Down To Earth Magazine

Milieu | Mensen | Meningen

Logo Down To Earth

Zoek op de site

  • Home
  • Onderwerpen
    • Uitgelicht
    • Energie & klimaat
    • Landbouw & voedsel
    • Mobiliteit
    • Bossen
    • Economie
    • Mensenrechten
  • Rubrieken
    • Interview
    • De Activist
    • Opinie
    • Boeken en films
    • Consument
    • Recept
    • Columns
  • Magazines
  • Nieuwsbrief
  • Over ons
Home > Boeken en films > Kijktips > IDFA: 9 documentaires over roofbouw op de aarde

IDFA: 9 documentaires over roofbouw op de aarde

Wendy Koops | 15 november 2019 | Reageer

De signalen dat we op te grote voet leven zijn moeilijk te missen. Op documentairefestival IDFA gaan opvallend veel films over de exploitatie van de Aarde door de mens. Die vaak van buiten de gemeenschap komt, en de bevolking met lege handen achterlaat als de winst binnen is. Negen documentaires die je met je neus op de feiten drukken.

1. Amussu

In 2011 is de bevolking van het Zuid-Marokkaanse Imider het zat. De grootste zilvermijn van Afrika heeft hun water, lucht en de omgeving vervuild en gebruikt zoveel water voor de winning dat hun oase met fantastische amandelbomen begint te verpieteren. Ze sluiten de waterpijplijn af en zetten een protestkamp op, dat nog altijd wordt bewoond. Hoewel de mijn wel gewoon in bedrijf is, zijn hun watervoorraad en oase veilig gesteld. Bijzonder is dat de demonstranten hun verhaal zelf vertellen en zingen.

2. Balole, the Golden Wolf

Wat gebeurt er eigenlijk als alle grondstoffen gedolven zijn? Als de camera uitzoomt wordt pas zichtbaar hoe enorm de krater is die “de witte man” met zijn machines en dynamiet achterliet in Ouagadougou, de hoofdstad van Burkina Faso. Officieel bestaat deze plek niet, toch krioelt het er van de mensen. Een paar duizend mannen, vrouwen en kinderen proberen in de naargeestige steengroeve hun boterham te verdienen.

Zij hebben geen immense voertuigen, maar moeten het hebben van pure spierkracht. Oké, ze branden ook vuurtjes tussen de rotsen, in de hoop dat ze dan eerder splijten als ze er keer op keer met een moker opslaan. Verder is het vooral heel hard werken om de enorme rotsblokken steeds kleiner te slaan en de fijne steentjes in een grote schaal bovenop het hoofd over een lange, steile weg naar boven te sjouwen. Stoffige kinderten spelen in deze ongezond ogende omgeving.

Dat we veroordeeld zijn tot dit hol, betekent niet dat we geen rijk gevoelsleven hebben of geluk kennen, vertrouwt een man de camera toe. “We verdienen respect. Geen medelijden.” Een tweeling die na school nog uren in de steengroeve moet werken, ziet heel goed hoe scheef het is dat de rijken op hen neerkijken. Hun huizen zijn tenslotte gebouwd van de stenen uit het hol; dankzij hun bloed, zweet en tranen.

3.Earth

In 2006 maakte Nikolaus Geyrhalter het onthutsende Our Daily Bread, een commentaarloos en beeldschoon portret van de klinische, doorgeschoten technologische wereld achter onze voedingsindustrie. Het opende destijds bij velen de ogen. Ook zijn nieuwe documentaire Earth biedt veel stof tot nadenken. Met shovels, graafmachines, gigantische boren en andere imposante gevaarten gaat de mens hierin de Aarde te lijf. Geprikkeld door de term Antropoceen, focust Geyrhalter op de enorme hoeveelheden aarde die de mens verplaatst (meer dan door de natuur wordt verplaatst) en de wonden die de mens daarmee aanbrengt op de huid van de Aarde. Hij filmt dagbouw in Hongarije (bruinkool) en Spanje (zilver), het boren van een nieuwe treintunnel bij de Brennerpas en nog wat staaltjes van menselijk vernuft. Het meest ijzingwekkend is de opslag van nucleair afval in een voormalige zoutmijn – dat blijkt niet zo veilig als gedacht.

