“Klimaatpessimisten denken dat klimaatverandering niets met hen te maken heeft”

‘Klimaatverandering is een ramp van een onderwerp, ik zeg het maar gewoon eerlijk.’ Met deze verzuchting begint Jelmer Mommers zijn onlangs gepubliceerde boek, dat hij op 7 juni presenteerde tijdens de Klimaatnacht. Elk nieuw onderzoek toont aan dat klimaatverandering nog erger is, of nog sneller gaat dan we al dachten. Mommers (1987) is journalist Klimaat en Energie bij De Correspondent, waar hij heldere en diepgravende stukken schrijft. Hij bekent in het boek dat ook hij weleens de neiging krijgt om in foetushouding in een hoek van de kamer te gaan liggen. Maar dat is geen optie, zegt hij: “We vergeten vaak dat we zélf aan zet zijn. En er is nooit een reden om op te houden.”

Is het boek een poging een uitweg uit de wanhoop te vinden?

“Zeker. Wie het onderwerp klimaatverandering volgt, kan continu wanhopig worden. Tijdens het schrijven ben ik me één keer kapot geschrokken en ben ik ook een keer heel positief verrast. Ik schrok heel erg tijdens het inventariseren van wat er nu precies mis is. Niet alleen wat betreft de opwarming, maar ook wat betreft het uitsterven van diersoorten, het verminderen van de bodemvruchtbaarheid, de luchtvervuiling, de dode zones in de oceanen – een rampzalige waslijst, waar de opwarming bovenop komt. Blij verrast werd ik bij het inventariseren van alle oplossingen en opties die we nog hebben. En een terugblik in de geschiedenis leert hoe snel veranderingen tot stand kunnen komen als slechts een kleine groep mensen zich er vastberaden voor inzet.

Veel mensen hebben het idee dat de toekomst al vaststaat. Ik ben geen optimist, want dan zou ik ervan overtuigd zijn dat het wel goed kwam. Ook geen pessimist, die zeker weet dat het misgaat. Ik zit er tussenin: we maken de toekomst zelf. Er zijn goede redenen om aan te nemen dat we snel de CO2-uitstoot kunnen afbouwen, dat we snel op grote schaal kunnen bouwen aan het herstel van ecosystemen. Mijn hoop is dat de beweging om de aarde leefbaar te houden sterker wordt, maar ik heb geen stellige zekerheid dat het gebeurt.”

Jij wilt een ander verhaal vertellen over klimaatverandering. Wat is er mis met het verhaal dat we nu horen?

“We horen steeds dat we enorm gaan verliezen bij een duurzame transformatie. Duurzaamheid zou leiden tot hoge kosten, onzekerheid, onbetrouwbare energievoorziening door de wisselvalligheid van zonne- en windenergie, verlies van comfort, verlies van onze manier van leven. De gehaktbal gaat in de ban! Het verhaal dat we zouden moeten vertellen, gaat over wat we winnen als we overstappen op een duurzamer systeem. Dat tempert niet alleen klimaatopwarming, het leidt tot veerkrachtige ecosystemen, brengt ons in een nieuw economisch tijdperk, creëert miljoenen nieuwe banen en vergroot de gezondheid van vele miljoenen mensen, dankzij schone lucht.”

Ondertussen wordt zonne- en windenergie steeds goedkoper en buitelen de nieuwe ontwikkelingen van duurzame elektriciteit over elkaar heen. Gaat die transitie niet deels vanzelf?

“Dat denk ik niet. Die hoopgevende kostendaling van zonne- en windenergie is het gevolg van keuzes van mensen om in die industrie te gaan werken, van start-ups die besluiten om na alle moeilijke beginjaren toch door te gaan, van overheden die daar financiële steun aan verlenen. En zelfs de razendsnelle ontwikkeling van duurzame elektriciteit moet nog zes keer harder gaan om de Parijsdoelen te halen. Het ontwikkelen van alternatieven voor warmte en transport gaat veel trager. We kunnen er dus niet gerust op zijn dat het vanzelf de goede kant opgaat.”

Misschien keert de wal het schip?

“Dat is echt niet zo. Veel processen van klimaatverandering versterken zichzelf. Tegen de tijd dat klimaatverandering zo hevig is dat iedereen zal zeggen ‘nu moet het écht anders’, zijn we op het punt aangekomen dat het heel moeilijk is de boel nog te redden. Al moet ik erbij zeggen dat ‘redden’ suggereert dat we verloren gaan als we niks doen. Dat is ook weer niet zo. De kans is groot dat we in dat geval moeten aanmodderen op een veel ruigere aarde. En ook dan is er nog geen reden op te houden met het bestrijden van klimaatverandering. Als we de twee graden voorbij gaan, zijn bijna alle tropische koralen afgestorven. Dat is rampzalig, maar ook dan eindigt de wereld niet en moeten we ons best doen de opwarming te beperken tot 2,5 graad. En als dat niet lukt, proberen onder de 3 graden te blijven. Want elke stijging leidt tot nieuwe verslechteringen. Er is dus nooit een reden om op te houden.”

Je schrijft dat een van je beste vrienden ervoor kiest weg te kijken. Gaat dit boek hem overtuigen in actie te komen?

“Ik hoop dat iedereen die dit boek leest, begrijpt dat je ook kiest door je afzijdig te houden. We gedragen ons vaak als toeschouwers, die toekijken hoe de mensen op het veld falen. Pessimistische uitingen als ‘het gaat helemaal mis, de aarde gaat kapot’ verraden een houding dat klimaatverandering kennelijk niks met jou heeft te maken. Dat is de grootste misvatting. We zijn allemaal met elkaar verbonden. We krijgen ideeën, omdat we met elkaar praten. Het voedsel dat we eten, is door anderen gemaakt. Er zijn diertjes in de bodem en lucht die dat voedsel mogelijk maken. Maak nooit de fout te denken dat je een eiland bent. Als je beseft dat alles met elkaar samenhangt, wordt het gemakkelijker te zien hoe je onderdeel kunt zijn van de oplossing. Of misschien al bent.”

Jelmer Mommers, Hoe gaan we dit uitleggen – Onze toekomst op een steeds warmere aarde.
Te bestellen bij: Uitgever De Correspondent,
Prijs: € 20,00. Ook verkrijgbaar als e-book (€ 7) of audioboek (€ 12,50).