14 november ging de 31e editie van het Amsterdamse documentairefilmfestival IDFA van start. Dit jaar biedt het programma opvallend veel films die vragen oproepen over de positie van de mens ten opzichte van het dier en/of de natuur. Dit zijn onze tips.
Aquarela
Extase, inspiratie, ontzag: door de lens van water kun je volgens de Russische regisseur Victor Kossakovski iedere mogelijke emotie ervaren. Het water is dan ook de hoofdpersoon in deze filmische reis, die begint bij het betoverend mooie Baikalmeer in Siberië. In die beginscène speelt de mens, bij wijze van uitzondering, ook even een rol. Kossakovski filmt net twee mannen die een dode automobilist onder het ijs vandaan proberen te halen als een stuk verderop een auto een wak inrijdt en in de diepte verdwijnt. Een bizar moment, indirect veroorzaakt door klimaatverandering. Over het bevroren meer rijden kon vroeger prima, maar blijkt nu enorm risicovol door de onvoorspelbaarheid van het ijs.
“Er worden honderden films over de opwarming van de aarde gemaakt, en er verandert niets”, zegt Kassakovski in een mooi interview van de Filmkrant. Voor Aquarela,zette hij alle cinematografische middelen in, om de film zowel visueel als auditief overrompelend te laten zijn. De kijker wordt misselijk van de huizenhoge golven tijdens een storm op de Atlantische oceaan, voelt zich omringd door het natuurgeweld van orkaan Irma en geniet van de hoogste waterval ter wereld (de Angelwaterval in Venezuela). Alles om het publiek de extreme schoonheid en kracht van water te laten ervaren. Taal noch verhaal, toch typerend voor de mens, spelen een rol. Het water brengt ons als vanzelf van locatie naar locatie. De mens vindt zichzelf volgens Kossakovski veel te belangrijk. Bescheidenheid zou ons passen. Dat is precies het gevoel dat hij oproept.
Buddy
Vaak gaan films over de liefde tussen mens en dier over ongezonde en buitenissige relaties, en is het toch een beetje aapjes kijken. Niets van dat alles bij dit integere portret van zes hulphonden en hun baasjes. Fascinerend hoe deze honden getraind zijn om hun baasje bij praktische zaken te ondersteunen – helpen bij omdraaien in bed, instoppen, aankleden – én psychologische zorg te verlenen. Het dier blijft dier en de mens mens, maar ondertussen bouwen ze een band op die misschien wel dieper gaat dan die tussen mensen. Een man met een posttraumatische stressstoornis kan weer enigszins functioneren omdat hij weet dat zijn Mister hem behoedt voor gevaar. Al deze baasjes durven zich volledig aan hun hond over te geven omdat ze zich zonder hen niet kunnen handhaven. Als blinde rennen over een smal bospaadje, alleen wonen terwijl je niet eens de kracht hebt zelf je medicijnen in je been te spuiten. Zet dat eens af tegen de dieren in de bio-industrie die aan mensen overgeleverd zijn.
Genesis 2.0
Jarenlang is het een taboe geweest om overblijfselen van mammoeten op te graven. Tegelijk brengen de slagtanden op de Chinese markt goed geld op. Deze film volgt een groep Russen die met gevaar voor eigen leven en onder erbarmelijke omstandigheden op de Nieuw-Siberische Eilanden slagtanden proberen op te sporen. Door de dooi van de permafrost komen steeds meer dieren uit het ijs tevoorschijn, en daarmee ook bruikbaar dna. En geloof het of niet, wetenschappers zijn bezig om de mammoet weer tot leven brengen. Een van hen is de geneticus George Church. De manier waarop hij wordt binnengehaald op een studentenbijeenkomst, als popster slash goeroe, roept een ongemakkelijk gevoel op. De documentaire begeeft zich vervolgens op het gebied van de synthetische biologie: technologie als oplossing voor al onze problemen. Hoezo, massa-extinctie? De mens kan uit LEGO-blokjes gewoon weer nieuw leven bouwen. Diersoorten die zich niet natuurlijk kunnen voortplanten kunnen we toch mengen. Een paard dat deels zebra is; het bestaat. Niet omdat het moet, maar omdat het kan. Dit is zo’n film die je prikkelt om na te denken en vragen te stellen, waarbij je misschien wat verward achterblijft. Zo veel fijner dan films die je precies vertellen wat je moet denken.