Interessant is dat hij zich richt op de uitvoerenden. We zien ze aan het werk in hun onwerkelijk grote machines. Een van de Amerikanen die in Californië bezig is een complete berg af te graven voor een woonwijk, zegt dat het een dagelijks gevecht is met zijn machine die hem voortdurend op zijn donder geeft. Een Italiaan in de marmermijn van Carrara is verslaafd aan de adrenaline van het altijd op de loer liggende gevaar. De Aarde geeft zijn schatten namelijk niet altijd zonder verzet prijs. De werkers zijn ook trots: op de techniek, op de enorme schaal waarop ze werken. Velen zeggen dat het zo bijzonder is dat zij de eerste mensen zijn die bepaald materiaal zien. Tegelijk is iedereen sceptisch over de koers die wordt gevaren: de honger naar meer, de schijnbare vooruitgang. Het enorme tempo waarin de mensheid de laatste jaren, met behulp van allerlei technologie en techniek, die enorme honger kan bevredigen, stemt niet vrolijk. In een tijd dat grond en hulpmiddelen steeds schaarser worden, is het onherroepelijk opgebruiken en aantasten daarvan steeds simpeler geworden.

4. Honeyland

Misschien wel het mooiste voorbeeld van wat we als mensheid verliezen door vooral bezig te zijn met vooruitgang en kortetermijndenken is Honeyland. In een verlaten bergdorp in de Balkan verzorgt de imker Hatidze haar bedlegerige moeder. Hatidze oogst haar honing op de meest betoverende plekken, zoals op een richel hoog in de bergen met een fantastisch uitzicht op de paradijselijke valei. Ze is de bijen dankbaar en neemt nooit meer dan de helft van hun honing weg.

Als onverwacht een armoedig gezin met een roedel kinderen en een kudde runderen haar intrek neemt in het dorp, verandert de film ineens in een allegorie. Met hun chaotisch en enigszins asociale gedrag (van met name de ouders) verstoren zij de harmonie waarin Hatidze leeft. Als de onder geldzorgen gebukt gaande vader zich op de honingproductie stort en met een flinke hoeveelheid bijenkasten komt aanzetten, volgt een ramp in slow-motion. Uiteindelijk trekt hij met zijn karavaan verder en zijn de wilde bijenvolken van Hatidze gestorven. Deze film draait vanaf 9 januari in de Nederlandse filmhuizen.

5. North

In het uiterste noordoosten van Canada ligt Yukon, voorheen een welvarende mijnstreek waarvan de destructieve gevolgen zich langzaam maar zeker aan de kijker openbaren. Alles is voor altijd besmet: de grond, het water, de vissen en de wilde dieren. Leven van het land is hierdoor voor de inheemse volkeren in de omgeving steeds lastiger geworden. Als ze al gecompenseerd zijn, dan was dat in ruil voor het afstaan van hun landrechten. Als ze nu bijvoorbeeld willen jagen, moeten ze eerst door de bureacratische molen.

Bijzonder is dat de sprekers, de gelukszoekers van toen maar ook de originele bewoners, voortdurend aan het woord komen, zonder dat ze te zien zijn. Elk stukje lood of zink dat hier uit de mijn is gehaald, ligt nu waarschijnlijk ergens in de wereld te rotten op een vuilnisbelt, vat een van hen de nutteloosheid van dit alles samen. We kunnen nooit meer terug naar hoe het was, zegt een ander. Het geld is verdiend, de omgeving leeggezogen en de achterblijvers zitten met de gebakken peren. En op dit moment gebeurt op allerlei plekken in de wereld precies hetzelfde.

