“De Noordpool is alles voor Rusland”

De Arctic 30 krijgen amnestie, maar het boren naar olie in de Noordpool gaat door. De Noorse milieuorganisatie Bellona strijdt al jarenlang tegen deze boringen. In eigen land met protestacties. In Rusland zoeken ze liever de dialoog. Met de aanklacht tegen de Arctic 30 laat dit onberekenbare land zijn tanden zien. “Dit is wat ze met je doen als je in opstand komt.”

Boren in de Noordpool komt steeds dichterbij, hoe hard milieuorganisaties zich er ook tegen verzetten. Met argusogen volgen afdelingen van de Noorse milieuorganisatie Bellona in Sint-Petersburg en Moermansk de Russische plannen. Bellona begon in 1990 de nucleaire activiteiten van de Russen te monitoren en vestigde zich in 1994 in Moermansk. De organisatie wees als eerste op de zorgwekkende staat waarin olieplatform Prirazlomnaya zich bevindt – het heeft jaren in Moermansk liggen roesten en bevat onderdelen van het Hutton-platform dat in de Noordzee heeft gestaan. Veilig is exploratie in de Noordpool sowieso niet, maar je hoopt toch op zijn minst dat oliemaatschappijen de meest geavanceerde technologieën inzetten om risico’s zoveel mogelijk uit te sluiten.

Het gaat volgens de Russische Anna Kireeva, hoofd communicatie van Bellona Moermansk, in haar land allemaal om prestige. “Niemand interesseert zich voor de milieurisico’s of de economische aspecten; het is niet eens rendabel. Ze willen de Noordpool gewoon exploreren, ongeacht de gevolgen. De Noordpool is een nationaal ideaal.” De meerderheid van de Russische bevolking gelooft deze staatspropaganda volgens haar – ze volgen enkel de officiële media. Greenpeace wordt nauwelijks gesteund. “Toch was ik geshockeerd toen ik hoorde dat de meerderheid van het parlement vindt dat de Arctic 30 gevangenisstraf verdienen.”

Uitgeput

Bellona werkte samen met Greenpeace aan een rapport over olieplatform Prirazlomnaya, maar Gazprom liet dat niet toe. “Ze gaven ons de benodigde data niet. In Rusland zijn ze verplicht om openheid van zaken te geven, maar er is in de wetgeving geen strafmaat opgenomen, dus negeren ze onze verzoeken gewoon. Er staat toch geen sanctie op.”
Dat Greenpeace besloot het gewraakte platform te beklimmen, respecteert ze. “Ik denk dat alle andere middelen die ze konden inzetten waren uitgeput.” Enkele maanden geleden was volgens haar nog niet zo duidelijk hoe belangrijk de Noordpool is voor Rusland. “In feite illustreert de Greenpeacezaak dat voor het eerst.”

Celstraf

Had Greenpeace niet beter moeten weten? Gezien de legio voorbeelden van repressie? Kireeva vindt van niet. “Ik had dit optreden van de regering niet verwacht; een jaar geleden deed Greenpeace exact dezelfde actie en dat had geen consequenties. Ik had niet het idee dat ze zo’n groot risico namen.” Greenpeace zelf ook niet, zo merkte Kireeva aan de reacties toen Greenpeace-medewerkers direct na de arrestatie uit andere delen van Rusland naar Moermansk kwamen. “Ze waren ervan overtuigd dat het een enorme vergissing was en de crew van de Arctic Sunrise snel zou vrijkomen.” In plaats daarvan werden ze, zoals bekend, beschuldigd van piraterij, een vergrijp waar tien tot vijftien jaar voor staat. Inmiddels staan ze terecht voor hooliganisme, toch nog goed voor zeven jaar celstraf.

