Ze roepen leuzen als ‘Mijnen is ons brood’ en ‘Wij vechten voor onze banen, wat doen zij?’, gericht aan de demonstranten in de grote steden.
Stephanie Roth is ervan overtuigd dat ex-mijnwerkers in Rosia Montana worden gemanipuleerd en onder druk gezet. “Hen wordt keer op keer verteld: als de oppositie wint, hebben jullie straks geen baan.” Roth gelooft dat Rosia Montana Gold Corporation de strijd zal verliezen. “We zijn getuige van een historische beweging in de Rosia Montana-campagne. Over de hele wereld zijn mensen aan het demonstreren. De regering staat onder grote druk.”
Ook van de kant van Gabriel Resources overigens. Dit Canadese bedrijf dreigt de Roemeense staat met een claim van drie miljard euro als de vergunning om te mijnen wordt ingetrokken.
De Roemeense staat is nu voor een kwart eigenaar van Rosia Montana Gold Corporation. In ruil voor meer aandelen in het project gaf de regering aanvankelijk groen licht voor de wet die dorpelingen zonder juridische procedures kan onteigenen. Maar vanwege de politieke impasse en onrust in de samenleving werd onlangs een parlementaire commissie in het leven geroepen die opnieuw moest onderzoeken of de mijn legitiem is. Op 11 november is het wetsvoorstel afgekeurd, maar dat betekent nog niet het einde van de mijnplannen. De commissie stelt nu voor een nieuwe wet voor mijnbouw te maken.
Geef een reactie