Zes tips voor IDFA

Bigger Than Us

Als jong meisje lukte het de Nederlands-Indonesische Melati Wijsen om met haar zusje het eiland Bali vrij te maken van plastic tasjes. Nu is ze twintig en ze gelooft nog steeds in de kracht van het individu, tenminste; het individu dat strijdt voor iets dat groter is dan zichzelf. Wie wil je zijn, degene die wegkijkt of degene die meedoet, zonder te weten wat de risico’s zijn. Angst of liefde? Zij heeft haar keuze gemaakt. In Bigger Than Us zoekt ze jongeren op die dezelfde keuze hebben gemaakt. In Griekenland, Malawi, Libanon, Brazilië, Oeganda en de Verenigde Staten ontmoet Melati jongeren die soms met gevaar voor eigen leven proberen de fouten van de generaties voor hen te repareren. Ze zetten zich in voor mensenrechten, het klimaat, vrijheid van meningsuiting, voedselzekerheid en toegang tot onderwijs. Deze jongeren zijn bewonderenswaardig effectief en gedreven. Memory Banda uit Malawi beschermt meisjes tegen verkrachting en gedwongen huwelijken en probeert ervoor te zorgen dat ze naar school gaan. Zij zegt: Als je denkt dat je het niet kunt, kijk dan binnenin jezelf en vindt de grotere versie van jezelf. Laat die persoon eruit. Al deze dappere, gedreven jongeren voelen ook wanhoop en pijn en zijn soms bang voor hun eigen veiligheid. Toch gaan ze door, omdat niets doen geen optie is. Een ontroerende, confronterende maar vooral inspirerende film.

Bigger Than Us draait ook vanaf 2 december in de bioscopen.

Becoming Cousteau

Vóór Jacques Cousteau en zijn films was de zee onontgonnen terrein. We hadden geen idee wat zich daar afspeelde. Becoming Cousteau laat zien hoe ingrijpend de wereld tijdens Cousteaus leven (mede door hem) is veranderd. Aan het begin van zijn carrière is hij speervisser, nog zonder duikapparatuur. Die ontwikkelt hij zelf, net als een onderwatercamera. Er is veel fascinerend archiefmateriaal van zijn ontdekkingsreizen met zijn schip de Calypso. Hieruit blijkt dat er in die tijd nauwelijks over dierenrechten, vervuiling of de nadelen van exploratie werd nagedacht. Naar verloop van tijd ziet Cousteau de schade die de mens de oceaan berokkent wel. Vanaf de jaren 70 zet hij zich in als milieu- en klimaatactivist. Het discours lijkt confronterend veel op dat van nu. In 1989 legt hij bijvoorbeeld al de link tussen het door industrialisering en ontbossing gestegen CO2-gehalte en klimaatopwarming. Ook waarschuwt hij dat Antarctica niet moet worden ontgonnen; aantasting van het klimaat daar kan het evenwicht in de wereld mogelijk verstoren. “Wie weet veroorzaken we honger in Afrika en droogte in de VS.” Met een kind aan de hand stelt Cousteau dat toekomstige generaties recht hebben op een schone, ongeschonden aarde. Was er toen maar naar hem geluisterd.

I Am So Sorry

De titel I Am So Sorry is een excuus gericht aan de wereld, de natuur en de toekomstige generaties. Regisseur Zhao Liang vindt dat iedereen die CO2 produceert medeschuldig is aan de huidige klimaatcrisis en zich daarom moet verontschuldigen. In de documentaire zelf blijft zijn visie achterwege. Hij strooit niet met feiten en cijfers over kerncentrales waar het bijna misging of de risico’s van kernafval. De film toont de hachelijke situatie waarin de mensheid zich bevindt nu de aarde opwarmt. Is kernenergie echt een verstandig alternatief voor fossiel? I Am So Sorry geeft hierop geen antwoord, maar observeert. Verwoeste landschappen in Kazachstan, Tsjernobyl en Fukushima, de ontmanteling van kerncentrales in Duitsland en de bouw van de grootste afvalstortplaats in Finland: Onkalo. Wat is de impact op de mensen die op deze plekken werken en wonen? Vooral de beelden van een weeshuis vol gehandicapte en misvormde kinderen roepen emoties en vragen op. Maar ook de zinloosheid van het weggraven van radioactief besmette grond in de omgeving van Fukushima stemt moedeloos. Waar zijn we mee bezig?

I’m So Sorry draait ook vanaf 13 februari in de bioscopen.

