Boycot van Russisch gas? Dat kan helemaal niet, zegt Peter Polder. Met dank aan politici die daar nu het hardst om roepen.
Laten we er niet omheen draaien. In elk aspect van de burgeroorlog in Oekraïne spelen olie- en gasbelangen een rol. Ook bij het neerschieten van de MH17 en de nasleep daarvan.
Amerikaanse en Europese politici roepen nu om een harde aanpak van Rusland en alle ogen zijn daarbij gericht op Ruslands grootste economische sector: de export van olie, gas en steenkool. Tegelijkertijd hebben politici als Cameron, Rutte en Obama een energiebeleid gevoerd dat zo’n harde aanpak onmogelijk maakt. Door binnenlands de omslag naar duurzame energiebronnen af te remmen, zijn we met handen en voeten gebonden aan de import van olie, gas en kolen uit Rusland.
Met sancties schieten we onszelf in de voet. Poetin snapt dat, en hij kent de ins and outs van de energiemarkt goed. Politici als Cameron, Obama en Rutte lijken redelijk naïef als het gaat om energie. Zo lijken ze serieus te geloven in de fata morgana van Amerikaanse export van schaliegas. Die naïviteit is gevaarlijk. Als we Poetin willen verslaan is een effectief Europees energiebeleid dat afrekent met onze verslaving aan olie, gas en kolen cruciaal.
Boycot
Al voor de crash liepen de spanningen op toen de Amerikaanse regering nieuwe sancties tegen Rusland afkondigde, die nu ook gericht waren op Russische energiereuzen als Gazprom en Rosneft. Eerder, eind juni, kondigde ook de EU een pakket maatregelen aan dat tot doel had de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Daarnaast loopt de voor Oost-Europa cruciale gasinfrastructuur in Oekraïne opnieuw gevaar. Het conflict heeft een nieuwe militaire fase bereikt. En wie per ongeluk een vliegtuig kan raken, kan ook ‘per ongeluk’ een gaspijplijn opblazen.
Een conflict met Rusland is niet alleen een risico voor onze aardgasvoorziening. We halen in de EU naast dertig procent van ons gas, ook dertig procent van onze olie en steenkool uit Rusland. De kans dat Rusland ons weigert te leveren is klein, daarvoor is het land te afhankelijk van zijn export van fossiele brandstoffen naar Europa. Daar staat tegenover dat het voor Europa zo goed als onmogelijk is om alle Russische olie of gas op korte of zelfs lange termijn in te ruilen voor andere leveranciers.
De Europese olie- en gasproductie daalt en we worden dus afhankelijker van import. De hoeveelheid olie die voor de export beschikbaar is, krimpt. Bovendien is Rusland is het op een na grootste exportland. Aardgas is er voldoende, maar betaalbaar aardgas stroomt door een pijplijn en in en rond Europa neemt de beschikbaarheid van aardgas af.
Tegelijkertijd is Rusland voor de lange termijn wel op zoek naar andere afzetmarkten. De onlangs gesloten gasdeal met China is daar een eerste begin van, maar ook niet meer dan dat. Net zoals Europa niet meer dan een begin heeft gemaakt met het aanleggen van pijpleidingen naar de Kaspische Zee en het reduceren van haar gasvraag door het stimuleren van isolatie en duurzame energie.
Korte termijn
Het is echter de zeer korte termijn die de meeste zorgen baart. Om precies te zijn: de komende winter. Als de situatie rond Oekraïne verder escaleert en er geen oplossing wordt gevonden, lopen we een serieus risico dat Rusland de doorvoer van aardgas door Oekraïne staakt. Dat is zestien procent van de gasvoorziening van Europa , wat vooral een probleem oplevert voor landen als Bulgarije en Hongarije. In de winters van 2006 en 2009 gingen daar massaal de kachels uit nadat de pijplijnen dicht gingen vanwege een betalingsachterstand en vermeende diefstal door Oekraïne .
De afgelopen jaren is er, ook door Rusland, hard gewerkt aan investeringen die een dergelijk scenario moeten voorkomen. De Europeanen investeerden in gasopslag en het kunnen omkeren van de gasstroom. Het is nu mogelijk om Russisch gas dat in Duitsland aankomt om te leiden naar Oekraïne. Iets waar Gazprom overigens niet gelukkig mee is.
De EU heeft al haar lidstaten gevraagd een stresstest uit te voeren en een noodplan te maken. Als een onderbreking slechts voor van korte duur is, zouden onze gasvoorraden die op dit moment moeten kunnen overbruggen. Maar krijgen we een strenge winter en raakt de gasvoorraad uitgeput, dan wordt de situatie lastiger.
