Het kwartje valt. Heel Nederland beseft intussen welk onrecht Groningers met de gaswinning wordt aangedaan. Dat besef kwam niet vanzelf. Groningse gedupeerden en actiegroepen zetten zich al jaren in voor het dichtdraaien van de Groninger gaskraan. Sinds drie jaar strijdt Milieudefensie met de Groningers mee. Toch komen de belangen niet altijd overeen.
Het huisje oogt bizar kleurrijk. In Rottum, een pittoresk Gronings dorp in het aardbevingsgebied, draagt een klein huisje een gigantische wollen deken. Letterlijk. Het breiwerk, een bontgekleurde lappendeken, is maar liefst honderd vierkante meter groot. Het doet denken aan het huis van Hans en Grietje, maar dan met breisels als snoep en de gaswinning als boze heks.
Begin maart woont een gezelschap van ruim honderd mensen de onthulling bij: journalisten, breiers, actievoerders, politici en dorpsbewoners. De wollen deken staat voor solidariteit. “Dit project laat zien dat Groningers niet alleen staan”, vertelt de Groningse kunstenares Agnes Bakker, samen met Milieudefensie initiatiefnemer van de breiactie. Uit heel Nederland stromen nog steeds de breiwerken binnen, vaak met lieve briefjes erbij. De steun en warmte ontroert Bakker. “Ook ik als inwoner van de stad Groningen wist lange tijd niet wat zich hier speelde. In één van mijn dagboekberichten schreef ik: heb je onder een steen geleefd? Waarom wist je dit niet? Er zitten hier niet alleen scheuren in huizen, maar ook in levens.”
De saamhorigheid bleek een maand eerder ook in de Groningse binnenstad. De fakkeloptocht tegen gaswinning, georganiseerd door de Groninger Bodem Beweging, Freek de Jonge en Milieudefensie, bracht vele duizenden betogers op de been. De hashtag #fakkeloptocht was trending op Twitter. De grote opkomst verraste Milieudefensie-organizer Peter Kodde. “Bij eerdere fakkeloptochten liepen vijf- tot zevenhonderd mensen mee. Nu meer dan vierduizend, we moesten in allerijl extra fakkels inkopen en een groter podium regelen. Het momentum is er.”
Huizinge-beving
Nederland lijkt definitief om. De landelijke politiek, de pers, de publieke opinie, de rechters: iedereen is er inmiddels van doordrongen dat Groningers onrecht wordt aangedaan. In Groningen zelf speelt het thema sinds de jaren negentig van de vorig eeuw, toen er al volop gasbevingen plaatsvonden; de eerste in 1986. In 2003 namen de bevingen, na het opendraaien van de gaskraan, ineens toe. Het dorp Stedum kreeg een uitschieter van boven de 3 te verduren. Bewoners maakten zich zorgen en het plaatselijke dorpsbelang stelde samen met de burgemeester vragen aan de NAM. Dat leidde tot een bevestiging van de NAM over de oorzaak: de gaswinning.
Drie jaar later, in 2006, liep het aantal bevingen opnieuw snel op. En daarmee de schademeldingen en de onvrede. Er zou een uitgebreid onderzoek komen, maar dat verzandde in uitsteltactieken en sussende conclusies. Groningen reageerde met een eerste bundeling van krachten. In 2009 ontstond de Groninger Bodem Beweging, nog steeds dé belangenclub van Groningse gedupeerden met circa 4.000 leden.
Half augustus 2012 trof een aardbeving van 3,6 op de schaal van Richter het dorp Huizinge, nog steeds de krachtigste beving ooit in Groningen. Met die beving liep de emmer in Groningen over, zeker toen een jaar later het aantal bevingen piekte naar een recordhoogte van bijna 120 in één jaar. Ook voor Kodde was dat het moment waarop het kwartje viel, sindsdien loopt hij bijna wekelijks in Groningen rond. Bij zijn eerste bezoeken trof Kodde vooral frustratie. Hij stond erbij, toen minister Henk Kamp in Loppersum eind 2013 belaagd werd door een woeste meute. “Daar kon je duidelijk zien: het gaat niet om een paar scheurtjes in de muur.”
