Naar verluidt komt het kabinet nog voor de zomer met haar plannen voor een nieuw belastingstelsel. Een gouden kans om het btw-tarief op milieuschadelijke producten zoals vlees en fossiele brandstoffen te verhogen, en de belasting op arbeid te verlagen, zo klinkt het vanuit de groene hoek. Zo krijgt de circulaire economie een kickstart. Toch is dat ingewikkelder dan je denkt.
Het idee is al vaker geopperd. Als we nou eens flink snoeien in de belastingen op arbeid en zo de werkgelegenheid opkrikken en tegelijkertijd de btw en andere belastingen op vlees, fossiele energie en andere milieubelastende producten fors verhogen dan kunnen we de circulaire economie snel in het zadel helpen. Belastingmaatregelen zijn als een mes dat aan twee kanten snijdt en bovendien voor het grijpen ligt, nu de regering het belastingstelsel te gaat herzien.
Subsidie fossiele brandstoffen
Om de discussie een stap voor te zijn lanceerde The Ex’tax Project november 2014 in samenwerking met de vier grootste accountantsbureaus van Nederland het rapport New Era. New Plan. Fiscal Reforms for an inclusive circular economy. Het rapport schetst aan de ene kant de kommer en kwel in Europa: de economische crisis heeft tussen 2008 en 2013 tien miljoen Europeanen van hun baan beroofd. Daarbij is Europa afhankelijk van import van erts en fossiele brandstoffen en sterven jaarlijks 400 duizend mensen voortijdig door luchtverontreiniging.
Aan de andere kant geven bijna alle landen belastingvrijstellingen of -kortingen voor milieuschadelijke activiteiten. Volgens de onderzoekers geven de OESO-landen op deze manier jaarlijks 40 tot 66 miljard euro subsidie voor fossiele brandstoffen, meer dan alle subsidies voor hernieuwbare energie bij elkaar. Dat voedt de honger naar fossiele energie, hoewel de Europese Commissie, de OESO, Wereldbank en het IMF bepleiten subsidies te verlagen omdat ze investeringen in groene technologie tegenhouden.
Want als natuurlijke hulpbronnen duurder worden, loont het voor bedrijven technologieën toe te passen die efficiënt omgaan met hulpbronnen. “Zo komen er steeds meer activiteiten die de kringloop sluiten”, aldus het rapport. “Als de belastingtarieven voor arbeid dalen, wordt arbeid goedkoper, wat nieuwe kansen voor arbeidsintensieve bedrijven geeft, zoals urban mining, reparatie en onderhoud, herfabricage en R&D. Lagere belastingdruk op arbeid is ook goed voor gezondheidszorg, onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.”
No-brainer
Om hun argument kracht bij te zetten, rekenden de accountants van The Big Four (Deloitte, EY, KPMG en PwC) uit wat in Nederland een belastingverschuiving van 33,7 miljard euro kan betekenen. Als de belasting op arbeid (loonbelasting en premies voor volksverzekeringen en werknemersverzekeringen) met dat bedrag wordt verlaagd en de belasting op grondstoffen en consumptie (via onder andere verhoging btw en accijns op fossiele brandstoffen en heffingen op energieverbruik door grootverbruikers) met hetzelfde bedrag wordt verhoogd, bekent dat: geld om 280 duizend nieuwe banen te creëren, tot 650 duizend extra banen doordat arbeid goedkoper is, en door btw-vrijstelling voor reparatie en onderhoud tot 87 duizend banen. “Economists have referred to such tax reform as a ‘no-brainer”, aldus New Era. New Plan.