6. Landless

Land en macht zijn hetzelfde in Brazilië, zegt regisseur Camila Freitas in een interview over haar film. Volgens haar zijn politici vaak ook grote landeigenaren. Vier jaar lang volgt ze de Landless Workers’ Movement, die landhervormingen wil en haar eis kracht bijzet door met vele families stukken land te bezetten. In dit geval gaat het om een suikerrietfabriek, waar ze een kamp neerslaan en voedsel beginnen te kweken. De beweging wil hervormingen: minder gif en chemicaliën, minder monocultuur en natuurlijk een eerlijke verdeling van land. Het is interessant om te zien hoe dit grassroots activisme functioneert. Er wordt veel gepraat, maar er is ook veel daadkracht.

Volgens de film wordt 70 procent van de Braziliaanse voedselproductie verbouwd door boerenfamilies, terwijl ze slechts gebruikmaken van een klein deel van het landbouwarsenaal. Of deze beweging onder Bolsonaro succesvol blijft, is maar de vraag. Hun verzet wordt gecriminaliseerd en als terrorisme bestempeld. Bovendien stelt hij wapens ter beschikking aan grote landeigenaren die zich willen verdedigen tegen de landlozen.

7. Maxima

Als de tweede goudmijn van de wereld leeg raakt, wil het bedrijf graag iets verderop in de Peruaanse Andes aan de slag. De grond is al gekocht en onder het meer ligt een goudader. Alleen zit er ook een adder onder het gras: er is één stuk land niet van hen. Máxima en haar gezin weigeren het te verkopen, ook omdat ze niet willen dat het water waar de hele gemeenschap afhankelijk van is, verpest zal worden. We krijgen te zien wat zij aan treiterijen en bedreigingen over zich heen krijgen. Tamelijk heftig videomateriaal laat zien hoe haar dochter zelfs knockout wordt geslagen.

De politie verdedigt de belangen van de multinational en is onderdeel van de steeds terugkerende intimidaties. Toch lukt het Máxima aanvankelijk om bij de rechter haar gelijk te halen. Ondanks de overmacht van haar tegenstanders wijkt deze ongeletterde vrouw niet. Haar land is haar alles, dat geeft haar alles wat ze nodig heeft. Uiteindelijk krijgt ze steun van buurtgenoten, ngo’s en zelfs de internationale gemeenschap. Ondertussen vernielen medewerkers van het mijnbedrijf nog steeds haar gewassen en terroriseren ze haar en haar familie.

8. You Think The Earth Is A Dead Thing

Ook in Martinique zit de bevolking met een afschuwelijke erfenis, in dit geval van de bananenteelt. Terwijl al sinds 1972 bekend is dat de pesticide chloordecon mogelijk kankerverwekkend is, werd het tot 1993 door bananenplantagehouders in Martinique gebruikt. In de VS werd het in 1975 al verboden. Het spul zit in het ecosysteem en de bevolking kampt met allerlei aan dit door de mens ontwikkelde gif gerelateerde ziekten.

Gelukkig is niet alle natuur op het eiland aangetast. Misschien wel het meest fascinerende stuk uit deze film is wanneer twee vrouwen door het oerwoud lopen om geneeskrachtige kruiden te plukken. Ze komen met armen vol terug. Hier is wat paracetamol, daarvan kun je zeep maken, dit helpt tegen de griep, dit tegen menstruatiepijn. Er is enorm veel variëteit, en alles lijkt in overvloed aanwezig. Een aantal mensen proberen medicijnen te maken van al die planten die gratis en voor niets om hen heen groeien. Ze maken kruidenmengsels voor Parkinson, dementie, depressie en kanker. Een sterke film, waarin het koloniale verleden en de nog altijd verstoorde machtsverhoudingen een belangrijke rol spelen.

9. No gold for Kalsaka

Er werd ze gouden bergen beloofd: banen, studiebeurzen, geld en ontwikkelingshulp. Maar van de opbrengsten van de open-pit goudmijn van Kalsaka in Burkino Faso kwam helemaal niets terecht bij de bevolking. Die blijft achter met een enorme kater en vervuilde grond. Ze kunnen er geen eten meer verbouwen en maken zich zorgen over hun grondwater. Hiervoor leefde de bevolking van de opbrengsten van een kleinschalige goudmijn. Nu is de berg van hun voorouders veranderd in een enorme krater, een onherstelbare aantasting van de natuur. “De witte man kwam en maakte bedelaars van ons”, zegt een bewoonster. De multinational loopt weg met de opbrengsten en nam de bevolking haar waardigheid en bestaansrecht af.

