Laagdrempelige protestacties op het internet als pressiemiddel tegen bedrijven en voor het goede doel – om consumenten te wijzen op misleidend of niet duurzaam gedrag bijvoorbeeld – critici zetten het weg als slacktivisme: actievoeren voor ‘slackers’, luiwammesen. Ten onrechte, oordeelt Tijs van den Broek.
Begin dit jaar promoveerde Tijs van den Broek aan de faculteit Behavioural, Management and Social Sciences (BMS) van de Universiteit Twente. Hij stelt dat slacktivisme er zeker toe doet en dat het bedrijven kan aansporen tot ander gedrag. Sterker nog: “Slacktivisme prikkelt bedrijven tot duurzaamheid.”
Dus, bezettingen en protestacties op straat zijn niet meer nodig. We kunnen comfortabel achter de laptop actievoeren…
“Interessant, maar nee, ik geloof niet dat het online actievoeren (via de computer) het offline actievoeren (op straat) zal vervangen. Ik geloof wel dat online acties steeds belangrijker worden, omdat het nu eenmaal makkelijker is om via internet de massa in beweging te krijgen dan via protestacties op straat. Daar zit dan ook de kracht van het online actievoeren: protestacties krijgen vaak veel steun. Niet alleen van een kleine groep activistische idealisten, maar ook door ‘gewone’ mensen die via, via over de actie hebben gehoord en sympathie voor het onderwerp hebben. En dat is precies wat je als organiserende partij wil laten zien: dat het om een breedgedragen publieke mening gaat. Juist de combinatie tussen offline en online protestacties is krachtig. Het versterkt elkaar. Ik heb overigens niet onderzocht of de ene manier van actievoeren effectiever is dan de andere manier. Juist omdat offline acties al vaak gecombineerd worden met online acties is dat lastig te bepalen. Je komt dan op het vraagstuk van causaliteit, wat beïnvloedt wat en dat is lastig te beantwoorden.”
Wat is de kritiek op slacktivisme?
“Het zou een zinloze variant zijn van meer intensieve protestvormen, zoals actievoeren op straat. Waardeloos, omdat het geen sociale verandering teweegbrengt. Een soort impressiemanagement: ‘kijk ons eens voor een goede zaak opkomen’, terwijl het geen effect heeft en geen invloed. Een voorbeeld daarvan is de Franse vlag die massaal over social media profielfoto’s werd gelegd en online massaal werd gedeeld na de aanslagen in Parijs. Dat was natuurlijk bedoeld om medeleven te tonen, maar critici vinden het een totaal zinloze actie. Ik daarentegen vind het tonen van een Franse vlag geen vorm van activisme en daarmee mag dat dus ook geen slacktivisme genoemd worden. Critici gaan hiermee te kort door de bocht. Ik laat met mijn onderzoek zien dat slacktivisme wel degelijk effectief is.”
Wat maakt slacktivisme volgens jou effectief?
“De snelheid, de schaal en het publieke karakter. Een online protestactie kan zich razendsnel verspreiden en razendsnel aandacht genereren. Veel sneller dan offline. Juist vanwege het publieke karakter en het grote draagvlak dat een online actie vaak heeft, maakt dat het heel effectief ingezet kan worden als pressiemiddel om bedrijven aan te zetten tot ander gedrag; ze willen immers geen slechte indruk maken.”
Voelen bedrijven zich daardoor meer onder druk gezet door online protestacties?
“Bij bedrijven ligt de nadruk steeds meer op reputatie. Ze willen niet dat belangrijke stakeholders een negatief beeld van hen krijgen. De kans dat primary stakeholders deel uitmaken van die protestactie, of op zijn minst die actie onder ogen krijgen, groter bij een internetactie dan bij een stuk of 40 meer idealistische actievoerders op straat. Ook al is het effect slechts van korte duur, bedrijven kunnen verwachten dat grootschalige online protestacties van invloed zijn op hun beurskoerswaarde, omzet en reputatie.”
Staan ze machteloos?
“Nee, maar er is wel een verrassingseffect. Veel online protestacties worden uitgevoerd door groepen die niet meteen op de radar staan van bedrijven, terwijl ze van offline actiegroepen een beter profiel hebben. Het betekent vooral dat bedrijven een reactiestrategie zullen gaan ontwikkelen. Dat hoeft niet negatief te zijn. Door in een vroegtijdig stadium met actievoerders in overleg te gaan kan er een oplossing of een compromis komen, nog voordat een actie heeft plaatsgevonden. Proberen ze de protestactie compleet te negeren, dan werkt dit als boemerang: de schade wordt alleen maar groter.”
Je stelt dat slacktivisme bedrijven prikkelt tot duurzaamheid. Leg eens uit…
“Het is een gegeven dat niet alle bedrijven heel happig zijn op maatschappelijk verantwoord ondernemen. Vaak wacht men tot de wet- en regelgeving hen dwingt om te verduurzamen. Maar juist met slacktivisme kan er online druk uitgeoefend worden op een bedrijf om te verduurzamen. Uit mijn onderzoek blijkt dat bedrijven eerder verduurzamen, omdat zij gevoelig zijn voor hun reputatie en voor de publieke opinie.”
Met een gevaar op greenwashing…
“Dat gevaar is er, maar zodra een bedrijf zich schuldig maakt aan greenwashing, is het weer tijd voor actie. Acties zullen altijd nodig zijn. Zo ontstaat de protestcyclus.”
Wat is jouw boodschap voor actiegroepen als Milieudefensie?
“Blijf vooral ludieke acties op straat organiseren. Gebruik de straat om aandacht te krijgen voor je online actie en probeer online meer aandacht te krijgen voor je acties op straat. Laat zien dat er een groot aantal mensen achter je staat.”
Recente reacties