Zonnebrillen van flippo’s, tegels van petflessen: lowtech plasticrecycling voor hier en Afrika

Als plastic bekertjes of petflessen je grondstof kunnen zijn, heb je tonnen materiaal. Better Future Factory ontwikkelde technieken om van afvalplastic nieuw materiaal te maken. Simpel, lowtech, zelf te maken en onderhouden. Dat is leuk op Lowlands, maar cruciaal in Angola. “We werken liever niet met patenten, het is tegenstrijdig aan ons werk in ontwikkelingslanden, die wil je juist helpen aan goede, goedkope systemen.”

Laat het even tot je doordringen: minder dan 10 procent van alle plasticproductie ter wereld wordt hergebruikt. Stel je het resterende afval voor. Bergketens plastic, immense plassen plastic soep. Voor de oprichters van Better Future Factory zijn zulke beelden een uitdaging. Toen ze op Lowlands duizenden plastic bekertjes zagen rondslingeren, bedachten ze dat die als grondstof nog prima bruikbaar waren. En dat je mensen daarvan bewust kunt maken door ze ter plekke in iets nieuws te veranderen, festivalsouvenirs bijvoorbeeld. Met 3D printing.

“Veel mensen zeiden dat het niet kon, 3D printen met afvalplastic als grondstof,” zegt Laura Klauss, een van de oprichters van Better Future Factory (BFF), “het zou te onzuiver en onvoldoende homogeen zijn. Maar dat geldt alleen voor toepassingen van hoge kwaliteit, niet voor wat wij in ons hoofd hadden.”

Ze pitchten het idee van een lokaal inzetbare recyclemachine bij Llowlab, het ‘duurzame innovatie-eiland’ op Lowlands, en kregen groen licht. “We bouwden een grotendeels handaangedreven machine waarmee we afvalplastic konden wassen, drogen, versnipperen en omsmelten tot filament voor 3D printing. Toen verdwaalde zandkorrels het spuitmondje verstopten, hebben we gewoon het gaatje wat groter gemaakt. En als je geen vliegtuigonderdelen maakt, hoeft het resultaat niet perfect te zijn.”

Het is een belangrijk onderdeel van BFF’s bedrijfsfilosofie: ontwerpen vanuit specifieke toepassingen: dat stimuleert innovatie. De machine illustreerde ook een andere doelstelling: aantonen dat het anders kan. Better Future Factory wil de wereld verbeteren.

De recyclemachine ging in première op Lowlands 2012 en was een instant succes. Bezoekers brachten bekertjes en vertrokken met 3D geprinte ringetjes. Er was onmiddellijk vraag vanuit andere evenementen. De machine heeft inmiddels in elf landen gestaan, zelfs in Qatar, en Perpetual Plastic was geboren. Van afval naar 3D print, een live recycling show, met een machine die in één adem fabriceert en milieubewustzijn produceert.

Uit Perpetual Plastic groeide Refil. Laura: “Als we van gerecycled plastic op grote schaal kwaliteitsfilament zouden kunnen maken, kwamen ook andere 3D-printergebruikers in beeld en konden we opschalen. We gingen op zoek naar geschikte afvalstromen, richtten per stroom ketens in en werden ketenregisseur. Concreet betekent dat partners zoeken die afval verzamelen en scheiden, die granulaat en filament maken.” “Waarbij het streven is alleen partners te hebben in een straal van 200 km rond Rotterdam vanwege de CO2-uitstoot,” zegt Laura’s collega Jonas Martens, die zich bij ons heeft gevoegd. “En stel dat we in Amerika gaan verkopen, dan bouwen we de keten daar ook lokaal op.”

BFF levert Refil in verschillende kleuren, op spoelen van gerecycled karton. Zwarte Refil was ooit autodashboardkastje, witte ijskastbinnenkant. Doorzichtig, groen en blauw filament komt van petflessen. “PET is perfecte grondstof,” vertelt Laura. “Het is tot hoge kwaliteit te recyclen, wordt apart ingezameld, vergaat nooit, en bij smelten blijven giftige dampen ruim onder de norm omdat weekmakers ontbreken. We halen nog niet de productie van de grote jongens – die wekelijks 500 spoelen produceren – maar dat is wel het doel.” “We zijn al concurrerend in prijs en kwaliteit,” zegt Jonas. “Dat lukt omdat we genoegen nemen met lagere marges. De kartonnen spoelen kosten meer dan de plastic exemplaren van de groothandel. Recyclen is duur: afval verzamelen, schoonmaken, sorteren, versnipperen. Veel stappen, vaak kleinschalig uitgevoerd.”

Het meest recente plasticproject is PolyMore. Aanleiding was een vraag uit een verrassende hoek: Heerema Marine Contractors, een bedrijf dat wereldwijd boorplatforms vervoert, installeert en verwijdert. Heerema werkt onder andere in Angola, dat vol plastic ligt. Recycling bestaat er niet; de petflessenfabriek stort zelf haar afval in de natuur. Of BFF daar iets kon uitrichten?

“We wilden geen westerse techniek over de schutting gaan gooien,” vertelt Laura. “3D printers bijvoorbeeld zijn complex, hebben geavanceerde reserveonderdelen nodig, en betrouwbare stroom. We wilden ook weten wat mensen nodig hebben. Dus we zijn erheen gegaan. Om lokale partners te vinden, het afval te bekijken en behoeften te peilen, zodat we konden onderzoeken welke techniek die kringloop kon sluiten – en verdiensten opleveren. In Angola zijn inkomens belangrijker dan recyclen. Wij denken bovendien dat iets alleen maar impact heeft als mensen ervoor willen betalen.”

