Verzet is optimisme, vindt de Braziliaanse klimaatactivist Paloma Costa Oliveira

De Braziliaanse Paloma Costa Oliveira (28) werpt zich als advocaat op als verdediger van mensenrechten. Ze coördineert jongerendelegaties op klimaatconferenties en heeft haar eigen platform Free The Future, waarop ideeën worden uitgewisseld over hoe we het “einde van de wereld uit kunnen stellen”. 

Hoe ziet je werk als advocaat eruit?
“In een verdrag van de internationale arbeidsorganisatie ILO staat dat alle traditionele en inheemse gemeenschappen moeten worden geconsulteerd over ontwikkelingen in hun gebied. Dit verdrag, Conventie 169, is bindend en een van de belangrijkste rechten voor inheemse groepen. Ik ga langs bij bewoners om te vragen wat ze vinden van nieuwe projecten die gepland staan, denk bijvoorbeeld aan een nieuwe mijn of waterkrachtcentrale. Ik ben niet inheems, dus ik vind niet dat ik hen kan vertegenwoordigen. Maar ik kan jongeren wel over hun rechten vertellen, en ze uitleggen hoe ze die kunnen gebruiken om zichzelf te beschermen.”

Jongeren moeten het voortouw nemen in de klimaatbeweging?
“Jongeren moet om hun mening worden gevraagd. Niet alleen omdat het over onze toekomst gaat, maar ook omdat ik geloof in de kracht van de jeugd. Jonge mensen hebben een groot aanpassingsvermogen, ze zijn creatief en vernieuwend. Maar de manier waarop we nu betrokken worden, bevalt me niet. Als wij een mooi rapport maken van de veranderingen die wij willen zien, worden we leuk op de foto gezet met wat politici. Van onze ideeën zien we nooit meer wat terug. 

We moeten écht kunnen deelnemen aan besluitvorming en het werk van jongeren moet worden erkend als een baan. Al dat vrijwilligerswerk kost zoveel tijd; ik kan nooit eventjes een biertje drinken met vrienden. Maar we moeten wel, anders stevenen we af op massa-extinctie. Voor echte verandering hoeven we niet wachten tot de jongeren van nu de nieuwe wereldleiders van morgen worden. We zijn al leiders in onze regio’s en in de dingen die we doen. Zo moeten we ook behandeld worden.”

Greta Thunberg heeft jongeren over de hele wereld geïnspireerd. Jij zat naast haar tijdens haar beroemde ‘how dare you’-speech. Heeft ze jou ook beïnvloed?
“We zijn hier in Zuid-Amerika al veel te lang bezig met het gevecht tegen klimaatverandering. In tegenstelling tot veel plekken in Europa is het voor ons nú al een gevaar voor ons leven. Ik maak me constant zorgen: de ene dag is het brandstichting, de volgende dag is er weer een inheemse activist vermoord. Dat gevecht zijn we niet begonnen door Greta of de internationale klimaatbeweging. Wat Greta wel heeft gedaan, is een verbond smeden tussen jongeren over de hele wereld. Elk kind kan zien: ik kan meedoen en ik kan ook de straat opgaan, net als zij. Van dat momentum kunnen we gebruik maken.”

Hoe dan precies?
“Door voor dezelfde dingen te vechten. Dat gebeurt nu bijvoorbeeld met het Mercosurverdrag: een handelsverdrag tussen Europa en Zuid-Amerika dat ook wel de cars-for-beef-deal genoemd wordt en alleen maar tot meer ontbossing zal leiden. Hoe kan je nú nog zo’n verdrag opstellen waarin de zorg voor de planeet niet wordt gewaarborgd? Ik weet dat ik de klimaatstakers in Europa aan mijn zijde heb om dit te stoppen. Het is een internationale deal, dus we moeten internationaal verzet bieden. Ook al leven we in een andere realiteit, het is nu vooral belangrijk dat we samen strijden. We hebben geen schijn van kans als we niet als wereldwijde gemeenschap samenkomen.”

Een andere realiteit?
“Het is op dit moment niet overal even makkelijk om de straat op te gaan. Vorig jaar zijn een paar van mijn vrienden gearresteerd, ze werden verdacht van brandstichting in de Amazone terwijl zij het woud daar juist tegen beschermden. Europese activisten vragen soms: waarom gaan jullie in Brazilië niet massaal demonstreren? Dan denk ik: wauw, jullie hebben echt geen idee van de situatie hier. Het is al niet makkelijk om een bus te nemen naar een protest, laat staan  ergens naartoe te gaan waar je wordt begroet met traangas, wordt gearresteerd, een hoge boete krijgt of erger – vooral als je inheems bent.”

Zijn bedreigingen aan het adres van activisten het afgelopen jaar erger geworden?
“Ja, natuurlijk. Met deze overheid… Wij moeten stiller zijn. Daarom probeer ik de strijd nu via het recht uit te vechten. Maar als mensen mij vragen of ik bang ben om activist te zijn in Brazilië, dan denk ik aan al die branden: dat is pas eng. Vergeleken met vorig jaar zijn die in aantal alleen maar toegenomen.”

Hoe kun je daarbij positief blijven?
“Daar zijn mensen vaker verbaasd over. Het is iets wat ik van een inheemse leider heb geleerd. Hij vertelde mij: “Mijn volk heeft altijd taarten gebakken, we hebben onze omgeving geëerd, gedanst en gezongen, en dit is hoe we ons al meer dan 500 jaar verzetten. Ik hoop dat jij hetzelfde kan doen.” Hun verzet is optimisme. We moeten niet vergeten dat er óók goed nieuws is: er zijn zoveel bewegingen ontstaan het afgelopen jaar en elk kind ter wereld heeft nu minstens één keer het woord klimaat gehoord.

De jongeren die ik bezoek in de inheemse gebieden beginnen nu hun eigen projecten en organisaties. Dit is de revolutie waar ik op wacht. De ideeën die nodig zijn om het klimaatprobleem op te lossen zullen van de mensen uit het Amazonewoud komen. Zij begrijpen wat collectief denken is.”

Hoe bedoel je?
“De wereld wordt overladen met informatie en toch is er een gebrek aan wijsheid. Onze maatschappij is zo ver ‘ontwikkeld’ dat we overal wel een snufje voor hebben bedacht, maar ondertussen zijn we vergeten te reflecteren. We hebben geleerd te vergaren en te consumeren, en zijn het verleerd om aan de lange termijn te denken. We consumeren leven, zelfs ons eigen leven.

Wanneer ik met jongeren uit de Amazone praat, merk ik dat ze altijd bezig zijn met het collectieve belang. Als ze het hebben over eten of over een baan, gaat het altijd over hoe ze zo veel mogelijk voor andere mensen en hun omgeving kunnen betekenen. Ze hebben het woud al eeuwenlang beschermd en worden nog steeds onderdrukt. Ze zijn kwetsbaar en sterk tegelijkertijd, ze komen samen om hun land te beschermen. Waarom kunnen wij niet hetzelfde doen voor onze aarde?”