Tegenwind in Mexico

Windenergie kan haar verantwoorde imago kwijtraken als geen rekening wordt gehouden met lokale gemeenschappen. Twee voorbeelden uit Mexico laten zien hoe het wel en niet moet. “Als PGGM sociaal investeert, hebben ze hier niks te zoeken.”

Laatste nieuws: rechter bepaalt bouwstop

 

De wind raast altijd over het Isthmo de Tehuantepec aan de Mexicaanse westkust. De landengte in het zuiden van deelstaat Oaxaca tussen de Golf van Mexico en de Stille Oceaan vormt een windtunnel: ideaal om windenergie op te wekken. Een kans voor presidenten om te laten zien dat ze gaan voor economische ontwikkeling en schone energie. Een bron van inkomsten voor de lokale bevolking, veelal armere Mexicanen van indiaanse afkomst. Maar ook de plek waar het met het schone, groene imago van windenergie flink mis kan gaan. Lokale gemeenschappen dreigen onder de voet gelopen te worden door megaprojecten waar ze niet om hebben gevraagd.

Een pijnlijk voorbeeld is te vinden bij de Barra de Santa Teresa. Daar investeert de Nederlandse pensioenbeheerder PGGM in een groot omstreden windpark. Dat het ook anders kan, laten plannen in Ixtepec zien, een kleine zestig kilometer verderop. Daar staat de lokale gemeenschap aan het roer bij de ontwikkeling van haar eigen megawindpark. Mexicaanse lessen voor de windindustrie.

Protesten

Het moet PGGM goed in de oren hebben geklonken. In februari dit jaar werd de uitvoeringsorganisatie voor de pensioenen van medisch personeel, huisartsen, architecten, componisten en schrijvers mede-eigenaar van Mareña Renovables, het bedrijf dat voor het Mexicaanse megawindpark werd opgericht. Honderdtweeëndertig windmolens van 120 meter hoog op een zandstrook en een schiereiland moeten het grootste windmolenpark van Latijns Amerika vormen. Goed voor 396 megawatt aan elektriciteit voor industriële afnemers.

De plaatselijke natuur met mangroves, zeeschildpadden, vissen, vleermuizen en vogels zal hinder ondervinden van het project. Maar volgens de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank, die het project steunt, is die te overzien. De contracten met de lokale bevolking waren al in 2004 getekend, afnamecontracten voor de stroom waren rond. Een mooi project voor een pensioenbeheerder die volgens de onderzoeken van de Vereniging voor Duurzame Beleggers heel goed scoort op verantwoord investeringsbeleid.

Maar in de dorpen op en rond de Barra de Santa Teresa waar de windmolens gepland zijn, klinken andere geluiden. De indianen zeggen dat ze geen toestemming hebben gegeven voor de bouw van windmolens op hun land in collectief eigendom, en dat ze nooit goed geïnformeerd zijn. Het project bedreigt hun manier van leven, waarin de visserij in de lagunes centraal staat. Ze protesteren al ruim een jaar tegen de voorgenomen bouw van de windmolens, omdat ze niet willen dat de geschiedenis zich herhaalt. Want bij eerder gebouwde windparken in de regio namen individuen beslissingen voor de meerderheid, zonder dat daar consensus over was. Volgens betrokken dorpelingen werden daar beloftes gebroken en werden er geen eerlijke vergoedingen betaald.

Heineken

De vraag is wie er profiteert van alle extra te bouwen capaciteit. De stroom van Mareña Renovables gaat straks naar Heineken, een bottelarij van Coca Cola en andere bedrijven. De ontwikkelingsorganisatie World Development Movement beschreef in een rapport vorig jaar al de energieparadox van Mexico: in de armste staten zoals Oaxaca die de meeste elektriciteit produceren, is ook het kleinste gedeelte van de huishoudens aangesloten op het stroomnet. In Oaxaca heeft nog altijd een derde van de huishoudens geen elektra.

En het klimaat? Zolang er niet alleen meer windenergie, maar ook steeds meer fossiele energie wordt opgewekt, wordt de energiemix er helemaal niet klimaatvriendelijker op, terwijl de Mexicaanse overheid wel die suggestie wekt, stellen critici.