“We zagen massa’s PET. Mensen drinken veel water uit flessen, maar er is geen statiegeldsysteem. We zagen ook een behoefte aan maakindustrie; nu wordt veel ingevoerd, met hoge importtarieven. Bouwmaterialen bijvoorbeeld. Dus hebben we lowtech apparaten ontworpen die bouwmaterialen maken van gerecycled PET. Het eerste is klaar, een handaangedreven machientje dat petflessen snijdt tot draad van verschillende breedte. Daarvan maak je bijvoorbeeld touwen, afrasteringen en visnetten. We werken nu aan een smelter met mallen voor tegels. De machientjes zijn makkelijk open te maken en onderdelen kun je vervangen met behulp van lokale materialen; zo is het hart van de snijder een Stanleymes. De smelter is zo goed geïsoleerd dat hij tijdelijke stroomuitval kan opvangen. Ter plekke gaan we mensen opleiden voor bediening en onderhoud.”

Naast techniek levert BFF ook een bedrijfsmodel. Laura: “Omdat voor kleine producenten in Angola distributie problematisch is, stellen we voor dat wij, of een Angolese partij, de tegels op- en doorverkopen. Geen opschaling van het productieproces dus, maar van de organisatie.”

PolyMore heeft wereldwijde potentie; zo gaf BFF workshops in Sierra Leone en Peru en is er interesse vanuit Indonesië, India, Kenya en Zimbabwe. Laura: ‘We zoeken steeds naar lokaal aangepaste businessmodellen. In Peru bijvoorbeeld kun je met petdraad aanhaken bij de weefcultuur.”

Op een recent evenement waar Laura PolyMore presenteerde, toonde een oudere heer met borstelige wenkbrauwen interesse: Sir Mark Moody-Stuart, ex-CEO van Shell. Misschien, vertelde hij, kan lowtech plastic recycling iets betekenen voor de Congolese vrouwen die hun kledingbedrijfjes zien instorten door goedkope Chinese importen en Europese tweedehandsjes. Sir Mark wil misschien wel investeren.

Heerema financiert de ontwikkeling van PolyMore. Is een oliebedrijf wel een geschikte partner voor een milieuproject? Jonas: “Heerema is fantastisch om mee samen te werken. Je moet wel begrijpen dat zij hun belangen hebben. Goede banden met overheden en de lokale bevolking geeft concurrentievoorsprong, en klanten hechten waarde aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. We make love to the system. We trappen niet tegen schenen, wij willen grote ondernemingen helpen een circulaire economie te ontwikkelen. De weg naar een betere toekomst is geplaveid met kleine stepping stones. We willen systeemverandering maar we beginnen met bewijsstukken, iconische dingen die mensen ervan overtuigen dat het kan. Een petfles die touw wordt.” Laura: “We zijn idealistisch maar niet gek. We snappen dat mensen alleen iets willen doen als ze zien dat ze er beter van worden. Daarom werkt de festivalmachine zo goed, mensen draaien zelf aan die hendel en zien hun plasticsnippers veranderen in een cool product.”

Doet BFF, als uitvindersfabriekje, iets met patenten? Jonas: “In bepaalde projecten zijn we ermee bezig, want voor opschaling moet je aan tafel met investeerders en die willen patenten. Maar we doen het liever niet, het is tegenstrijdig aan ons werk in ontwikkelingslanden, die wil je juist helpen aan goede, goedkope systemen. Patenten zijn duur, dat moet je doorberekenen aan klanten. Bovendien gaan mensen toch vaak gepatenteerde producten namaken.” Laura: “En als iemand het patent schendt, moet je rechtszaken beginnen. Wij werken als klein bedrijf eigenlijk met concurrentiekracht door voorsprong. Je werkt een tijd aan idee, dan bam! kom je ermee naar buiten en lig je voor. We gaan binnenkort onze tekeningen voor Perpetual Plastic delen, zodat anderen met wat ze hebben liggen hun eigen ding kunnen doen, maar PolyMore maken we nog niet publiek. We willen niet dat iemand met veel geld en de goede vriendjes iets kaapt waarin wij jaren ontwikkeling hebben gestoken. Je wilt natuurlijk wel dat mensen overal hun plastic gaan recyclen, dus na verloop van tijd maak je het toch publiek. Maar om te overleven moet je helaas af en toe iets uitwerken in je geheime keldertje.”

Better Future Factory lijkt zelf een vrolijke toekomst tegemoet te gaan. Toch zijn er ook hoofdbrekens en achilleshielen. Jonas: “Cash flow is een probleem. Grote bedrijven hanteren zomaar betalingstermijnen van meer dan 90 dagen, waardoor wij onszelf niet altijd tijdig kunnen uitbetalen; anderen gaan altijd voor. En over onbetaalde facturen moeten we wel BTW betalen.” Ook de bedrijfsvoering kan knarsen en kraken. “Laura is genomineerd voor ingenieur van het jaar, maar zit een tot twee dagen per week achter de financiële administratie.” Laura: “We zitten in een transitiefase.Te groot om alles nog zelf te behappen, te klein voor extra mensen.”

Waar zijn ze over tien jaar?

Jonas: “Daar denkt iedereen anders over. Ik wil graag opgaven holistisch kunnen aanpakken, vanuit alle invalshoeken. Dat we psychologen of architecten kunnen inschakelen, dat we niet alleen machientjes maar ook apps of diensten leveren. Techniek is een middel, het draait om problemen oplossen,. We willen in ieder geval het beste bureau ter wereld worden, met projecten in de circulaire economie.” Laura: “Niet omdat het trendy is, maar omdat het in ons DNA zit.”