Ondertussen had de toezichthouder, Staatstoezicht op de Mijnen (SodM), begin 2013 al geadviseerd dat de kraan dicht moest. Het tegenovergestelde gebeurde. Terwijl Henk Kamp het hele jaar het besluitvormingsproces vertraagde met nadere onderzoeken, steeg de winning naar een schandalige 53 miljard kuub gas. Ter vergelijking: dit jaar bedraagt de gaswinning 24 miljard kuub. Het logische gevolg was dat Groningers opstandig werden; er ontstonden tal van actiegroepen en bestaande natuur- en milieuorganisaties pakten het dossier op.
Bont actiegezelschap
Het leverde een bont actiegezelschap op van onder meer van Goan voor Grunn, Fossielvrij Groningen, Grek, Onze Klei, Groninger Bodem Beweging, Houd Groningen Overeind, actiegroep Loeske, GroenFront! Groningen, Schokkend Groningen, Waddenvereniging, Groninger Gas Verzet, Groningers in Opstand, Natuur en Milieufederatie Groningen en Recht voor Groningen. Al die groepen lieten zich horen, sommigen door het bewandelen van officiële kanalen, zoals het indienen van zienswijzen, anderen door – soms letterlijk – aan de noodklok te trekken. Zo plakte actiegroep Loeske de stad Groningen vol met posters, en viel GroenFront! Groningen het GasTerra gebouw binnen.
Actievoerder van het eerste uur was Bram Reinders, trekker van de actie ‘Groningers in Opstand’. Hij gaf in 2013 met zijn burgerinitiatief de Groninger onvrede een stem. Zijn facebookactie leverde al snel tienduizenden likes op. Reinders is strijdbaar, nog steeds. Afgelopen februari liep hij met een doodskist bij het Groningse provinciehuis, om lijsttrekkers aan te spreken. Eerder hield hij een sit-in bij een NAM-tankenpark, waarna hij uren door de politie werd vastgezet. Zijn woede over de houding van NAM is groot. “Tot voor kort woonde ik tegenover een NAM-tankenpark, in een zwaar beschadigd huis. Ik leefde in angst, sliep nauwelijks en ben op medische gronden verhuisd. Gaat het weer mis, dan pak ik mijn auto en rijd ik weg. Voorgoed.”
Vrees ongegrond
Het actievoeren viel Reinders in het begin rauw op zijn dak. “Ik stond er lange tijd alleen voor. Ineens was ik gebombardeerd tot actievoerder. Maar ik had er geen ervaring mee en deed alles uit eigen portemonnee.” Peter Kodde van Milieudefensie bood actievoerders als Reinders een helpende hand, maar stuitte naar eigen zeggen bij aanvang op de nodige weerstand. Menig Groninger stond niet te springen om hulp van buiten, zeker niet van een actieclub uit de Randstad. Reinders erkent dat. “In het begin was ik sceptisch. Daar heb je zo’n club uit de Randstad, dacht ik, die een graantje komt meepikken. Mijn argwaan was groot. Ik vermoedde dat andere agenda’s meespeelden, zoals subsidies lospeuteren, donateurs werven en landelijke bekendheid krijgen.” Reinders’ vrees bleek ongegrond. “Door de inzet van Milieudefensie groeiden we uit tot een beweging. Ik was geen roepende in de woestijn meer. Ze stelden ook middelen beschikbaar; geld voor acties en juristen die mij adviseren over mijn rechten.”
Reinders’ ervaring sluit aan bij Kodde’s insteek: Groningers helpen met hun verzet tegen gaswinning. Kodde: “Ik wil met mensen in gesprek raken, ze bij elkaar brengen en bij campagnes betrekken. De Groningers moesten in korte tijd veel leren. Ik nam twintig jaar actie-ervaring mee en veel inhoudelijke kennis van olie- en gaswinning. We hadden net campagne gevoerd om de winning schaliegas in Nederland tegen te houden. Dat is gelukt.” Veel van de actiegroepen hebben zich intussen verenigd in de Coalitie Gasverzet Groningen. Niet meer ieder voor zich, is het idee, maar één front tegen de gaswinning.
Fulltime-activisten
Naast de actiegroepen treden verontruste burgers en individuele gedupeerden op de voorgrond. Denk aan kunstenares Agnes Bakker (Breien voor Groningen), de missie en petitie van Freek de Jonge en Annemarie Heite, die met haar gezin de hoofdrol speelt in de film De Stille Beving. De film volgt haar strijd tegen de NAM. In Rottum, tijdens de onthulling van de warme deken, zegt Heite: “Ik vind dit breiproject hartverwarmend. Solidariteit en bewustwording hebben we in Groningen hard nodig.”
