Dertien vragen over Planet of the Humans

In discussies over fossielvrij, klimaatneutraal of eigenlijk alles wat met vergroening te maken heeft, komt opeens een nieuwe dooddoener voorbij. “Zeker Planet of the Humans niet gezien?” Dat zal helaas nog wel even zo blijven, want de geest is uit de fles. Waarom heeft iedereen het eigenlijk over deze film?

Ter ere van Earth Day werd de door Michael Moore geproduceerde klimaatfilm Planet of the Humans voor een maand gratis op YouTube gezet. We zien hoe een gedesillusioneerde klimaatactivist (regisseur Jeff Gibbs zelf) de hernieuwbare energiebelofte probeert door te prikken. Koren op de molen van klimaatsceptici. Alleen kloppen veel van zijn beweringen niet of zijn ze achterhaald. Waar anderen natuurlijk weer over schrijven (ook wij nu). Nog meer aandacht! Maar ja, negeren is ook weer verdacht. Het is een catch 22.

Het is dus helemaal niet ‘de nieuwe Michael Moore’?
Nee, dit is de eerste film van iemand die veel met Moore samenwerkt. Zonder diens bekendheid had er waarschijnlijk geen haan naar gekraaid. Maar het frame dat de ‘held van links’ kritiek heeft op de klimaatbeweging, volgens sommigen ook links, is ook voor mainstream media te mooi om te negeren.

Michael Moore noemt zichzelf en Jeff Gibbs klimaatactivisten met een onwelkome boodschap: groene energie werkt averechts en is gekaapt door de kapitalisten. Zijn ze van hun geloof gevallen?
Zo brengen ze het inderdaad wel. De klimaatbeweging als groene kerk die geen kritiek verdraagt, al helemaal niet als die van binnenuit komt. En bovendien iets te verbergen heeft. Een beproefd recept, kijk maar naar het succesvolle Cowspiracy, the Sustainability Secret, alweer uit 2014. Hierin werd betoogd dat milieuorganisaties bewust zwijgen over de invloed van vlees op klimaatverandering. Uit vrees dat donateurs zullen weglopen, angst voor het ‘vleescomplex’ en zelfs financiële afhankelijkheid van dat vleescomplex. Een groot deel van de film laat zien dat milieuclubs vragen hierover niet willen beantwoorden of ontwijken. Greenpeace Amerika weigerde stelselmatig mee te werken. Uit domheid of omdat Cowspiracy op sommige vlakken gewoon een punt had.

Pleegt Planet of the Humans dan geen wederhoor?
Eigenlijk niet. De regisseur overvalt alleen bekende Amerikaanse boegbeelden van de klimaatbeweging op een enorme demonstratie en vraagt ze om hun standpunt over biomassa. Een tamelijk omstreden en ingewikkeld onderwerp, waar zomaar uit de losse pols en onverwacht moeilijk een goed antwoord op te geven is. Zegt dit iets over de integriteit van de aangesproken klimaatactivisten, zoals wordt gesuggereerd, of over die van de makers?

Je vergeet dat de klimaatbeweging de film wilde verbieden. Dat is toch censuur?
Inderdaad riepen enkele grote namen, zoals Josh Fox van de anti-schaliegasfilm Gasland, activist Naomi Klein en klimaatwetenschapper Michael Mann, de makers op om de film terug te trekken omdat hij volgens hen misleidend, beschadigend en onwaar is. De manier waarop hun belangrijke bondgenoot, Bill McKibben van 350.org, in de film wordt neergezet, grenst aan smaad. Zijn organisatie stelt dat een groot deel van de nu bekende fossiele brandstofreserves in de grond moeten blijven zitten, anders halen we het klimaatakkoord van Parijs niet. Fox, Klein en Mann deden een moreel appèl op het fatsoen van de makers, dat is wat anders dan censuur. Bovendien: wil de echte klimaatbeweging opstaan? Vervelend is wel dat er door tendentieuze krantenkoppen als “Klimaatbeweging verkettert ‘gevaarlijke’ nieuwe film van Michael Moore” (De Volkskrant) en “Klimaatactivisten eisen verbod op nieuwe film Michael Moore” (NRC) bij sommigen de indruk is ontstaan dat de Nederlandse klimaatbeweging censuur wil plegen. Onterecht.