In Oaxaca ontstond in 2006 een brede sociale beweging tegen corrupte politici en tegen het neoliberale economische beleid dat vooral de export en multinationals leek te helpen, in plaats van gewone Mexicanen. Uit deze beweging komen ook de groepen voort die zich nu tegen grootschalige windparken verzetten. Zij zijn niet per se tegen windmolens, maar keren zich tegen de manier waarop de projecten worden opgezet. Dat is ook de reden dat XminY de activisten financieel steunt. “Wij zijn voor duurzame energie, maar je moet de rekening niet in het Zuiden leggen en mensen van hun land verdrijven”, zegt Rutger van den Dool van het Nederlandse solidariteitsfonds.

Visgrond

Jesús García Sosa woont in San Dionisio del Mar, een dorpje van vijfduizend inwoners ten oosten van het geplande windproject van PGGM. Via Skype vertelt hij: “Dit moet het grootste windpark van Latijns Amerika worden. Maar het water rond de Barra Santa Teresa, waar de windmolens gepland zijn, is onze visgrond. Het is ons bord met eten èn onze bank, vanwege de vis die we kunnen verkopen. De burgemeester heeft miljoenen opgestreken en het project goedgekeurd, maar de inbreng van onze gemeenschap is nooit gevraagd.”

De molens komen op land te staan, maar tijdens de bouw vaart er veel verstorende scheepvaart door de lagunes. Ook daarna kunnen de garnalen last hebben van de trillingen van de windmolens, vrezen de indianen.

De dorpelingen verdenken ook de gouverneur van Oaxaca en het ministerie van Milieu van corruptie tijdens de projectontwikkeling. En de inheemse vertegenwoordigers die contracten over het landgebruik tekenden, beseften niet goed waar het om ging. De laatsten hebben hun steun inmiddels herroepen.

Volgens de wet moet de inheemse dorpsvergadering instemmen met het verpachten van de gemeenschappelijke grond.“Die vergadering verwierp het project in 2004 twee keer”, zegt José Martín Velazquez per Skype vanuit Mexico Stad. Zijn organisatie, de Mexicaanse Alliantie voor de Zelfbeschikking van de Volken (AMAP), komt op voor de rechten van inheemse groepen in Isthmo de Tehuantepec. Na de twee verwerpingen in 2004 zou de projectontwikkelaar de stemming in een extra derde vergadering onder valse voorwendselen, en met dreigementen van een overheidsvertegenwoordiger gewonnen hebben.

In oktober 2011 ontdekken de inwoners van San Dionisio dat alle vergunningen voor het megaproject verleend zijn. Hun verzet herleeft, ze gaan in beroep tegen de gemanipuleerde stemmingsuitslag en in februari sturen ze hun van corruptie verdachte burgemeester weg. Sindsdien bezetten de zogenoemde inconformes het gemeentehuis.

Bedreigingen

Maar je verzetten tegen een project waar zoveel belangen mee zijn gemoeid heeft in Oaxaca consequenties. Bettina Cruz Velazquez is een van de activisten en verbonden aan de Asamblea en Defensa de la Tierra y el Territorio, die zich met steun van XminY inzet voor de landrechten van indianen, waaronder die bij San Dionisio. Op 22 februari dit jaar komt ze net terug van een bijeenkomst met het staatselektriciteitsbedrijf, als ze zonder opgaaf van reden wordt meegenomen door de federale politie.

Amnesty International vermoedt dat er sprake is van gefabriceerde verdenkingen, bedoeld om Cruz Velazquez het werken onmogelijk te maken. Op de dag dat de mensenrechtenorganisatie een bliksemactie de wereld instuurt om Cruz Velazquez te steunen, kondigt PGGM aan een belang te nemen van 33,75 procent in het windproject Mareña Renovables. Over de grootte van de investering doet de pensioenfondsbeheerder geen uitspraken, maar deze bedraagt naar schatting rond de 200 miljoen euro.