Ook de familie Munneke uit Krewerd weet hoe de NAM-hazen lopen. De historische boerderij uit 1873 van Liefke en Jan Munneke staat in de steigers. Betreden mag alleen met helm en speciale veiligheidsschoenen. Het hersteltraject verliep verre van vlekkeloos. “De eerste taxateur, die pas na vier maanden kwam opdagen, claimde dat er nauwelijks schade was. Daar gingen we niet mee akkoord. Later luidde het oordeel: jullie moeten direct stutten”, schetst Jan Munneke de oplopende frustratie. Het maakte hen tot bijna fulltime-activisten. Onlangs toerde Liefke het land door met de ‘Graag gedaan!’-campagne van RTV-Noord, waarbij ze projecten gefinancierd met aardgasbaten aandeed, en confronteerden ze Mark Rutte bij Pauw & Jinek.
Met andere groepen, waaronder Milieudefensie, werken ze nauw samen. “Afgelopen september deed de fietskaravaan ‘Trek aan de bel’ onze boerderij aan. De karavaan toerde vier dagen langs Groningse dorpen, boorlocaties en bedreigde historische gebouwen.” Milieudefensie en de Coalitie Gasverzet Groningen organiseerden de karavaan, ondersteund door zestien andere groeperingen. Liefke en Jan Munneke heten iedereen die hen komt helpen van harte welkom. Milieudefensie was voor hen geen onbekende. “We waren al donateur en kenden de acties tegen de olie- en gaswinning. Neem de rechtszaak tegen Shell in Nigeria, vanwege olievervuiling in Nigeriaanse dorpen.”
Van gas los
Na de onthulling van de Rottumse warme deken – die ook symbool staat voor betere isolatie van huizen – houdt transitiegoeroe Jan Rotmans een gloedvol betoog over hoop en transitie. Groningen moet volgens hem van het gas los. En wel zo snel mogelijk. “Benut deze kans en gebruik de versterkingsoperatie voor een sprong naar duurzame energie. Geef het drama een positieve draai en word als provincie koploper”, vertelt Rotmans in de kerk.
Een snelle transitie is ook de ambitie van Milieudefensie zegt Jorien de Lege, campagneleider Energie: “De gaskraan moet dicht: in 2020 naar 12 miljard kuub Gronings gas, in 2030 naar nul. Dat kan, maar vereist wel een Deltaplan om Nederland van het gas af te helpen. Het idee dat aardgas nodig is als transitiebrandstof is achterhaald.” Kodde vult aan: “Willen we de energietransitie écht een boost geven, dan helpt het als de Groningse gaskraan dichtgaat en de macht van Shell wordt gebroken. Dat gebeurt op één plek: in Groningen.”
Genoeg sores
Toch krijgt Rotmans niet heel Groningen mee in zijn enthousiasme. De energietransitie staat niet bij iedereen prominent op het netvlies. Veel gedupeerden en actiegroepen zijn primair gericht op de acute bedreigingen: inzakkende en onverkoopbare woningen. Susan Top, secretaris van het Groninger Gasberaad, begrijpt de huiver. Het platform verenigt verschillende Groningse maatschappelijke organisaties; van ondernemers tot vakbonden, van cultureel erfgoed tot natuurbescherming. Allemaal ondervinden ze de gevolgen van de gaswinning. “Waarom zou Groningen het goede voorbeeld geven?”, vraagt ze zich met veel Groningers af.
Groningers staan niet te boek als grootverbruikers. Zelf verstoken ze maar twee procent van hun eigen gas. “Groningers hebben al genoeg sores. Laat de rest van Nederland, die geprofiteerd heeft van het gas, maar het voortouw nemen. Laat hen de inregelproblemen en kinderziektes die nieuwe technologie met zich meebrengt, oplossen. Werkt alles naar behoren, dan haken wij aan.” Als voorbeeld noemt ze een recent project met nul-op-de-meter-woningen in Loppersum: 65 woningen zijn er zowel aardbevingsbestendig als energieneutraal gemaakt. Helaas met talloze klachten over het binnenklimaat.