Ironland

In Ironland brengt geograaf Camila in kaart hoe mijnbouw de geschiedenis van de Braziliaanse deelstaat Minas Gerais (letterlijk: algemene mijnen) heeft bepaald. Aanleiding is een grote milieuramp in haar geboortestreek. Door een dambreuk ontstond er een modderstroom met sterk verontreinigd slib van een ijzermijn. Die spoelde dorpen en infrastructuur weg en vervuilde een belangrijke rivier. Camila maakt een reis langs getroffen gebieden en slachtoffers maar laat ook de vele andere schaduwkanten van mijnbouw zien, zoals landonteigening en luchtvervuiling. Terwijl ze ’s nachts bij de krater van een openmijnpit staat te kijken, laat haar commentaar weinig aan de verbeelding over: “Landschappen worden uiteengereten, publieke plekken veranderen in private ondernemingen. De tandwielen van de wereldmachines werken non-stop.”

Tijdens de opnamen voltrekt zich een tweede ramp: weer bezwijkt een damwand, met vele doden en schade aan natuur en milieu als gevolg. Dit keer ziet Camila de ellende en ontreddering van dichtbij. “We betekenen niets”, zegt een van de bewoners vertwijfeld. Net als de vorige keer is het waarschuwingsalarm niet afgegaan. Sowieso is de vraag: mag je mensen opzadelen met de voortdurende dreiging dat ze bij een damdoorbraak doodgaan? Want als het alarm wel afgaat, moeten ze direct wegwezen. Ironland is wat onevenwichtig; de rauwere, urgente momenten vallen uit de toon bij de meer gestileerde, beschouwende fragmenten. Toch is de vraag die de film stelt ontzettend relevant: gaat de impact van de mijnbouw op mens en natuur niet al heel lang veel en veel te ver?

Rebellion

Inmiddels is Extinction Rebellion een begrip. Toen deze beweging in 2018 werd opgericht, was echter onduidelijk of burgerlijke ongehoorzaamheid en het ontregelen van de status quo effect zou hebben. De makers van Rebellion zijn vanaf het begin aanwezig bij vergaderingen, voorbereidingen en acties en hebben toegang tot enkele kernfiguren. Als Extinction Rebellion in april 2019 dagenlang enkele strategische punten in Londen platlegt, hebben ze geen idee hoe dat zal uitpakken. Als de regering hun eis inwilligt en de klimaatnoodtoestand uitroept, is er uiteraard euforie. Maar over vervolgacties is onderlinge verdeeldheid; het oplaten van drones bij Heathrow is bijvoorbeeld een enorme splijtzwam. Een van de oprichters, Roger Hallam, drukt het door. Als je niet in de gevangenis zit, zit je niet echt in het verzet, vindt hij.
Er worden emotionele discussies gevoerd. De camera is zelfs welkom als Hallam wordt weggestemd en uit de beweging wordt gezet. In interviews kijken verschillende betrokkenen terug op hun betrokkenheid bij XR en op de onderlinge botsingen. Net als deze beweging heeft de film een enorme urgentie, met oog voor de verschillende stromingen die binnen XR zijn ontstaan.

Cow

Vier jaar lang werd de Britse melkkoe Luma van extreem dichtbij gevolgd. Dat vond ze af en toe vast bloedirritant – de camera krijgt wel eens een duw. Soms voelt het voor de kijker ook behoorlijk ongemakkelijk dat ze niet met rust wordt gelaten. Bijvoorbeeld als Luma recht in de lens kijkt en langdurig blijft loeien. Wat er in haar omgaat is niet duidelijk. Klaagt ze vanwege de aanwezigheid van die camera, loeit ze omdat ze net is bevallen en nu al weer naar de melkrobot wordt gedirigeerd of omdat haar net geboren kalfje bij haar is weggehaald?Alles wat Luma overkomt, wordt nauwkeurig geobserveerd. De film begint met de geboorte van haar kalf. Na een heel kortstondig samenzijn worden ze van elkaar gescheiden, zoals dat Luma nog vele malen zal overkomen. De mensen voeren de handelingen routineus en zonder veel drama uit. Luma en haar kalf worden niet uitgesproken slecht behandeld. Dat maakt wat ze allemaal moeten ondergaan misschien nog wel confronterender. Als de dierenarts komt kijken of Luma goed herstelt van de bevalling blijkt uit de gesprekken met de boer: alles is gericht op de melkproductie en het opnieuw zwanger raken. Deze eerste documentaire van de gelauwerde regisseur Andrea Arnold wil ons echt naar melkkoeien laten kijken. Ons doen beseffen dat wij dieren zijn. Wij zijn natuur. Cow is dus niet bedoeld als pleidooi tegen zuivel. Dat effect zal het bij sommigen wel hebben.

Cow draait ook vanaf 22 maart in de bioscopen.

Andere IDFA-films over de relatie tussen mens en dier vind je hier.