Afgelopen oktober lopen de spanningen in het gebied verder op. Tegenstanders van het megawindpark worden met de dood bedreigd. Een activist krijgt tijdens een demonstratie benzine over zich heen waar zijn belagers een brandende lucifer op proberen te gooien. Ook Cruz Velazquez wordt bedreigd. “Degenen die ons bedreigen zijn gelieerd aan de burgemeester. Als we demonstreren, komen er moordenaars tevoorschijn. Dat komt voort uit de politiek van de gouverneur van Oaxaca”, vertelt zij via Skype. “Of we bang zijn? Heel bang. Maar we laten ons niet door de angst beheersen, want daar valt niet mee te leven.”

Transparantie

Eind oktober verzorgt Abvakabo in Nederland een gesprek tussen PGGM en twee vertegenwoordigers van de tegenstanders van het windpark, waaronder José Martín Velazquez van AMAP. Hij overhandigt een brief uit San Dionisio del Mar waarin PGGM wordt gevraagd af te zien van deelname aan het project.

“Het was een nuttige uitwisseling van zienswijzen”, vindt Investment Manager Dennis van Alphen van de pensioenbeheerder. “Voor zover wij kunnen zien is de besluitvorming over het project verlopen volgens de lokale democratische processen, en is er transparantie geweest over de mogelijke gevolgen voor de lokale bevolking. Het spreekt voor zich dat wij prudent zijn.” Volgens hem is het een groot schoon windenergieproject. “We betreuren het dat er desondanks oppositie is op het moment dat de bouw begint. Dat belemmert natuurlijk het hele project. Er moet betere communicatie plaatsvinden richting de bevolking over de voordelen van dit project.”

Gaat PGGM haar gewicht in de schaal te leggen om iets te doen tegen de bedreigingen? Van Alphen: “PGGM zal zich als bedrijf nooit inlaten met enige vorm van geweld of intimidatie, daar nemen we afstand van. We blijven in dialoog met de bevolking zodat dit project niet geassocieerd wordt met enige vorm van bedreiging.” PGGM heeft aangeboden “een gesprek met Mareña te faciliteren”. Verder zijn er geen concrete vervolgafspraken gemaakt met de Mexicanen.

Overeenkomst

Begin november worden aan de westkant van de zandstrook, in Álvaro Obregón, twee pick-up trucks van het bedrijf die naar de zandbank rijden tegengehouden en omgekiept door tegenstanders van het windpark. “De staatspolitie en beveiligers sloegen in op de demonstranten, ook op ouderen en een hoogzwangere vrouw”, vertelt Martín Velazquez.

Kort daarop, als het stof is neergedaald, gaan vertegenwoordigers van de dorpen, van Mareña Renovables en van de overheid om de tafel zitten. Dat mondt uit in een overeenkomst. Mareña haalt de vrachtwagens terug en de politie trekt zich terug. Inwoners van San Dionisio del Mar benadrukken in de notulen van de bijeenkomst nogmaals dat ze niet willen dat het windpark er komt.

Zowel PGGM als beoogd afnemer van de elektriciteit Heineken, stellen dat het verzet tegen het megawindpark niet zozeer uit de dorpen zelf komt, maar door anti-windmolen activisten van buiten San Dionisio, al dan niet ingegeven door politieke belangen. De lokale bevolking heeft volgens hen ingestemd met de komst van de molens. “Het dorp is verdeeld”, reageert Martín Velazquez van AMAP. “Naast de tegenstanders is een deel van de mensen bang, zij spreken zich niet uit. De burgemeester en zijn vriendjes zijn ervoor, en intimideren de rest.”

Antropologe Cyme Howe is assistent professor aan de Amerikaanse Rice University en doet sinds drie jaar onderzoek naar energiepolitiek in het gebied. Hoe kijkt zij als wetenschapper zonder lokaal belang naar de stelling dat het verzet tegen de molens niet uit San Dionisio zelf, maar van elders komt? “Ik heb stellig de indruk dat de meerderheid van de gemeenschap in San Dionisio del Mar niet wil dat het project doorgaat, vanwege de gevolgen die zij verwachten voor het vissen en omdat ze er niks voor terugkrijgen”, zegt ze. Degenen die straks pacht ontvangen zijn niet altijd dezelfden die vissen. De antropologe en haar collega spraken de afgelopen jaren vele inwoners over hun leefwijze en over de plannen voor het windpark. Ondanks herhaalde verzoeken krijgen ze geen gesprek met Mareña Renovables.

