“Actievoeren via de rechtbank is het meest effectief”

De nieuwe plannen van het kabinet om de stikstofuitstoot te reduceren zijn het directe gevolg van de rechtszaken die het kleine Mobilisation for the Environment voert. “De grote milieuclubs zouden meer rechtszaken moeten voeren,” vindt de 73-jarige MOB-voorzitter én boerenzoon Johan Vollenbroek.

Met een handjevol medewerkers en een budget van een paar ton is Mobilisation for the Environment (MOB) enorm invloedrijk. Dat gebeurde niet van de ene op de andere dag.

Eindelijk grijpt het kabinet in om de stikstofuitstoot flink te verminderen. Missie geslaagd?
“Zo ver is het nog niet, maar ik hoop wel dat dit een nieuwe doorbraak is. We zijn voorzichtig positief over de plannen van het kabinet, al duurt het allemaal veel te lang natuurlijk. Het is ruim 3 jaar geleden dat de Raad van State, in navolging van het Europese Hof, oordeelde dat het stikstofbeleid van het kabinet niet strookt met de Europese wetten voor natuurbescherming.”

En nu gaan de provincies ook nog een jaar nadenken over de manier waarop ze het kabinetsbeleid gaan uitvoeren.
“Precies. Dus niemand weet wanneer de eerste reducties daadwerkelijk gerealiseerd worden. Bovendien focust het kabinet voorlopig alleen op de landbouw – de industrie en de luchtvaart krijgen nog een jaar uitstel. Overigens is dat tactisch niet slim: de boeren klagen nu, deels terecht, dat alles op hun bord wordt geschoven en andere vervuilers vrijuit gaan.”

Binnen regeringspartijen CDA en VVD is er veel weerstand tegen de stikstofplannen. Vreest u dat het beleid nog wordt afgezwakt?
“Nee, want beide partijen beseffen dat er een oplossing voor het stikstofprobleem moet komen. VVD en CDA staan met hun rug tegen de muur. Enerzijds bibberen ze voor hun achterban, anderzijds beseffen ze dat het stikstofprobleem de economie enorm belemmert. Al 3 jaar ligt de vergunningverlening – voor alle mogelijke projecten waarbij stikstof wordt uitgestoten – stil vanwege de stikstofcrisis. Alleen al in Gelderland gaat het om 800 vergunningsaanvragen. Niet voor niets steunt 49 procent van de VVD-leden de huidige plannen. En die andere 51 procent moet beter worden voorgelicht, want ze lijken de economische consequenties van niks doen niet te snappen. Want laat dat duidelijk zijn: de VVD doet dit niet voor de natuur, maar om de economie weer vrij baan te geven.”

Werkgeversorganisatie VNO-NCW reageerde teleurgesteld op de plannen van het kabinet. Zij vrezen dat alle vrijkomende stikstofruimte door de uitkoop van boeren naar natuurherstel gaat.
“Dat is ook zo. Als je extra stikstofruimte wilt creëren, voor bedrijven en nieuwe woningen, moeten eerst ook de industrie en de luchtvaart worden aangepakt. Toch zijn er allerlei partijen die nu al stikstofruimte proberen te krijgen, in de bouw bijvoorbeeld. Neem het Porthos project, een initiatief van het Havenbedrijf Rotterdam, Gasunie en staatsenergiebedrijf EBN om afgevangen CO2 van de industrie te transporteren naar lege gasvelden op zo’n 20 kilometer uit de kust. Dat project, dat 2 miljard euro subsidie krijgt, valt volgens het kabinet onder de bouwvrijstelling, omdat het om een milieuproject gaat en omdat de uitstoot tijdelijk is. Maar de bouw duurt 3 jaar! Dat is helemaal niet zo tijdelijk. Het is nog maar de vraag of dat bij de rechter standhoudt, dus procederen we daar tegen. We houden de druk erop.”

