“We vinden elkaar in de basis: strijden voor de democratie”

De afgelopen weken protesteerden in Duitsland meer dan een miljoen mensen tegen de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland. De klimaatbeweging is een drijvende kracht achter deze demonstraties. Klimaatactivisten Luisa Neubauer en Tanja Rakocevic vertellen.

Op 10 januari bracht het onderzoekscollectief Correctiv een gedetailleerd verslag uit over een geheime bijeenkomst tussen onder meer politici van Alternative für Deutschland (AfD), neonazi’s en rijke zakenlui. De meeting – die plaatsvond in een villa in Potsdam twee maanden daarvoor – was bedoeld om een ‘masterplan’ te bespreken. Het plan: tot 2 miljoen mensen uit Duitsland naar Noord-Afrika deporteren, waaronder asielzoekers, mensen met een verblijfsvergunning en ‘niet-geassimileerde’ Duitse burgers.

Het nieuws trok als een schokgolf door Duitsland. AfD is momenteel de op vier na grootste politieke partij van het land met 11 procent van de zetels in de Bundestag. Volgens peilingen zou de partij wel eens de op een na grootste kunnen worden als er nu federale verkiezingen zouden worden gehouden. Met drie deelstaatverkiezingen in aantocht – in Thüringen, Saksen en Brandenburg, waar AfD bovenaan staat in de peilingen – is de vrees dat de partij dit jaar al verder zal groeien.

Schandaal

Luisa Neubauer is een van de bekendste gezichten van Fridays For Future Germany, de organisatie die aan het roer stond van de klimaatstakingen in Duitsland. Nu is ze mede-organisator van de grote protesten tegen de radicaal-rechtse AfD, bekend onder het motto ‘Zusammen Gegen Rechts’. Volgens Friday For Future Germany brachten de protesten op het hoogtepunt tot wel 1,5 miljoen mensen tegelijkertijd bijeen in zo’n veertig verschillende steden.

In een videocall legt Neubauer uit hoe de protesten tot stand kwamen: “Dit nieuws vroeg om een krachtig antwoord vanuit de samenleving: er moesten massademonstraties georganiseerd worden. We besloten zelf de handschoen op te nemen, aangezien wij daar al 5 jaar ervaring mee hebben.” Ze vervolgt: “Het gevaar van extreemrechts is dat het geleidelijk groeit. Mensen raken eraan gewend en de standpunten worden genormaliseerd. Schandalige uitspraken worden niet meer als zodanig ervaren. Wij hebben er weer een schandaal van gemaakt.”

“De strijd tegen klimaatverandering kun je niet loskoppelen van de strijd tegen extreemrechts”

“Veel mensen maken zich zorgen om extreemrechts, maar weten niet goed wat ze ertegen kunnen doen. Deze protesten gaven mensen het gevoel dat ze weer iets kunnen betekenen. Het was voor het eerst in tijden dat mensen op zo’n grote schaal samenkwamen”, vertelt Neubauer. “Hoewel we het natuurlijk niet overal over eens zijn, vonden we elkaar in de basis, in deze gezamenlijke strijd voor de democratie. Dat is bijzonder in deze zeer gepolariseerde tijd. Hoop is heel belangrijk, maar hoop komt niet vanzelf. Je moet het zelf creëren.”

Voor Neubauer is dat geen grote verandering ten opzichte van de klimaatacties waar ze bij betrokken is. “De strijd tegen klimaatverandering kun je niet loskoppelen van de strijd tegen extreemrechts. We hebben sterke democratieën en instellingen nodig om de klimaatdoelstellingen te kunnen implementeren op een rechtvaardige manier”, zegt ze. “Het zou niet onze taak moeten zijn om zowel de democratie als het klimaat te verdedigen, maar we leven nu eenmaal niet in een sprookje.”

Twijfelaars en proteststemmers

Tanja Rakocevic is oprichter van Migrants for Future in Berlijn en maakt al jaren deel uit van de klimaat- en antiracismebeweging. Ze was niet betrokken bij de organisatie van de anti-AfD protesten, maar liep wel mee in een aantal marsen. “Ik vind het heel goed dat de protesten er waren”, vertelt ze. “Ze gaven veel mensen de kans om hun stem tegen extreemrechts te laten horen. Er waren echt enorm veel mensen op straat. De media-aandacht in heel Europa zorgde er ook voor dat mensen in andere landen zagen dat ze er niet alleen voor staan.”

