Het nieuwe kabinet moet zo snel mogelijk een nationaal burgerberaad organiseren over de aanpak van de klimaatcrisis, vindt schrijfster Eva Rovers.
Na twee biografieën, een over Helene Kröller-Müller en een over Boudewijn Büch, schrijft Eva Rovers tegenwoordig vooral over maatschappelijke verandering en de rol van gewone mensen daarin. Ze is medeoprichter van Bureau Burgerberaad.
Een burgerberaad, wat is dat?
“Een burgerberaad is een groep van 100 tot 150 inwoners die door middel van loting bij elkaar wordt gebracht en zich gezamenlijk buigt over een ingewikkeld maatschappelijk probleem. De leden van het beraad verdiepen zich in het onderwerp, laten zich grondig informeren door experts, gaan met elkaar in gesprek en komen vervolgens met oplossingen die het algemeen belang het beste dienen.”
En politici slaan die mooie ideeën vervolgens in de wind?
“Zeker niet. Bij een goed georganiseerd burgerberaad is vooraf duidelijk onder welke voorwaarden de politiek de aanbevelingen overneemt. Die voorwaarden kan de politiek zelf bepalen of in overleg met het burgerberaad. Daarbij kun je denken aan een begrensd budget om de ideeën uit te voeren of aan juridische grenzen, de aanbevelingen mogen bijvoorbeeld niet leiden tot mensenrechtenschendingen.”
Zo’n burgerberaad krijgt dus veel macht. Waarom zou de politiek dat willen?
“Een burgerberaad is een aanvulling op de parlementaire democratie. Er zijn problemen waar de politiek simpelweg niet uitkomt. Neem het katholieke Ierland, waar de politiek jarenlang extreem verdeeld was over abortus en het homohuwelijk. Over beide onderwerpen werd een paar jaar geleden een burgerberaad georganiseerd, waarna het homohuwelijk is gelegaliseerd en abortus onder bepaalde voorwaarden is toegestaan. Een enorme politieke doorbraak! En dat zonder extreme polarisatie, gescheurde partijen of ontslagen ministers. Maar mét meer vertrouwen van burgers in de politiek en vice versa. Ierland houdt sindsdien regelmatig burgerberaden; nu staat er een gepland over drugsbeleid. Een burgerberaad is een krachtig middel om een politieke impasse te doorbreken en vertrouwen tussen politiek en samenleving te vergroten.”
Is een burgerberaad niet gewoon een manier van bange politici om draagvlak te creëren voor hun beleid?
“Nee, juist het tegenovergestelde. Het is een manier van politici met lef om burgers te vertrouwen en samen met hen beter beleid te maken. Een burgerberaad is fundamenteel iets anders dan het versturen van een enquête of het organiseren van een inspraakavond waar inwoners nog wat mogen zeggen, terwijl de gekozen koers al lang vaststaat. Dat heeft niets met draagvlak te maken en leidt alleen maar tot frustratie en wantrouwen. Uit een burgerberaad daarentegen komen de oplossingen van inwoners zelf. De politiek gaat daar vervolgens mee aan de slag.”
“Voor het halen van onze klimaatdoelen is een burgerberaad onmisbaar”
Hoe zorg je ervoor dat zo’n burgerberaad een goede afspiegeling vormt van de bevolking?
“Het burgerberaad wordt samengesteld door middel van loting. In een eerste ronde worden bijvoorbeeld vijfduizend mensen geloot die een brief krijgen of ze mee willen doen. Onder de mensen die mee willen doen, wordt vervolgens opnieuw geloot. Daarbij wordt gezorgd dat jong en oud, man en vrouw, dorp en stad, verschillende opleidingsniveaus en beroepen en nog een aantal factoren evenredig vertegenwoordigd zijn. Zo is in Schotland bij een burgerberaad over het klimaat bijvoorbeeld de mate waarin deelnemers zich zorgen maakten over het klimaat meegenomen. Zo voorkom je een oververtegenwoordiging van klimaatactivisten of klimaatsceptici.”
Goed, dan heb je die 150 mensen bij elkaar, en dan?
“De bedoeling van de bijeenkomsten is om samen na te denken vanuit overeenkomsten. Waar hechten we waarde aan? Waar maken we ons allemaal zorgen over? En vervolgens: welke oplossingen zijn er voor het probleem dat voor ons ligt? Hoe is het algemeen belang het beste gediend?”
Dat klinkt toch een beetje als polderen.