Gemeenschap

Zo’n zestig kilometer verderop, in Ixtepec, blijkt dat het ook heel anders kan. Met zijn organisatie Yansa ontwikkelt Sergio Oceransky er samen met lokale gemeenschappen grootschalige windenergie. “De gemeenschap staat bij ons centraal. Zij moeten beslissen of en waarom ze windmolens willen. Traditionele projectontwikkelaars zien lokale mensen vooral als een lastig obstakel. Dat is een groot misverstand. Zij zijn de beste projectontwikkelaars, veel beter dan degenen die opkopen en doorverkopen.”

Zijn organisatie zonder winstoogmerk zorgt voor technische en juridische ondersteuning, en toegang tot investeerders. In Ixtepec staat alles in de startblokken om een windpark van 100 megawatt te bouwen, waarmee de gemeenschap unaniem heeft ingestemd, “best uitzonderlijk”, weet Oceransky. Maar om mee te kunnen doen in een aanbesteding van de Mexicaanse overheid moet het project 50 miljoen dollar aan werkkapitaal hebben en een krediet van 7 miljoen. “Op die manier worden community based projecten uitgesloten van de energiemarkt. Zo’n bedrag is zonder afnamecontract onmogelijk door hen bij elkaar te brengen.” De Ixtepecanen zijn een rechtszaak over hun uitsluiting begonnen.

In de gebieden waar het hard waait, zoals in Oaxaca, wonen vaak achtergestelde groepen. “Ontwikkelaars moeten hun machtsoverwicht niet misbruiken”, vindt Oceransky. “Als de windindustrie op dezelfde manier gaat werken als de grote olie- en mijnbouwbedrijven en de nucleaire industrie, dan vernietigt ze het grote sociale kapitaal dat windenergie heeft: mensen houden van windenergie. De grote industriële spelers moeten door lokale gemeenschappen gestopt worden om oneerlijke projecten erdoor te drukken, en iedereen moet die gemeenschappen daarbij helpen. Dat is pas een bijdrage aan de duurzame energie sector.”

In beroep

Hoe gaat het na de recent opgelaaide protesten verder met het project van PGGM? “Er is nog onenigheid om over land toegang te krijgen tot de zandbank”, erkent Van Alphen. “De veiligheid van de bouwers staat hoog bij ons in het vaandel. Dus we willen dat eerst oplossen voor we fullswing met de bouw doorgaan. De vraag of het project niet doorgaat, lijkt me niet aan de orde.”

Het beroep van de dorpelingen tegen de gemanipuleerde stemmingsuitslag moet nog behandeld worden. De organisatie van Bettina Cruz Velazquez heeft intussen bij het Interamerikaanse Hof voor de Mensenrechten om maatregelen gevraagd, zodat inwoners van San Dionisio hun mening kunnen ventileren zonder bedreigd te worden. “Probeer ons te begrijpen”, vraagt ze. “Jullie denken dat we arm en onontwikkeld zijn, maar dit is voor ons geen ontwikkeling. Voor ons is vrije toegang tot een onbeschadigde lagune van levensbelang. Het is hier een kwetsbaar gebied. Met zo’n groot windpark ontnemen ze ons wie we zijn, onze cultuur. Als PGGM sociaal investeert, hebben ze hier niks te zoeken. Wij hebben het recht om nee te zeggen.”

PGGM moet zich beter informeren over de situatie in de gemeenschap, en niet alleen afgaan op wat de autoriteiten zeggen, vindt Martín Velazquez. “Ze moeten ook met de tegenstanders praten. Hun aantal groeit. Er moeten geen windmolens op de Barra de Santa Teresa worden gebouwd. PGGM moet haar belang niet doorverkopen om ervan af te zijn, maar het project afblazen en helemaal opnieuw beginnen. Met de technologie van windenergie is niks mis. Maar de gemeenschappen moeten deelnemen. Je kunt klimaatverandering niet bestrijden door de rechten van inheemse groepen met voeten te treden.”