Wat zijn die zogenaamde onwaarheden dan?
Heb je even? De teneur van de film is dat hernieuwbaar geen haar beter is dan fossiel. Sterker, het is vervuilender, beweren de makers. Daar wordt een hele rits discutabele bewijzen voor geleverd, onder andere door een expert die later op de aftiteling wordt opgevoerd als co-producent. Ook als je niet gespecialiseerd bent op dit onderwerp, komt veel ongeloofwaardig over. Zo roept een verkoper van zonnepanelen dat ze maar 10 jaar meegaan. Geven de meeste leveranciers niet 25 jaar garantie? Allerlei factcheckers hebben zich op de film gestort. Zij ontdekten dat een aantal fragmenten zijn gebaseerd op de techniek van 10 jaar geleden – dat wordt niet in de film vermeld. De lancering van een elektrische auto die volgens een medewerker van het lokale energiebedrijf voor 95 procent op met kolen opgewekte elektriciteit rijdt? Stamt uit 2010. Kijk voor andere voorbeelden op de site van energie-expert Jasper Vis.

Ok, ze zijn een beetje slordig met de datering. Is dat alles?
Nou, het is wel relevant, bedenk maar even wat mobiele telefoons 10 jaar geleden konden en wat ze nu kunnen. Wind- en zonne-energie hebben een ongelofelijke vlucht genomen. Maar dat is niet alles. Veel boosheid komt doordat mede-producer en schrijver Ozzie Zehner beweert dat hernieuwbare alternatieven voor fossiele brandstoffen het tegenovergestelde effect bereiken en juist meer fossiele brandstoffen gebruiken. Bijvoorbeeld doordat de productie van zonnepanelen en windmolens meer energie kost dan met de opwek wordt bespaard. Volgens Jasper Vis is over de hele levenscyclus gerekend de CO2-uitstoot van stroom uit een windturbine ongeveer 100 keer lager dan van stroom uit een kolencentrale. Milieu Centraal vertelt de NOS in reactie op de film dat de energie die gebruikt wordt voor de productie van zonnepanelen na 2 jaar is terugverdiend. Daarna leveren ze nog 23 jaar milieuwinst.

Hm, er waren ook overtuigende scènes van een verwoeste heuvel voor de aanleg van een windpark. Klopt dat dan ook niet?
Jeff Gibbs zegt tegen een activist met wie hij daar is, dat het lijkt op mountaintop removal (bergtopverwijdering), wat doorgaans gaat over het delven van steenkool, bruinkool of andere grondstoffen en een vreselijke aantasting is van de omgeving. Maar de beelden in de film ondersteunen de opmerking van Gibbs niet. Als je terugkijkt, blijkt de verwoesting helemaal niet te zien. Het is ontzettend mistig, het zicht is beperkt. Communicatiestrateeg Ketan Joshi (die werkt voor de hernieuwbare sector, dus bepaal zelf of je hem wil geloven) laat luchtfoto’s zien van de plek waarover het gaat. Daarop lijkt de schade helemaal niet zo heftig. Sowieso biedt Joshi veel nieuwe inzichten.
In hetzelfde fragment zegt een man dat er altijd een kolencentrale op volle kracht mee moet draaien voor het geval dat de wind wegvalt. Dat klopt niet, volgens verschillende bronnen, waaronder deze. Allerlei activisten leveren argumenten tegen het windmolenpark, die vervolgens niet door de makers worden uitgewerkt. Lekker makkelijk.

Heb je daar nog meer voorbeelden van?
Zeker wel. Het is heel slim dat er allerlei onuitgewerkte balletjes worden opgegooid, waar ook klimaatactivisten van denken: daar heb je wel een punt. Vaak zijn dat discussies die al lang in de bredere klimaatbeweging spelen. Dat we niet voort kunnen gaan op deze weg maar grenzen moeten stellen aan groei, het blinde geloof dat technologie alles wel zal oplossen, dat grondstoffen eindig zijn of dat er veel mensenrechtenschendingen achter onze welvaart schuilen. Relevante onderwerpen, die een intelligentere behandeling verdienen dan ze in deze film krijgen. Echt kwalijk is het eco-fascistische balletje dat wordt opgegooid. Nu al is “We zijn gewoon met teveel mensen” een dooddoener om iedere discussie over de klimaatcrisis dood te slaan. Dat juist Moore cum suis, rijke inwoners van een land met een bizar grote voetafdruk, dit argument salonfähig maken, ik wil er eigenlijk geen woord aan vuil maken. Gelukkig heeft George Monbiot het hier al sterk en bondig beschreven. Voor wie denkt dat dit onderwerp onbespreekbaar is, Down to Earth besteedde er dit uitgebreide artikel aan.