Dialoog

Op het werk van Bellona heeft de zaak rond de Arctic 30 vooralsnog weinig effect. Hun tactiek blijft hetzelfde: hameren op het veiligheidsbelang bij boren in dit kwetsbare, slecht bereikbare en grimmige gebied. Ze zetten zich ook intensief in tegen luchtvervuiling, een andere grote bedreiging van de ijskappen. Natuurlijk zijn ze faliekant tegen iedere vorm van exploratie, maar ze hebben niet de illusie dat ze die in hun eentje kunnen tegenhouden. “Geen bedrijf of natie kan veilig olie winnen in de Noordpool. Bovendien bestaat de technologie om olieverontreiniging in die koude condities op te ruimen niet. Daar moeten ze eerst oplossingen voor vinden. De Noordpool is geen speeltuin voor oliemaatschappijen.”

Bij internationale projecten lukt het milieuorganisaties om rond de tafel te zitten, zoals bij de trits Gazprom, Total en Statoil die hun zinnen hadden gezet op het Shtokman-veld in de Barentszee, een van de grootste gasvelden van de wereld. Vergeleken daarbij is Prirazlomnaya maar een klein olieveld. Kireeva: “Gazprom, Total en Statoil werkten al jaren aan documenten hierover en luisterden iedere drie maanden naar de voorstellen van lokale ngo’s en keken of ze die konden implementeren. Uiteindelijk is Shtokman uitgesteld omdat het op dat moment niet rendabel genoeg was. Maar er bestond dus dialoog, tot op zekere hoogte. Prirazlomnaya is een nationaal project, en betrokkenen Gazprom en Rosneft zijn niet bekend met het begrip dialoog.” Blijkbaar voelt Gazprom zich zonder buitenlandse partners niet verplicht om milieuorganisaties serieus te nemen.

Geen bescherming

Ondanks alles vindt Kireeva dat Greenpeace haar doel heeft bereikt. “Hiervoor werd er in Rusland niet gediscussieerd over de Noordpool of Prirazlomnaya, nu weet iedereen ervan. En ook dat dertig helden bereid zijn daarvoor in de gevangenis te zitten.” Cynisch genoeg hebben ook de Russische autoriteiten hun doel bereikt. “Nu ik heb gezien wat er met de Greenpeace-leden is gebeurd, zal ik als milieuactivist niet deelnemen aan een vreedzaam protest. Waarom? Omdat ik niet de gevangenis in wil. De regering heeft laten zien overal lak aan te hebben, ook aan mensenrechten. Als iets ze niet aan staat, dan straffen ze je. Als Rus heb ik geen enkele bescherming, dus ik ga niet meer de straat op.”

Ondertussen benadrukt Poetin steeds dat de Noordpool essentieel is voor Ruslands economische en veiligheidsbelangen. Hij lijkt geenszins van plan de enorme voorraden gas en olie met rust te laten. Wel heeft hij, zo tegen het einde van het Jaar van het Milieu (want dat was 2013 in Rusland, echt waar), aangekondigd dat er een nieuwe milieuvriendelijke wind in het land gaat waaien. “We hebben unieke ecosystemen, die invloed hebben op de duurzaamheid van het milieu van de hele planeet”, zei hij. Toegevend dat het milieu in het verleden nogal is verwaarloosd.

Of er veel zal veranderen is de vraag. In Sotsji en omgeving, de plek waar in februari 2014 de Olympische Spelen zullen plaatsvinden, is er bijvoorbeeld sprake van grootschalige misstanden. Milieuactivisten worden gevolgd door de geheime dienst, voortdurend aangehouden en gearresteerd bij routinecontroles en valselijk beschuldig van serieuze vergrijpen. Er zijn ook berichten over doorgesneden autoremmen. Ook journalisten zijn het slachtoffer van intimidatie.
Zoals Kireeva al zei: als Rus kun je je hiertegen nauwelijks wapenen. “De Olympische Spelen worden een enorme milieuramp en er zijn enorme mensenrechtenschendingen. Ik weet zeker dat de Spelen zelf fantastisch verlopen, dat is het enige wat onze regering interesseert. Het gaat ook hier allemaal om prestige.”