De Raad van State doet binnenkort uitspraak in deze zaak. Wat zijn de gevolgen als jullie winnen?
“Die zijn enorm. In eerste instantie voor Shell en Exxon omdat zij van Porthos gebruik willen maken om CO2 op te slaan. Maar ook de bouwsector komt dan weer helemaal stil te liggen.”

Hoeveel rechtszaken heeft MOB lopen?
“Momenteel voeren we tweehonderd procedures. Een paar jaar geleden waren dat er nog veel meer.”

Hoe betaalt MOB al die rechtszaken?
“Voor elke gewonnen rechtszaak krijgt MOB een vergoeding van 1.500 euro van de verliezende partij, vaak de provincies. Daarnaast ontvangen we giften via onze website. Ons budget bestaat uit een paar ton. Dat geld gaat allemaal naar ons juridische team, dat een fractie verdient van wat ze op de Zuidas zouden kunnen krijgen, en een handjevol ondersteunende medewerkers. Zelf ontvang ik niets.”

Is het voeren van rechtszaken de meest zinvolle manier om actie te voeren voor het milieu?
“Ja, natuurlijk! Veel grote milieuclubs zijn uitermate ineffectief. Hun lobby wordt totaal niet serieus genomen. Ze zouden veel meer rechtszaken moeten voeren. Alleen als je de overheid of bedrijven echt onder druk zet, nemen ze je serieus. Dat kan het beste door te procederen. Dat zie je ook bij de rechtszaak van Milieudefensie tegen Shell en hun aanpak van de multinationals.”

Urgenda heeft de staat aangeklaagd om CO2-reductie af te dwingen, Milieudefensie procedeert tegen Shell en mogelijk tegen andere multinationals, jullie focussen op stikstof. Waartegen moet nog meer worden geprocedeerd?
“Tegen de subsidies voor de fossiele industrie bijvoorbeeld. Het is mij echt een raadsel waarom nog geen enkele milieuclub daarmee naar de rechter is gestapt, want dat lijkt me toch strijdig met het halen van de Parijsdoelen. Helaas hebben wij onze handen al vol aan het stikstofdossier.”

Nog even over dat stikstofdossier: wat moet er nu met de boeren gebeuren?
“In 2020 bleek uit de studie Betaalbaar beter boeren van onderzoeks- en adviesbureau Ecor​ys en Ethical Growth Strategies, in opdracht van Greenpeace, dat de hervorming van de intensieve veehouderij haalbaar en betaalbaar is. Het plan komt er grofweg op neer dat boeren in hun boerderijen blijven wonen, maar dat de overheid het boerenland opkoopt en onderbrengt in een zogenaamde grondbank. Die gaat dat land vervolgens verpachten aan boeren die daarop natuurinclusief willen boeren of aan partijen die er bossen aanplanten. Dat kost pakweg 40 miljard euro, maar dan is de landbouw wel in één klap toekomstbestendig in die zin dat het bijdraagt aan het behalen van de Europese stikstof-, klimaat- en waterkwaliteitsdoelstellingen. Op die investering van 40 miljard zit bovendien een rendement van 5 procent, omdat kosten worden vermeden doordat gezondheids-, klimaat-, en natuurschade worden voorkomen.”

Gaat het die kant op als de boeren straks worden uitgekocht?
“De kans is klein. Ik heb dit plan aan Mark Rutte voorgelegd in het Catshuis, maar hij is principieel tegen een grondbank. Het past niet binnen zijn neoliberale denkbeelden. De vrije markt is heilig, dus de markt moet het oplossen, vindt Rutte. Behalve als het om Schiphol of KLM gaat natuurlijk, dan mag de overheid kennelijk wel met publiek geld strooien.”

U bent zelf opgegroeid op een boerderij. Raakt het u wat er nu met al die boerengezinnen gaat gebeuren?
“Natuurlijk. Een excuus van de regering voor 30 jaar mismanagement van de sector zou op zijn plaats zijn.”