“Juist niet! De klimaattafels die werden georganiseerd na het Akkoord van Parijs, dát was typisch polderen. Daar zat iedereen aan tafel, behalve gewone burgers. Iedereen zat zijn eigen belang te verdedigen en niemand keek naar het algemeen belang. Bij een burgerberaad hebben politieke partijen en lobbygroepen nauwelijks of geen invloed op de besluitvorming. Een burgerberaad biedt gewone mensen tijd, informatie en professionele gespreksbegeleiding, wat hen helpt om met elkaar in gesprek te gaan over complexe onderwerpen en tot constructieve, weldoordachte aanbevelingen te komen. Doorgaans leidt dat tot verfrissende aanbevelingen die verder gaan dan wat politici denken dat haalbaar is.”
Zoals?
“In Frankrijk kwam het nationale burgerberaad over het klimaat met aanbevelingen zoals het strafbaar stellen van ecocide, belasting op vliegtickets, het indammen van het gebruik van terrasverwarmers en nachtverlichting van etalages, een verbod op het verhuren van slecht geïsoleerde huizen en het zo snel mogelijk invoeren van klimaatonderwijs.”
En dat is in Frankrijk nu allemaal ingevoerd?
“Helaas niet. President Macron had beloofd om de aanbevelingen ‘ongefilterd’ over te nemen, maar hij had het Franse parlement niet meegenomen in zijn besluit om überhaupt een burgerberaad in te stellen. Uit frustratie daarover heeft het parlement veel aanbevelingen geblokkeerd of afgezwakt. Echt zonde en extreem pijnlijk. Fransen gingen vervolgens dan ook massaal de straat op. Het vooraf vastleggen van de politieke follow-up is cruciaal.”
In het regeerakkoord staat dat het kabinet burgers actief wil betrekken bij het klimaatbeleid. Ligt daarmee de weg open naar een burgerberaad in Nederland over de klimaatcrisis?
“Ik ben daar heel optimistisch over. Het stond onder meer in de verkiezingsprogramma’s van D66 en het CDA. De Commissie Brenninkmeijer deed in opdracht van de Tweede Kamer onderzoek naar burgerbetrokkenheid bij het klimaatbeleid en concludeerde positief over burgerberaden. Het zou ook een logische stap zijn, zeker in het licht van de ‘nieuwe bestuurscultuur’. Het kabinet heeft 35 miljard euro uitgetrokken voor het bestrijden van de klimaatcrisis. Hoe gaan we die besteden? Dat vraagt om heel veel afwegingen die we als samenleving zullen moeten maken. Als je mensen daar niet serieus en tijdig bij betrekt, krijg je weerstand en vertraging. Ik denk dat burgerberaden een onmisbaar instrument zijn om de klimaatdoelen voor 2030 te halen.”
We hebben nog 9 jaar, hoelang duurt zo’n burgerberaad?
“Dat kost ongeveer een half jaar. Dat lijkt lang, maar de politiek doet er veel langer over. We weten al meer dan 40 jaar dat klimaatverandering een enorm probleem is, maar politici hebben eindeloos getreuzeld om in te grijpen, uit angst voor electorale afstraffing. Met een burgerberaad krijg je in een korte tijd haalbare oplossingen aangereikt waar brede steun voor is. Dan hoef je als politicus niet meer bang te zijn om die maatregelen te nemen. Dat versnelt de boel enorm.”
De petitie voor een nationaal burgerberaad Klimaat & Milieu vind je op: burgerberaadklimaat.nu
Erik Verpaalen zegt
Het door de (meest landelijke) politiek gevraagde / gedoogde burgerberaad is mijns inziens één van de manieren. Een burgerinitiatief ‘van onderuit’ m.b.t. een bepaald onderwerp, probleem en/of mogelijkheid zou net zo goed kunnen.
Zelf ben ik met anderen bezig aan een serieuze vervanging van wat men ‘windturbine’ noemt maar wat in de verste verte geen windturbine is (want elke turbine is een omsloten ruimte – met een ‘ingang’ en een ‘uitgang’ .
Waarbinnen het vermogen omzettingsproces plaatsvindt. Waarom/waarvoor? Vanwege het ‘verlies-arme’ proces bijvoorbeeld. En/of om een vorm te vinden die de omgeving hier hindert, schaadt of risico aandoet. Maar ook andere opties zijn mogelijk. Zoals ik ons polder/sloten landje een energie-regatta.