Was iets minder felle kritiek op de film niet verstandiger geweest?
Waarschijnlijk wel. Stil zitten en wachten tot het overwaait. Nu denken complotdenkers: zie je wel, ze hebben iets te verbergen. Misschien had negeren geleid tot minder publiciteit. Er is zoveel in de film wat niet klopt of te kort door de bocht is, dat het ontzettend veel tijd kost om alle onjuistheden te corrigeren. Dat levert lange, saaie epistels op, waar lang niet iedereen zich doorheen zal worstelen. Dat juist Michael Moore zoveel schade aanricht aan de klimaatbeweging door opzettelijk onwaarheden te verkondigen – en dat ook nog Bill McKibben zwart werd gemaakt – voelde voor Josh Fox en Naomi Klein ongetwijfeld als een dolkstoot in de rug.

Hoe reageert Bill McKibben zelf?
In Rolling Stone vertelt hij in een (vrij lang) essay dat allerlei mede-activisten, waaronder hijzelf en Naomi Klein, Michael Moore voor het uitbrengen al gewezen hebben op de fouten in de film. Zonder succes. Volgens hem hebben de makers willens en wetens foutieve en beschadigende informatie gepaatst, over hem en de klimaatbeweging in zijn geheel. Ja, in 2009 dacht hij dat biomassa een oplossing zou kunnen zijn, maar in 2016 schreef hij al een stuk met de titel: “Burning Trees for Electricity Is a Bad Idea.” In de film wordt hij erop aangevallen dat hij nog steeds biomassa steunt. Waarom mocht hij zich in de film niet verdedigen?

Ontkent de film de klimaatcrisis?
Helemaal niet. Hebben mensen die de film steeds opvoeren als bewijs dat klimaatgekkies ongelijk hebben zelf eigenlijk wel gekeken? Klimaatverandering bestaat en moet bestreden worden, is de duidelijke boodschap van de makers. Alleen is de huidige strategie, inzetten op hernieuwbare energie, volgens hen niet effectief. Een fossielvrije wereld is een utopie. Best een statement dat een genuanceerd onderzoek waard is. Maar niet door deze makers.

Is er ook aandacht voor klimaatrechtvaardigheid of energiecoöperaties?
Nee, helaas wordt juist die steeds luider wordende beweging helemaal buiten beschouwing gelaten. Planet of the Humans probeert te bewijzen dat de wereld van de hernieuwbare energie gecorrumpeerd is door partijen als de Koch-broers. Deze oliemiljardairs zijn belangrijke geldschieters van klimaatsceptische organisaties. Natuurlijk, nu de fossiele industrie terrein begint te verliezen, zullen zij eieren voor hun geld kiezen en proberen voet aan de grond te krijgen in de hernieuwbare energie. De strijd moet dan zijn dat de energiesystemen losgeweekt moeten worden van bedrijven die slechts uit zijn op macht en winst. Dit is bepaald geen nieuwe gedachte, hoewel het bij Jeff Gibb blijkbaar nog steeds niet echt is doorgedrongen. Een van de steeds terugkerende leuzen bij grote demonstraties (missen jullie ze ook?) is niet voor niets: system change, not climate change.

Moet iedereen die film nu gaan kijken of niet?
Dat moet iedereen voor zichzelf beslissen. Je kunt je tijd beter besteden door deze twee genuanceerde interviews van de Amerikaanse ochtendshow Rising te kijken. Hier krijgen producers Michael Moore en Ozzie Zehner en regisseur Jeff Gibbs de kans hun verhaal te doen. Dit is stukken helderder en interessanter dan de film en is sneller voorbij. Heb je echt weinig tijd, kijk dan het interview met Josh Fox. Die zet kort en krachtig uiteen wat er mis is met de film en geeft een stem geeft aan een klimaatbeweging die juist niet is gekaapt door het kapitalisme, die juist wel hoopvol is, die het waard is om voor te vechten en ook effectief is. Terwijl Planet of the Humans de kijker achterlaat met het gevoel dat het geen zin heeft en we allemaal naar de kloten gaan.