Losing Alaska
Weinig opbeurend portret van het eerste Amerikaanse dorp dat (naar verwachting) door klimaatverandering zal verdwijnen. En snel. In een slechte maand verschoof de kustlijn bijna 23 meter richting Newtok. Het dorp in Alaska is gebouwd op de permafrost, die door erosie en een stijgende waterspiegel en temperatuur langzaam maar zeker ontdooit en afbrokkelt. Dronebeelden tonen de adembenemende schoonheid maar ook hoe penibel de situatie is van de 375 bewoners, die volkomen afgesloten zijn van de bewoonde wereld. Als het echt misgaat daar, zitten ze als ratten in de val. Obama noemde de situatie in 2015 Amerika’s wake-up call: “Dit gaat ons allemaal aan.” Ondertussen gebeurt er weinig. De getergde en onderling verdeelde bevolking zit er volledig doorheen. Vertrekken naar de stad betekent het verlies van hun manier van leven en identiteit. Het liefst willen ze met zijn allen naar een nieuwe plek. Laten de instanties en de wereld deze mensen zomaar in de afgrond glijden? Het antwoord laat zich, vrees ik, raden.
Progress vs Sunsets
IDFA programmeert ook films die zich bewegen tussen kunst en documentaire. In Progress vs Sunsets wordt kinderen gevraagd te reageren op YouTube-filmpjes over dieren. Het beroemde zeepaardje dat een wattenstaafje vasthoudt bijvoorbeeld. Filmpjes van dieren die met hun kop vastzitten in blikjes, flessen of zakken. Of dieren die tijdens safari’s bezoekers aanvallen. Hebben dieren recht op privacy, vraagt de maker bijvoorbeeld. Terwijl de kinderen antwoord geven, lopen ze zelf ineens rond in het clipje, of zijn ze op andere manieren creatief in bestaand beeldmateriaal gemonteerd. Dat maakt het speels, verrassend en ook gewoon leuk. De combinatie van beelden en de ideeën van de kinderen versterken elkaar. Moeten we dieren wel steeds filmen? Moeten we niet een stapje terugdoen? Wat hebben we eigenlijk voor een betere en schonere wereld over? Allerlei vragen en thema’s komen aan bod, en kinderen lijken best goed in staat om daar zelf over filosoferen. Een fijne, andere blik.
Scenes From a Dry City
Net als de inheemse bevolking in Losing Alaska zijn het ook in deze korte documentaire de economisch minder bevoordeelden die het meest te lijden hebben, in dit geval van een nijpende watercrisis. In Kaapstad lijkt na drie gortdroge jaren het moment dat er echt niets meer uit de kraan druppelt nabij. Terwijl de golfbaan nog groen is, wordt elders gedemonstreerd voor het recht op schoon drinkwater voor allen. Ook hier blijkt klimaatontwrichting geen op zichzelf staand, maar een complex en alomvattend probleem.
Sheep Hero
Een hoofdpersoon die droomt van een bijzonder fotogeniek beroep; dit portret van schaapherder Stijn is een aanrader. De titel Sheep Hero verwijst naar het bedrijf van Stijn, de Schapenheld. Een gemankeerde held, die tegen beter weten in en om begrijpelijke redenen probeert het beroep van traditionele schaapherder in ere te houden. Rondkomen is eigenlijk onmogelijk; ook natuurbeheerders zoeken zo efficiënt mogelijke oplossingen en dat zijn Stijn en zijn schapen nadrukkelijk niet. Het te voet verplaatsen van duizenden schapen vinden we als we elders op vakantie zijn misschien charmant, maar in Nederland wordt het niet meer getolereerd. Stijn en zijn vrouw riskeren de boetes en doen het toch. Ze worden niet gesnapt, maar die boete komt er toch als een winkeleigenaar de politie belt, vanwege die ene drol op zijn stoep. In een vrij lange scène zien we Stijn met een maat de door een professional geslachte schapen ontbenen. Dat hoort ook bij dit vak: vuile handen maken.
Vergelijkbare films over leven in evenwicht met de natuur zijn Inland Sea, over een bejaarde visser in een deel van Japan dat door de modernisering is vergeten, en Beloved: een rustgevend portret van een van de laatste, traditioneel werkende vrouwelijke herders in Iran. De onverwoestbare vrouw van 82 lijkt alleen met haar koeien het gelukkigst.
Soyalism
Het verband tussen ontbossing, landroof, monocultuur, extreem veel pesticidengebruik en natuurlijk mestoverschotten van de varkensindustrie is voor veel mensen inmiddels wel duidelijk. De mooi vormgegeven film Soyalism begint in een bizar klinisch en strak geregisseerde slachterij in China. Trots zegt de baas dat de machines uit Nederland komen en ze 600 varkens per uur kunnen slachten. Waar een klein land groot in kan zijn…
In betrekkelijk weinig tijd legt deze film uit welke enorme wissel de intensieve veehouderij, met soja als voedingsbron, trekt op de wereld – in het bijzonder de landen Brazilië, de VS en Mozambique. Of je nou een varken eet uit China of Brazilië, ze smaken allemaal hetzelfde, zegt iemand in de film. Net als kippen trouwens. Ze smaken allemaal naar soja. Naar niks dus.
IDFA, 14 t/m 25 november, Amsterdam. Meer info op www.idfa.nl.
Geef een reactie