Groene Zaak
Een tweede initiatief voor belastingverschuiving komt uit de koker van De Groene Zaak, Natuur & Milieu, Greenpeace en Duurzame Energiekoepel. Dit duurzame kwartet stelde het MANIFEST: Een toekomstbestendig belastingstelsel op, dat naar één toekomst wijst: “de circulaire economie, waarbij grondstoffen hergebruikt worden en daarmee het milieu ontzien. Het belastingstelsel moet dit faciliteren.” Dat komt mooi uit, want staatssecretaris Wiebes van Financiën heeft op 16 september 2014 een brief naar de Tweede Kamer gestuurd (Keuzes voor een beter belastingstelsel). Wiebes rept van een lastenverlichting op arbeid van 15 miljard euro, maar geeft nog niet aan waar dat geld vandaan moet komen. Het manifest doet een voorzet.
Die luidt: verlaag het btw-tarief voor duurzame producten, zoals zonnepanelen, isolatie, groene daken, reparatiewerkzaamheden en groenten. De rekening leg je, met een hoger btw-tarief, bij milieubelastende producten, zoals vlees en fossiele brandstoffen. Verder moeten energiegrootverbruikers eindelijk eens wat meer energiebelasting betalen. Kleinverbruikers betalen bijna 12 cent per kilowattuur, grootverbruikers 5 honderdste cent, 239 keer zo weinig. Verhoog dat naar 2 cent, aldus het manifest. Verder zouden vrachtwagens een kilometerprijs gaan betalen – vuile meer dan schone – en gaan vliegtuigpassagiers een heffing van 30 euro per vliegtuigstoel per vliegbeweging betalen.
Kiwi’s
Dat klinkt heel sympathiek in de oren van de burger die op duurzaamheid wil koersen. Toch is het minder eenvoudig dan het lijkt. Het betekent bijvoorbeeld ook dat lokaal geproduceerd vlees straks in het hoge btw-tarief valt en de kiwi’s die met het vliegtuig uit Australië komen in het lage tarief.
“Klopt. Het is ingewikkeld”, zegt Maurits Hekking van De Groene Zaak. “Wij zeggen: begin met een lijst van dingen die makkelijk definieerbaar zijn en je in het lage tarief kunt laten vallen. Dingen die samenhangen met het verduurzamen van huizen, die helemaal van gerecycled materiaal gemaakt zijn. Zo kun je een eerste stap zetten.”
Maar ook dat is lastig. Zonnepanelen dienen hier een duurzaam doel, maar zijn lang niet altijd duurzaam gemaakt. “Dat is een complicatie”, beaamt Hekking. “Maar je moet kijken naar de stappen die je al wél kunt zetten. Nu wordt er op grond van sociale of culturele criteria onderscheid gemaakt in het btw-tarief. Het is raar dat duurzaamheid daar helemaal geen factor is.” Dat mag namelijk niet van de EU en dat moet anders, stelt hij.
Nodeloos ingewikkeld
Volgens Hekking oogsten de voorstellen om arbeid minder en grondstoffen en consumptie meer te belasten veel bijval, maar unaniem is die bijval niet. Hoogleraar milieueconomie Reyer Gerlagh heeft het manifest en het rapport van Ex’tax niet gelezen, maar waarschuwt voor de logica die beide stukken hanteren: “Het verhaal dat er veel meer arbeid wordt gebruikt als de belasting op arbeid omlaag gaat, is overdreven. Werkloosheid wordt niet alleen bepaald door de belasting op arbeid, maar ook salarissen, het arbeidsrecht en het arbeidssysteem.”
Gerlagh ziet bovendien geen been in het plaatsen van niet-duurzame producten in het hoge btw-tarief en duurzame producten in het lage btw-tarief. “Ik vind dat nodeloos ingewikkeld. Dan krijg je gesteggel over welke goederen duurzaam en welke niet duurzaam zijn. Soms zeg je: een goed is duurzaam omdat de productie van een goed niet vervuilend is, een ander product noem je duurzaam omdat het gebruikt wordt om de inzet van hulpbronnen te verminderen. Dat wordt een wirwar van politiek gekonkel over welke goederen in welke categorie moeten komen.”