Nieuwsbrief

Hoe vaak wil je mail van ons ontvangen?

Categorie: Kijktips Tags: grondstoffen, mijnbouw, bijen, IDFA

Wendy Koops

Wendy Koops

Wendy Koops is journalist

  • Volg Wendy Koops op Twitter @KoopsWendy
  • Alle artikelen van Wendy Koops op Down To Earth Magazine

Geef een antwoord Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Gerelateerde berichten

Kijktips

Deze docu’s moet je (thuis) niet missen tijdens het IDFA

Het IDFA vindt dit jaar deels online plaats. Om deze topfilms zou je volgens onze recensent tranen kunnen laten van ontroering. Of van verdriet, liefde, schoonheid, woede en nog zo wat emoties.
Meningen

Op is op: goudkoorts in Burkina Faso

Documentairemaker Michel Zongo vertelt het verhaal van Kalsaka, een dorp waar een Britse goud-multinational de mensen achterliet met wat je ziet in de film: niets. Geen 'nieuw Parijs' maar vervuild drinkwater. Toch blijft Zongo hoopvol, want "cinema kan de wereld veranderen."
Kijktips

Kijk- en luistertips: De Ommezwaai, WaterBear en Wintergasten

Een podcastserie over wat bedrijven het laatste zetje geeft om te vergroenen, een schatkamer vol klimaatfilms en een bijzondere Wintergast.
Kijktips

Kijktips: Ruimteschip Aarde, VPRO Tegenlicht en Onder het Maaiveld

Een ruimteschip met eindige voorraden, duurzame gedragsverandering met VPRO Tegenlicht en rewilding op microniveau.
Milieudefensie

Down to Earth is het platform voor groene journalistiek en opinie. Een initiatief van Milieudefensie.

Ontvang ons magazine

Recente reacties

  • Christian Batist op De voor- en nadelen van: Perfect Earth
  • matty de vries op Bloemen zonder gif: Denise Collignon
  • Ingeborg Breuers op “Weg met het patentrecht op planten en zaden!”
  • Marjolein Tiemens op “Weg met het patentrecht op planten en zaden!”
  • lo op Tien lessen van Rosa Parks
  • Miki Notenboom op “Dít is het moment om shit te veranderen”
  • Anna Van Daele op “Dít is het moment om shit te veranderen”

Lees ons papieren magazine

Lees — Down to Earth 56

Contact

Redactieadres:
Nieuwe Looiersstraat 31
1017 VA Amsterdam
Tel: 020-5507433
redactie@downtoearthmagazine.nl

Over ons

  • Over ons
  • Auteurs
  • Nieuwsbrief
  • Blijf op de hoogte
  • Disclaimer
  • Privacy en cookies

Volg ons

We gebruiken diverse soorten cookies op deze website.

Bekijk welke cookies en zet ze aan of uit via de cookie-instellingen op deze site.

Met de hulp van  GDPR Cookie Compliance
Privacy Overview

Wij gebruiken cookies zodat we ervoor kunnen zorgen dat de site goed voor je werkt en dat we je kunnen bieden wat je interessant vindt. Cookie-informatie wordt opgeslagen in je browser, bijvoorbeeld zodat de website herkent wanneer je ons opnieuw bezoekt. Ook helpt het ons als redactie om te begrijpen wat je op onze website het meest waardeert.

Je kunt je cookiesettings aanpassen in de tabs aan de linkerzijde.

Noodzakelijke cookies

Zonder deze cookies kunnen we je voorkeuren niet opslaan.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Cookies voor analytics

Op deze website gebruiken we Google Analytics om bezoekersstatistieken bij te houden. We laten geen IP-adressen opslaan en hebben de gegevens zoveel mogelijk geanonimiseerd.

Dankzij deze gegevens kunnen we de website beter maken.

We kunnen geen cookies plaatsen. Zonder cookies kunnen we je voorkeuren niet opslaan.