Urenco niet transparant over herkomst uranium

Mali, Tanzania en Kameroen: drie landen waar volop naar uranium wordt gezocht. Vertegenwoordigers van Afrikaanse milieuorganisaties gingen afgelopen week op bezoek bij Urenco in Almelo.

David Bayang weegt zijn woorden zorgvuldig. De katholieke mensenrechtenjurist uit Kameroen wil niet gelijk iets negatiefs zeggen over de uraniumverrijkingsfabriek van Urenco. Daar, in Almelo, wordt uranium geschikt gemaakt als brandstof voor kerncentrales. Als bijproduct ontstaat verarmd uranium, dat onder meer in wapens wordt gebruikt. Afgelopen week kreeg Bayang een rondleiding bij Urenco, samen met vertegenwoordigers van organisaties uit Mali en Tanzania. De drie landen zijn het toneel van uraniumexploratie, mogelijk wordt de nucleaire brandstof er binnenkort al gewonnen.

“Ik vond het goed dat we ontvangen werden, en de hele centrale konden bezichtigen,” zegt Bayang bedachtzaam. “De directeur nam de moeite ons te spreken, onze vragen werden beantwoord.” Dan, met een meewarige blik: “Maar toen ik vroeg waar het uranium vandaan komt dat Urenco verrijkt, zei de directeur dat ze dat niet weten.” Bayang vindt dat onacceptabel. Urenco mag dan wel uitgelegd hebben dat ze ook voor medische doeleinden uranium verrijken, maar kernenergie kun je niet los zien van de proliferatie van nucleair materiaal en kernwapens.

Vlindertellers

“Het is opvallend dat Urenco zegt niet te weten waar hun uranium vandaan komt”, vindt ook Mark van der Wal van natuurbeschermingsnetwerk International Union for the Conservation of Nature (IUCN). “Maar als je de herkomst zou willen weten, dan kun je dat natuurlijk prima van je leveranciers eisen. Zo doen we dat inmiddels ook met hout: zonder certificaat van herkomst mag het de EU niet meer in.”
IUCN zag de afgelopen jaren een enorme stijging in het aantal verstrekte mijnbouwconcessies. “Wat je ouderwetse natuurbeschermingsorganisaties uit ons netwerk zou kunnen noemen, de vlindertellers en dierenredders, krijgen ineens ook met mijnbouw te maken. En deze natuurbeschermers waren helemaal niet toegerust om invloed uit te oefenen op deze nieuwe economie”, constateert Van der Wal. Daarom ondersteunt IUCN samen met World Information Service on Energy (WISE) de Afrikaanse organisaties met trainingen en expertise op het gebied van uraniummijnbouw.

“Uranium wordt lokaal vaak afgedaan als gewoon een van de vele mineralen die je kunt winnen”, weet Van der Wal. “Terwijl de impact van radioactiviteit en chemicaliën enorm kan zijn.” Kernenergie wordt door voorstanders als schone energie gepresenteerd, omdat er bij de opwekking geen CO2 vrijkomt. “Maar het begin van de keten, de uraniumwinning, wordt nooit in het plaatje betrokken”, weet Van der Wal. “Gebeurt die winning wel legaal, en met de best beschikbare technieken? Dream on”, geeft hij zelf antwoord.

Transparantie

De uraniumverrijkingsfabriek van Urenco in Almelo is voor eenderde in handen van de Nederlandse staat. Het kabinet onderzoekt overigens de mogelijkheden om, net als Duitsland, haar aandeel van de hand te doen.
Toch, Nederland verdient geld met de verrijking en moet verantwoordelijkheid nemen voor wat er in de winningsgebieden gebeurt, vindt IUCN. Die zogenoemde ketentransparantie moet ook voor uranium normaal worden. Want de winning en exploratie vindt vaak plaats onder dubieuze regimes. Van zoiets als een transparant besluitvormingsproces en publiek beschikbare milieueffectrapportages is geen sprake.

“De bevolking moet de beschikking hebben over objectieve informatie, waarbij goed naar de kosten en baten wordt gekeken, inclusief het achteraf opruimen van een uraniummijn, en de kans op ongelukken. Pas dan kun je afwegen: is er sprake van een fair deal?” vindt Van der Wal. “Niet voor niets hebben ze in Duitsland besloten het uranium verder maar in de grond te laten zitten.”
In het zuiden van toenmalig Oost-Duitsland werd decennialang uranium gedolven door Sovjetbedrijf Wismut. Na de Duitse hereniging werden de mijnen gesloten. Wat bleef waren uitgestrekte gebieden vol tailings, radioactieve en giftige modder die bij de winning ontstaat. De opruim- en herstelkosten werden door de Duitse overheid op 13 miljard Duitse mark geschat.

Economische ontwikkeling

In landen als Tanzania, Kameroen en Mali worden op talloze plekken juist de mogelijkheden voor nieuwe uraniummijnen verkend – veelal door Westerse bedrijven. Waartoe dat gejakker, vraagt Anthony Lyamunda uit Tanzania zich af. “Onze voorvaderen hadden geen haast met het exploiteren van de delfstoffen – anders zouden ze vandaag niet meer in de grond zitten,” vindt hij.

In Mali onderzoekt het Canadese Rockgate een gebied bij het dorp Falea. “De mensen daar weten niks over uranium,” vertelt Mariam Traore van de Malinese natuurbeschermingsorganisatie AMCFE. “Terwijl de exploratie een grote bedreiging vormt. Bodemmonsters liggen gewoon in de open lucht, het regenwater verspreidt de radioactiviteit vervolgens over het grondoppervlak.”
Maar kan de uraniummijnbouw misschien juist bijdragen aan de economische ontwikkeling van haar land? Traore meent van niet. “Het milieu raakt erdoor vervuild. Landbouw, visserij en veeteelt worden onmogelijk in Falea. De gemeenschap zal gedwongen worden te vertrekken. Het leven zal stoppen, daar komt het op neer.”

Fietspad

Ook David Bayang uit Kameroen bestrijdt dat uraniumwinning een economische impuls zal geven aan ontwikkelingslanden. “We kunnen andere economische activiteiten ontwikkelen, denk aan landbouw, visserij maar ook zonne-energie. Afrika beschikt over veel natuurlijke grondstoffen. We hebben het niet nodig om uranium te winnen.” Een omslag naar een duurzame energievoorziening gaat niet van de ene op de ander dag – tijdens een excursie naar een windmolenpark hoorde Bayang dat aan een windmolen al gauw een prijskaartje van 3 miljoen euro hangt. “Maar stap voor stap moeten we de energie-infrastructuur en de mentaliteit van de mensen veranderen. Net als in het verkeer hier. Al die fietspaden van jullie, die waren er toch ook niet van de ene op de andere dag? En moet je zien wat er nu voor een mooie fietswegen liggen.”

Lees ook: Protesten in Niger tegen Franse uraniumgigant, februari 2014

Zie verder:

WISE over Urenco

Uranium Mining in Eastern Germany: the Wismut Legacy

Uranium in Africa – World Nuclear Association

Promotiefilmpje van Urenco