Ook Frank Dietz, sectorhoofd duurzame ontwikkeling van het Planbureau voor de Leefomgeving, vindt de btw geen handig instrument om milieukwaliteit te sturen. “Want je wilt dan verschillende tarieven hebben, gedifferentieerd naar de milieudruk die het veroorzaakt. Dat wordt razend complex.””
De idee om arbeid minder en grondstoffen en milieubelasting meer te belasten vindt Dietz sympathiek. “Maar houd in de gaten: belastingen zijn er vooral om geld op te halen. Op het moment dat een milieuheffing heel succesvol is uit milieuoogpunt, levert ie uiteindelijk niks op voor de schatkist. Dus daar zit een spanning. Als je op zoek gaat naar geld voor de schatkist en je legt heffingen op producten en activiteiten die schadelijk zijn voor het milieu, moet je niet raar opkijken als je minder ophaalt dan verwacht.” Zo droogden de inkomsten uit de belasting op loodhoudende benzine snel op omdat automobilisten deze benzine binnen de kortste keren links lieten liggen.
Belasten aan de bron
De groene plannen stuiten bij belastingkenners op de de nodige bezwaren. Anderzijds is het huidige stelsel allesbehalve groen, Is er dan geen alternatief denkbaar? “Het is heel simpel”, zegt Gerlach. “Als je wilt dat je minder ruwe grondstoffen gebruikt, dan moet je het gebruik van ruwe grondstoffen duurder maken. Dat moet je aan de bron doen. Als het gaat om de klimaatprobleem, moet je gewoon CO2 belasten of zorgen dat de prijs in de Europese Unie hoog genoeg is. Als het gaat om ruw gebruik van aardolie voor plastics, dan moet je gewoon het gebruik van aardolie voor plastics belasten.”
Dietz adviseert een instrument te nemen dat past bij het probleem. Heb je te maken met een grote groep, bijvoorbeeld boeren, en betreft het een stof die pas bij overdaad schaadt, zoals mest, dan kun je prima met heffingen ontmoedigen. Voor giftige stoffen en een kleine groep, kun je beter strenge regels maken en die controleren.
Toch mag je ook best kijken of het belastingstelsel nadelig is voor het milieu, vindt Dietz. Neem de kortingen op energiebelastingen waar grootverbruikers van profiteren. “Dat zijn in wezen belastingsubsidies. Dat noemen wij milieuschadelijke subsidies. Dat hebben we voor Nederland een paar jaar geleden uitgerekend. Wij schatten in dat het om vijf tot tien miljard euro gaat.”
En als bedrijven die korting moeten inleveren, verkassen ze naar het buitenland. Toch? “Voor de meeste bedrijven maken milieukosten hooguit een paar procent uit van de totale kosten”, nuanceert Dietz. Maar bedrijfstakken als landbouw, transport en chemie – energie-intensief of met een krappe winstmarge – zijn er uitermate gevoelig voor.
Marktfeilen
Haken en ogen dus aan het plan om voor 33,7 miljard euro belasting te verschuiven van arbeid naar btw en milieubelasting. Dietz benadrukt dat je meerdere ballen in de lucht moet houden: “de opbrengst, de eenvoud – denk aan fraude en hoge inningskosten – en we willen marktfeilen niet alleen voor milieu corrigeren. Er zijn allerlei redenen om in te grijpen, maar dat is in de praktijk best ingewikkeld, soms ondoenlijk.”
“Het belastingsysteem heeft ontegenzeggelijk invloed op het gedrag van burgers en nu geeft het niet altijd de juiste prikkels”, reageert Maurits Hekking van de Groene Zaak. Belangrijkste is dat je een bijsturing wilt realiseren waarin vervuiling wel wordt meegenomen. Elke stap in die richting is een goede stap. Je krijgt altijd discussie over de precieze criteria, maar dat is geen reden om de huidige status quo als heilig te beschouwen.”
Geef een reactie