“De protesten hebben misschien niet de overtuigde extreemrechtse stemmers beïnvloed, maar de twijfelaars of de ‘proteststemmers’ zeker wel,” zegt Rakocevic. “Er wordt nu anders over de AfD gesproken.” Een voorbeeld hiervan is de aangewakkerde discussie over het verbieden van de partij. Een online petitie die pleit voor een algeheel verbod op de AfD telt al meer dan 800 duizend ondertekenaars. Daarnaast tekenden bijna 1,7 miljoen mensen de petitie die een aantal grondrechten van AfD-prominent Björn Höcke wil afnemen zodat hij niet herkozen kan worden. Zowel Rakocevic als Neubauer steunen deze initiatieven.

Neubauer licht toe: “In Duitsland hebben we mechanismen bedacht om de democratie te beschermen. Als de democratie daadwerkelijk in gevaar wordt gebracht, dan vind ik dat we hier gebruik van moeten maken – ook als dat gevaar van een democratisch gekozen partij komt. Het verbieden van de partij lost niet alle problemen op, maar het is één manier om onszelf tegen de opkomst van extreemrechts te beschermen.”

Nieuwe gezichten

De protesten werden onderschreven door veel onverwachte stemmen, waaronder Duitslands bekendste schlagerzangeres Helene Fischer. Dat heeft eraan bijgedragen dat er uiteindelijk zo veel mensen op straat kwamen, denkt Neubauer. “We zagen boeren, verplegers en katholieke priesters hand in hand lopen met feministen en klimaatactivisten. Er liepen ook vakbonden en ondernemers mee.”

Ook konden ze veel mensen overtuigen die normaal niet de straat op gaan. Rakocevic: “Het waren niet alleen de politiek geëngageerde mensen die je normaal altijd ziet bij demonstraties. Er waren veel mensen aanwezig die normaal gesproken stil blijven. Voor mij kwam het nieuws van onderzoekscollectief Correctiv jammer genoeg niet als een verrassing, maar het heeft veel andere mensen wel wakker geschud.” Neubauer voegt eraan toe: “De zwijgende, witte middenklasse zag het nu echt als een bürgerpflicht om de straat op te gaan.”

Er is meer nodig

Rakocevic hoopt dat er binnen de klimaatbeweging meer naar andere stemmen gaat worden geluisterd. “In Duitsland zijn veel mensen met een migratieachtergrond. Die stemmen worden niet genoeg gehoord en maken nog te weinig deel uit van de structuren die het voor het zeggen hebben. Dat moet echt veranderen.” Om te beginnen bij pro-Palestijnse stemmen, vindt Rakocevic. Haar beide ouders ­komen uit voormalig Joegoslavië. “Ik voel me al langer niet meer veilig in Duitsland, het land waar ik opgroeide. Ik vraag me soms af of ik in Duitsland wil blijven en voor hoe lang nog. Ik hoor dit van veel van mijn vrienden. Dat is echt angstaanjagend.”

De protesten emotioneerden haar, maar echt hoopvol is ze nog niet. “Er is helaas zo veel meer nodig dan een paar grote protesten. Verschillende politieke partijen zijn naar de protesten gekomen, maar keuren tegelijkertijd racistische wetten goed. De mensen die nu niet op de AfD stemmen, kiezen misschien nog steeds voor partijen die tegen het binnenlaten van meer vluchtelingen zijn. Hoewel de protesten mensen kritisch heeft gemaakt over de AfD, is het discours rond asielaanvragen bijvoorbeeld nog amper veranderd.”

Inzetten op deep canvassing zou hier verandering in kunnen brengen, denkt Rakocevic. Dat is een strategie die aan terrein won in de VS, waarbij gesprekken tussen mensen het uitgangspunt vormen voor maatschappelijke verandering. “Er is een verschil tussen mobiliseren (mensen oproepen te betogen – red.) en organiseren (mensen actief betrekken in de strijd – red.). Mensen op kleinere schaal samenbrengen, bijvoorbeeld binnen een buurt, is heel belangrijk voor maatschappelijke verandering op de lange termijn.” Neubauer wil zich de komende maanden richten op de Europese verkiezingen. “We zien dat de protesten zich al verspreiden, bijvoorbeeld naar Oostenrijk. Het is hoognodig dat in heel Europa mensen de straat op gaan tegen extreemrechts.”