Top voert haar gasstrijd aan de overlegtafel. Daar spreekt ze met en namens alle Groningse maatschappelijke organisaties. “Wij bundelen de krachten en zitten aan tafel met Hans Alders, de Nationaal Coördinator Groningen.” De inzet van actiegroepen als Milieudefensie juicht ze toe, maar ‘actie’ en ‘overleg’ zijn volgens haar nog steeds gescheiden werelden. Milieudefensie loopt soms te ver op de Groningse troepen vooruit, meent ze. “Ze moeten hier niet, over de rug van Groningers, hun eigen agenda komen uitvoeren.
Milieudefensie zet zwaar in op het terugdringen van gaswinning. Dat is terecht, want het is de oorzaak van de ellende. Maar die energiediscussie is uitermate complex, terwijl in Groningen andere zorgen leven.” De activistische toon, de uitstraling: de gemiddelde Groninger voelde zich er niet bij thuis. “Een deel nog steeds niet.” Dus, zegt Top: “We moeten elkaar versterken, en een gezamenlijke strategie uitstippelen. Scherpe acties moeten wel ergens landen. De overlegtafel moet acties kunnen gebruiken om extra druk te zetten. Dat vergt een betere afstemming. We spreken nog onvoldoende dezelfde taal.” Dat neemt niet weg dat de recente reuring de Groningers als geroepen komt. De uitspraak van de rechter dat de NAM aansprakelijk is voor immateriële schade, de vele excuses uit Den Haag en acties zoals die van het ingepakte huisje. Top: “De mindset is beslist aan het kantelen. Maar concreet hebben we nog niets. We moeten het nog verzilveren.”
Poetin
Om de Groningse gaskraan dicht te draaien zouden veel Groningers graag gas van elders importeren. Uit Rusland bijvoorbeeld. Dat importgas vergt wel een behandeling, namelijk van hoog- naar laagcalorisch, anders werken onze gastoestellen niet. In Zuidbroek zou een gasconversiefabriek verrijzen, zo was door minister Henk Kamp beloofd. Maar de fabriek is uitgesteld en afstel ligt op de loer. Tot frustratie van Groningse actiegroepen, waaronder de Groninger Bodembeweging. Ook Top had de fabriek graag gezien. “Die fabriek had al kunnen draaien. Dat bood tenminste een concrete oplossing, namelijk het dichtdraaien van de gaskraan met 7 miljard kuub. Natuurlijk is iedereen voor de energietransitie. Maar die biedt geen garantie, de conversiefabriek wel.”
Voor Milieudefensie druist gasconversie in tegen duurzame principes. De Lege: “Russisch gas heeft een enorme klimaatimpact, zeker met zo’n energievretende conversiefabriek. Nu een half miljard investeren in een fabriek verdien je niet meer terug, want de gastransitie gaat er hoe dan ook komen. Bovendien worden we afhankelijk van gas van Poetin.” Dat de doelstellingen van Groningers en die van Milieudefensie elkaar soms bijten, erkent ook Kodde. “Voor tachtig procent overlappen de doelen van Milieudefensie met die van de Groningers. Voor de overige twintig procent niet.”
Kansen
Toch ziet Top ook een gouden energiekans. Het aardbevingsgebied staat immers een gigantische herstelopgave te wachten. Top: “Schadeherstel betekent tot dusver: het visueel wegwerken van scheuren. Hierna volgt de échte versterking, een ingrijpende mega-operatie, waarbij nagenoeg alle woningen in het aardbevingsgebied op de schop moeten. Die operatie biedt kansen voor verduurzaming.” De Lege van Milieudefensie, op haar beurt, kan de kanttekeningen van de Groningers wel begrijpen. “Eerst dacht ik: Groningers verdienen het om als eerste van het gas te mogen. De koppeling versterken-verduurzamen klinkt logisch. Maar Groningers stellen terecht dat isoleren geen zin heeft, als er telkens nieuwe scheuren in de buitenmuur ontstaan.” Jan Munneke bijvoorbeeld, wil zijn boerderij in Krewerd graag zonder gas. Hij heeft er zelfs al een lening voor afgesloten, maar wil wel zijn boerderij eerst aardbevingsbestendig maken. “Ik investeer niet in een gebouw dat op instorten staat.”
Geef een reactie