Gas uit andere bronnen
Gazprom heeft een ander plan: de nieuwe South Stream-gaspijplijn die via de Zwarte Zee Bulgarije doorkruist en op de Oostenrijkse gasrotonde aansluit. De aanleg daarvan wordt voorlopig echter tegengehouden door de EU als sanctie tegen de Russische inmenging in Oekraïne. South Stream zou samen met de reeds aangelegde North Stream-pijplijn naar Duitsland voldoende capaciteit hebben om de pijpleidingen door Wit-Rusland en Oekraïne af te danken.
Het grootste gevaar is echter dat politici als Obama, Cameron en Rutte schijnen te denken dat we het gat dat ontstaat makkelijk kunnen opvullen met bijvoorbeeld de import van LNG uit de VS. De VS heeft een overschot aan aardgas, zo is de gedachte, dus dat overschot verschepen we gewoon deze kant op.
Deze gedachte is gevaarlijk en naïef. Op de eerste plaats omdat er in de VS geen LNG-terminals zijn die aardgas kunnen uitvoeren. De eerste wordt pas in 2017 voltooid en heeft een capaciteit van slechts 2BCM, terwijl de pijpleidingen door Oekraïne over 142BCM beschikken. En dit nog los van het feit dat de VS nog altijd een netto gasimporteur is, schaliegas-hausse of niet.
Alleen al het stoppen van de gasdoorvoer via Oekraïne, zal Europa er niet aan ontkomen om bij winters weer fabrieken stil te leggen en andere draconische maatregelen te nemen. Dat zou overigens niet nodig zijn geweest als diezelfde politici de afgelopen jaren een beter energiebeleid hadden gevoerd. Met een energiebeleid dat gericht was geweest op het energieneutraal maken van gebouwen, het uitbouwen van windenergie en biogas, en het vervangen van aardgas als grondstof voor de chemische industrie, hadden we al dat Russische gas op dit moment met gemak kunnen missen.
Energiebeleid en geopolitiek
Dat beleid kan echter nu nog steeds worden ingezet. Een deel van het antwoord van de EU op deze crisis bestaat dan ook uit een eerste aanzet om duurzaamheid te koppelen aan geopolitiek, al zal het enkele jaren kosten voordat dit echt zoden aan de dijk zet. Zouden we Oekraïne enkele jaren terug hebben geholpen zijn gasgebruik drastisch te verminderen, dan hadden we Poetin een wapen uit handen geslagen om het land de destabiliseren en was ons veel ellende bespaard gebleven.
Ook op de langere termijn wreekt zich nu het ambitieloze en ‘fossiele’ energiebeleid van onze politici. De huidige crisis komt zeker voor de oliemarkt op een hoogst ongelukkig moment. De olie- en gasproductie in Europa neemt al enkele jaren structureel af en conflicten in Noord-Afrika en het Midden-Oosten drukken de hoeveelheid olie die mondiaal beschikbaar is voor export.
Tegelijkertijd zien de Russen zowel hun olie- als gasproductie uit oude velden dalen. Om die trend te keren, moet ook Rusland nieuwe olie- en gasvoorraden voor exploitatie geschikt maken, bijvoorbeeld de omstreden Noordpoololie, of de potentieel gigantische schalieolievelden in Siberië. Daar heeft het echter de hulp bij nodig van westerse oliebedrijven als Shell, Total en BP, die de technologie in huis hebben om dat te kunnen doen.
Alternatieven
Mochten deze investeringen door de huidige escalatie onder druk komen te staan, dan zal zich dat wreken in de vorm van een op termijn dalende Russische olie-export. Ook daar is in termen van alternatieve leveranciers geen vervanging voor. Ondanks de stijgende olieproductie in de VS is het land nog altijd een netto-importeur en daalt de totale hoeveelheid olie die beschikbaar is voor export.
In termen van alternatieven voor olie is het bovendien nog treuriger gesteld. Efficiencyverbeteringen, elektrische auto’s en biobased chemie hebben de olie-intensiteit van de westerse economieën maar mondjesmaat kunnen laten dalen. Ook hier had meer ambitie een verschil kunnen maken.
Alle ellende brengt echter een groot politiek voordeel met zich mee. Het is nu volstrekt duidelijk dat de Europese geopolitieke positie gebaat is bij meer energiebesparing en meer duurzame energie. Nu is het geduldig wachten tot ook bij de VVD het kwartje valt. Duurzame energie subsidiëren kon wel eens effectiever zijn dan meer geld aan defensie spenderen.
Dit artikel is eerder verschenen op sargasso.nl
Geef een reactie